Janusz Przewoźny, urodzony 7 lipca 1929 roku w Poznaniu, a zmarły 1 października 1986 roku w Warszawie, był wybitnym polskim historykiem sztuki. Jego wkład w historię sztuki w Polsce jest nieoceniony, a jego działalność znacząco wpłynęła na rozwój tej dziedziny.
Przewoźny był inicjatorem stworzenia kolekcji obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza, znanym również jako Witkacy, w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Ta inicjatywa miała na celu szczególne upamiętnienie twórczości tego wybitnego artysty.
W ciągu swojej kariery Przewoźny angażował się w odbudowę zabytków na Ziemiach Odzyskanych po drugiej wojnie światowej oraz dążył do odzyskania zrabowanych dzieł sztuki. Jego praca przyczyniła się do zachowania dziedzictwa kulturowego Polski, co jest niezwykle ważne dla narodowej tożsamości.
Jednym z jego najważniejszych osiągnięć było pomysłodawstwo i inicjacja powstania Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie, które stało się kluczowym miejscem dla współczesnej kultury i sztuki w Polsce.
Wczesna młodość i druga wojna światowa
Janusz Przewoźny przyszedł na świat w lipcu 1929 roku w Poznaniu, w rodzinie, która była silnie związana z patriotyzmem. Jego matka, aktywna w harcerstwie, brała udział w Powstaniu Wielkopolskim, natomiast ojciec, Marian, był zaangażowany w różnorodne ruchy patriotyczne.
W okresie drugiej wojny światowej, z powodu internowania ojca, cała odpowiedzialność za utrzymanie rodziny spadła na Janusza. Jako nastolatek zmuszony był pracować przymusowo na kolei niemieckiej. W roli urzędnika pocztowego podróżował w wagonach pocztowych, co pozwoliło mu na przemierzanie ogromnych odległości.
Pomimo trudnych warunków, w wolnych chwilach ukradkiem uczył się i dużo czytał. Był nieustannie w ruchu, pełen niepokoju oraz kreatywnych pomysłów. Tam, gdzie tylko potrafił, prowadził walkę z okupantem. Z biegiem lat rzadko dzielił się wspomnieniami z tamtych czasów, ale w jego pamięci pozostawały niezatarte ślady z dzieciństwa utraconego przez wojnę, którym Niemcy zgotowali mu wiele cierpień.
Po wojnie skoncentrował się na nadrabianiu zaległości edukacyjnych w zastraszającym tempie: zdobył maturę, rozpoczął działalność w postępowych organizacjach młodzieżowych, jak również podjął studia w zakresie historii sztuki, co otworzyło mu drogę do pierwszej pracy.
W międzyczasie, Janusz związał się z Marią Wandą Czechowicz, znaną także jako Maryla, która podzielała jego zainteresowania oraz poglądy lewicowe. Łączyła ich nie tylko emocjonalna więź, ale także wspólna pasja do ochrony zabytków.
Kariera
Janusz Przewoźny, związany z Muzeum Narodowym w Poznaniu, wniósł ogromny wkład w organizację regionalnych instytucji muzealnych w Wielkopolsce, jak również w rewitalizację cennych zabytków, takich jak pałac w Rogalinie oraz Zamek w Gołuchowie. Jego aktywność nie ograniczała się tylko do muzealnictwa; jako kierownik Wydziału Kultury Urzędu Miasta w Poznaniu, angażował się w liczne imprezy kulturalne, znacząco wpływając na życie społeczne tego miasta.
Warto również podkreślić, że pełnił ważną funkcję w organizacji (IV) Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego, gdzie podjął kontrowersyjną decyzję, przyznając pierwszą nagrodę Amerykaninowi, co spowodowało wiele dyskusji w kraju i bloku wschodnim.
W kolejnych latach Przewoźny skoncentrował się na ochronie dziedzictwa kulturowego Pomorza Środkowego. Od jesieni 1964 roku objął stanowisko dyrektora Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Wraz z doświadczoną działaczką, Marią Zaborowską, podjęli się odnowy zamku Książąt Pomorskich, przywracając mu dawną świetność. W ramach swoich działań zdecydował się również na zakup znacznego zbioru obrazów autorstwa Stanisława Ignacego Witkiewicza – Witkacego, co ratując ten cenny zbiór przed zniszczeniem, spotkało się z krytyką jego ówczesnych przełożonych z Ministerstwa Kultury, którzy nie doceniali artysty w kontekście sztuki współczesnej.
W Koszalinie, pełniąc funkcję dyrektora Muzeum Okręgowego, Przewoźny inicjował różnorodne projekty, w tym intensywne działania mające na celu poszukiwanie zagrabionych polskich dzieł sztuki. Jego działalność obejmowała również nawiązywanie współpracy z instytucjami w NRD, Związku Radzieckim oraz krajach takich jak Czechosłowacja, Jugosławia, Kuba, a także Meksyk, Francja, Niemcy, Włochy, Szwajcaria, Stany Zjednoczone i Skandynawia.
W Warszawie dostrzeżono pasję Przewoźnego, co zaowocowało propozycją pracy jako zastępca w Stanisława Lorentza w Muzeum Narodowym. Był to czas intensywnej działalności, podczas której później podjął się kierowania DESĄ, z zamiarem organizacji nowoczesnego rynku sztuki, ujawniając talent do działania w roli rasowego marszanda.
Początek lat 80. przyniósł mu jednak kolejne wyzwanie – przygotował projekt powołania Centrum Sztuki Współczesnej w odbudowywanym Zamku Ujazdowskim, podkreślając znaczenie współczesnej twórczości oraz jej ochrony dla przyszłych pokoleń. Marzył, aby stanąć na czele nowego muzeum, jednakże jego wizje nie znalazły uznania w oczach władz, które w obliczu narastających problemów społecznych, uznały jego propozycje za kłopotliwe. W końcu wycofał się z Warszawy i objął kierownictwo Centrum Rzeźby w Orońsku.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Daniel Moszczyński | Joanna Bociąg | Janina Maria Howorka-Hrosenchik | Mariusz Sabiniewicz | Władysław Kozłowski (aktor) | Jerzy Bogajewicz | Stefan Stuligrosz | Iwona Hossa | Wojciech Korda | Wanda Warska | Rafał Giec | Joanna Kozłowska (śpiewaczka operowa) | Natasza Ziółkowska-Kurczuk | Jarosław Jaromi Drażewski | Patrycja Durska | Karol Ceptowski | Mieczysław Sroka | Jacek Rybczyński (artysta) | Jan Grzegorzewski (artysta) | ShelleriniOceń: Janusz Przewoźny