Janusz Głowacki

---

Życiorys

W okresie młodzieńczych lat Janusz Głowacki angażował się w działalność artystyczną, występując ze Jarosławem Abramowem, Andrzejem Drawiczem oraz Agnieszką Osiecką w Studenckim Teatrze Satyryków. Ich wspólny program pt. Czarna przegrywa czerwona wygrywa, stworzony w 1956 roku pod kierunkiem Jerzego Markuszewskiego oraz Wojciecha Solarza, przyciągnął znaczną uwagę publiczności. Głowacki kontynuował swoją edukację w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie w 1961 roku ukończył studia na Wydziale Polonistyki.

Debiut literacki Głowackiego miał miejsce w 1960 roku, kiedy to jego opowiadanie „Na plaży” opublikowano w „Almanachu Młodych”. Jego działalność twórcza nabrała tempa w 1964 roku, gdy podjął współpracę z czasopismem „Kultura”, co pozwoliło mu zaistnieć jako autor wyrazistych opowiadań oraz felietonów. Twórczość ta została zebrana w dwóch zbiorach: Wirówka nonsensu (1968) oraz Nowy taniec la-ba-da (1970).

Na przełomie lat 60. i 70. Głowacki rozpoczął karierę jako scenarzysta filmowy, a jego pierwszy znaczący projekt to Polowanie na muchy (1969), wyreżyserowane przez Andrzeja Wajdę. Jednak jego największą sławę przyniosła współpraca z Markiem Piwowskim, której efektem był kultowy film Rejs. Głowacki jest także autorem scenariuszy do takich filmów jak: Trzeba zabić tę miłość (1972) Janusza Morgensterna, Choinka strachu (1982) Tomasza Lengrena oraz Wałęsa. Człowiek z nadziei (2013) reżyserowanego przez Andrzeja Wajdę. Użyczył swojego talentu także dialogom w filmie Jej portret (1974) Mieczysława Waśkowskiego, a wspólnie z Łukaszem Zadrzyńskim stworzył scenariusz do Billboardu (1998). Jako scenarzysta Zimnej wojny (2018) Głowacki współpracował z Pawłem Pawlikowskim; film zdobył uznanie sercem, walcząc o Oscara w trzech kategoriach.

W dniu 23 sierpnia 1980 roku Janusz Głowacki stanął w obronie dialogu między rządem a robotnikami, podpisując apel 64 intelektualistów. Do 1981 roku jego felietony ukazywały się w warszawskiej „Kulturze”. W chwili, gdy zapadła decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego, twórca wyjechał do Londynu na premierę sztuki Kopciuch. Po tym wydarzeniu zdecydował się na stałe osiedlenie w Stanach Zjednoczonych, gdzie z powodzeniem rozwijał swoje umiejętności dramaturgiczne. Jednym z jego wyróżniających się dzieł była sztuka Polowanie na karaluchy (1986), a także Antygona w Nowym Jorku (1992), która zyskała popularność w teatrach amerykańskich oraz europejskich.

Głowacki podjął pracę jako wykładowca na Columbia University oraz Bennington College w Vermont, gdzie dzielił się swoją wiedzą o sztuce teatralnej. Jako gościnny dramaturg pracował w New York Public Theater, Mark Taper Forum w Los Angeles i Atlantic Center for the Arts na Florydzie. Po powrocie do Polski, jego współpraca z Teatrem Ateneum, pod przewodnictwem Gustawa Holoubka, była znacząca dla polskiej sceny teatralnej.

Jego twórczość zyskała międzynarodowe uznanie, a dzieła Głowackiego zostały przetłumaczone na wiele języków, w tym angielski, chiński oraz hiszpański. Był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz organizacji literackich w Stanach Zjednoczonych, takich jak PEN Club. Ponadto jego artykuły i eseje ukazywały się w prestiżowych publikacjach, w tym New York Times.

Postać Janusza Głowackiego znalazła swoje odzwierciedlenie w książce Dżanus. Dramatyczne przypadki Janusza Głowackiego (2016) autorstwa Elżbiety Baniewicz, która docenia jego wkład w kulturę i sztukę.

Życie prywatne

Janusz Głowacki był synem Jerzego Głowackiego, uznanego pisarza, oraz Heleny Leny Rudzkiej-Głowackiej, która zmarła 21 września 1991 roku. Helenę cechowała pasja do literatury, którą realizowała jako redaktor w wydawnictwie. W rodzinie literackiej Głowackiego istotną postacią był także jego wuj, Kazimierz Rudzki (1911–1976), będący aktorem, a dziadek ze strony matki, Bronisław Rudzki, był znanym właścicielem wydawnictwa nutowego oraz wytwórni płytowej.

Głowacki związał się z Ewą Zadrzyńską, utalentowaną dziennikarką i reżyserką, z którą miał córkę Zuzannę Głowacką. Zuzanna to felietonistka, która wcześniej także publikowała w renomowanym dzienniku „The New York Times”. Po rozwodzie, Janusz poślubił ukraińską aktorkę i pieśniarkę Olenę Leonenko.

W swojej karierze Janusz Głowacki aktywnie angażował się w życie publiczne, a jako członek honorowego komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego brał udział w kampaniach przed wyborami prezydenckimi w 2010 i 2015 roku. Od 1983 roku osiedlił się w Nowym Jorku, gdzie kontynuował swoją twórczość literacką.

Niestety, Głowacki zmarł nagle 19 sierpnia 2017 roku podczas wakacji w egipskim kurorcie Marsa Alam. Jego urna z prochami została, zgodnie z ostatnią wolą, złożona 11 września 2017 roku w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A2-aleja zasłużonych-5). Pogrzeb odbył się w formie świeckiej, odzwierciedlając jego podejście do życia.

Publikacje (wybór)

Dramat

• Cudzołóstwo ukarane, „Dialog”, 1972,
• Mecz, „Dialog”, 1976,
• Polowanie na karaluchy, „Dialog”, 1990,
• Fortynbras się upił, „Dialog”, 1990,
• Antygona w Nowym Jorku, „Dialog”, 1992,
• Czwarta siostra (wyst. 2000).

Proza

• Wirówka nonsensu, Warszawa: PIW, 1968,
• Dzień słodkiej śmierci, kryminał z serii Ewa wzywa 07, 1969,
• Nowy taniec la-ba-da i inne opowiadania, Warszawa: PIW, 1970,
• W nocy gorzej widać, Warszawa: Czytelnik, 1972,
• Paradis, Warszawa: PIW, 1973,
• My sweet Raskolnikow, Warszawa: PIW 1977,
• Skrzek; Coraz trudniej kochać, Warszawa: PIW 1980,
• Moc truchleje, Warszawa: Krąg, 1981,
• Ścieki, skrzeki, karaluchy. Utwory prawie wszystkie, Warszawa: BGW, 1996,
• Ostatni cieć, Warszawa: Czytelnik, 2001 (nominacja do Nagrody Literackiej Nike 2002),
• Z głowy, Warszawa: Świat Książki, 2004 (Książka otrzymała laur Śląskiego Wawrzynu Literackiego za 2004 oraz była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2005),
• Jak być kochanym, Warszawa: Świat Książki, 2005,
• Good night, Dżerzi, Warszawa: Świat Książki, 2010,
• Sonia, która za dużo chciała. Wybór opowiadań, Warszawa: Świat Książki, 2011,
• Przyszłem, czyli jak pisałem scenariusz o Lechu Wałęsie dla Andrzeja Wajdy, Warszawa: Świat Książki, 2013,
• Bezsenność w czasie karnawału, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2018.

Nagrody i wyróżnienia

Janusz Głowacki, znany z licznych osiągnięć w dziedzinie dramaturgii, zdobył szereg prestiżowych nagród, które potwierdzają jego talent i wpływ na współczesną sztukę teatralną.

• 1982: nagroda Kopciuch w „The Guardian” i „The Times” za najlepszą sztukę roku,
• 1987: American Theatre Critics Association Award za Polowanie na karaluchy jako najznakomitszą sztukę współczesną,
• 1987: Joseph Kesselring Honorary Mention,
• 1987: Guggenheim Fellowship,
• 1987: Hollywood Drama League Critics Award,
• 1987: „Time” uznał Polowanie na karaluchy najlepszą ze sztuk minionego roku,
• 1988: National Endowment for the Arts,
• 1993: „Time” uznał Antygonę w Nowym Jorku za jeden z dziesięciu najlepszych tekstów dramatycznych roku,
• 1994: Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego,
• 1997: Nagroda Le Baladin w Paryżu,
• 1997: Nagroda Studentów Sorbony w Paryżu,
• 1998: Nagroda Krytyków dla Antygony w Nowym Jorku, która została wystawiona w Teatrze Proscenium w Paryżu jako najlepsza sztuka sezonu zrealizowana w małym teatrze,
• 1999: Tony Cox Award za scenariusz do filmu Hairdo na Nantucket Film Festival (USA),
• 2001: Czwarta siostra wygrywa na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Dubrowniku,
• 2002: Grand Prix, nagroda publiczności dla najlepszego dramaturga za Czwartą siostrę na II Festiwalu Dramaturgii Wsp. „Rzeczywistość przedstawiona”,
• 2002: nominacja do Nagrody Literackiej Nike za Ostatniego ciecia,
• 2003: Grand Prix Festiwalu Dwa Teatry za tekst sztuki Czwarta siostra,
• 2005: Śląski Wawrzyn Literacki za książkę Z głowy, uznaną przez czytelników Biblioteki Śląskiej za najlepszą książkę 2004 roku,
• 2005: Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie literatury,
• 2005: nominacja do Nagrody Literackiej Nike za Z głowy,
• 2011: Nagroda im. Czesława Miłosza, przyznawana przez ambasadę USA w Polsce za wkład w porozumienie amerykańsko-polskie,
• 2011: Nagroda Literacka m.st. Warszawy – Tytuł Warszawskiego Twórcy,
• 2013: Nagroda Gustaw przyznana przez ZASP za twórczość dramaturgiczną oraz wkład w upowszechnianie polskiej kultury na świecie,
• 2013: Nagroda Specjalna Diament Trójki,
• 2013: Laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny”,
• 2013: Jan Michalski Prize for Literature, finalista za Good Night, Dżerzi,
• 2015: Gwiazda w Alei Gwiazd Literatury przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Mińsku Mazowieckim,
• 2019: nominacja do Nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej za najlepszy scenariusz oryginalny do filmu Zimna wojna (wraz z Pawłem Pawlikowskim) – pośmiertnie.

Dzięki tym prestiżowym wyróżnieniom, Janusz Głowacki zyskał nie tylko uznanie w Polsce, ale również na arenie międzynarodowej, stanowiąc wzór dla zmieniającej się kultury teatralnej.

Odznaczenia

Janusz Głowacki, znany polski dramaturg i scenarzysta, został uhonorowany szeregiem odznaczeń za swoje zasługi dla kultury i sztuki w Polsce. Wśród jego osiągnięć wyróżniają się następujące nagrody:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał w 1998 roku,
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznany mu w 2005 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał w 2007 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany mu w 2014 roku.

Adaptacje teatralne

W 2017 roku miała miejsce interesująca prezentacja twórczości Janusza Głowackiego. Reżyser Józef Opalski podjął się trudu inscenizacji sztuki zatytułowanej Jednoaktówki Janusza Głowackiego, która składała się z takich utworów jak Konfrontacja, Spacerek przed snem, Choinka strachu oraz Home Section.

Całe wydarzenie odbyło się w krakowskim Teatrze Barakah, znanym z kreatywnego podejścia do sztuk teatralnych. To ambitne podejście do adaptacji tekstów Głowackiego z pewnością przyciągnęło uwagę miłośników teatru.

Kreatywność i wizja Józefa Opalskiego przyczyniły się do sukcesu tego przedsięwzięcia, ukazując nie tylko klasykę polskiej dramaturgii, ale także nowoczesne interpretacje i styl inscenizacyjny. Oku widza cieszyła również nowatorska oprawa wizualna i dźwiękowa, które wzbogaciły przedstawione historie.

Upamiętnienie

W Łodzi, w pobliżu Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera oraz Muzeum Kinematografii, zainaugurowano mural autorstwa Andrzeja Pągowskiego. Mural przedstawia portret znakomitego pisarza i jest opatrzony intrygującym podpisem: „I jak tu żyć bez Głowy?”.

W czerwcu 2019 roku, w warszawskim Muzeum Literatury, otworzono wystawę zatytułowaną „Janusz Głowacki. Warszawa, Moskwa czy Nowy Jork to tylko dekoracje…”, która miała na celu upamiętnienie jego bogatej twórczości i wyjątkowego wkładu w literaturę polską.

---

Oceń: Janusz Głowacki

---