Archiwum Państwowe w Poznaniu

---

Poczet dyrektorów

Historia dyrektorów Archiwum Państwowego w Poznaniu jest bardzo bogata i różnorodna, obejmując znakomite osobistości, które przyczyniły się do rozwoju tej instytucji. W jej pierwszych latach na czoło wysuwa się prof. dr Józef Paczkowski, który pełnił tę funkcję w latach 1919–1925.

Następnie, w okresie 1925–1939 oraz ponownie w latach 1945–1953, obowiązki dyrektora sprawował prof. dr Kazimierz Kaczmarczyk, który miał istotny wpływ na działalność archiwum w trudnych czasach wojennych i powojennych.

Po prof. Kaczmarczyku przyszła kolej na dr Czesława Skopowskiego, którego kadencja trwała od 1953 do 1972 roku. Tego ostatniego okresu dyrekcję objął dr Jan Szajbel, który rządził tylko przez rok, od 1972 do 1973.

W latach 1973–1974 stanowisko obejmował dr hab. Stanisław Nawrocki, znany ze swojego zaangażowania w badania archiwalne. Kolejny na liście był dr Stanisław Kłys, który pełnił funkcję dyrektora od 1974 do 1999 roku, wnosiąc wiele innowacji w obszarze zarządzania archiwami.

Pomiędzy 1999 a 2000 rokiem obowiązki dyrektora pełnił p.o. dr Krzysztof Stryjkowski, a następnie na czoło archiwum wyszedł mgr Adam Bieniaszewski, który kierował instytucją w latach 2000–2004.

Obecnie (od 2005 roku) funkcję dyrektora sprawuje mgr Henryk Krystek, kontynuując tradycję ciągłości i rozwoju Archiwum Państwowego w Poznaniu.

Historia

W styczniu 1919 roku archiwum zostało przejęte przez Polaków, co stanowiło ważny moment w jego historii. Pierwszym dyrektorem instytucji został Józef Paczkowski, który pełnił tę funkcję aż do 1925 roku. W rzeczywistości jednak placówką kierował Kazimierz Kaczmarczyk, sprawujący dyrektorską rolę w latach 1925–1953.

W okresie po przejęciu, archiwum zaczęło akumulować akta zlikwidowanych urzędów pruskich i stopniowo przejmowało dokumenty polskich instytucji i urzędów. Niestety, w czasie okupacji niemieckiej, wiele najstarszych dokumentów zostało wywiezionych przez okupantów. Na szczęście, te zbiory powróciły do Poznania po zakończeniu wojny.

W wyniku pożaru budynku archiwum na Górze Przemysła w styczniu 1945 roku, w trakcie walk o Poznań, większość zasobów uległa zniszczeniu. Ocalałe akta dały jednak początek obecnemu zasobowi Archiwum Państwowego w Poznaniu, który od tamtej pory był systematycznie uzupełniany dokumentacją z różnych polskich urzędów, instytucji oraz organizacji.

W 2013 roku archiwum otrzymało prestiżową statuetkę „Dobosz Powstania Wielkopolskiego”, przyznaną przez Zarząd Główny Towarzystwa Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, co potwierdziło jego znaczenie i wkład w przechowywanie pamięci o tym ważnym okresie w historii Polski.

Obecnie Archiwum posiada trzy oddziały zamiejscowe, które znajdują się w Gnieźnie, Koninie oraz Pile, kontynuując w ten sposób swoją misję w zakresie archiwizacji i ochrony dokumentów państwowych.

Budynek

„Archiwum Państwowe w Poznaniu to zabytkowy, neorenesansowy gmach, znajdujący się przy ul. 23 Lutego 41, na rogu Placu Wielkopolskiego (dawniej Sapieżyńskiego).

Budowla ta została wzniesiona w latach 1879–1882 jako siedziba Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht), według planów Heinricha Kocha (1878). Projekt był na bieżąco rozwijany przez takich architektów jak Johann Anathol Theodor Hermann oraz Karl Friedrich Endell. Historycznie, w tym miejscu znajdowały się zarówno więzienie, jak i areszt śledczy, znane jako inkwizytoriat. Realizacja tej budowy miała na celu uporządkowanie przestrzeni architektonicznej Placu Sapieżyńskiego.

Wewnątrz obiektu mieściły się sala rozpraw, biura oraz mieszkanie prezesa sądu, a wszystko to charakteryzowało się bogatymi dekoracjami, które nawiązywały do włoskiego i francuskiego renesansu. Niestety, po zniszczeniach, jakie miały miejsce w 1945 roku, gmach został odbudowany w sposób niedbały, co skutkowało utratą wielu detali oraz zasłonięciem żółtych cegieł elewacyjnych warstwą tynku.

W 1951 roku w budynku otwarto Archiwum Państwowe, które do dziś pełni w nim swoją funkcję. Mimo licznych zmian, jedynym świadectwem dawnej chwały tego obiektu pozostaje reprezentacyjna klatka schodowa.

Zasób

Na koniec 2013 roku, archiwum poznańskie oraz jego oddziały zgromadziły imponujący zasób archiwalny, który liczy ponad 7 tysięcy zespołów i zbiorów akt. W skład tego bogatego zbioru wchodzi najstarszy dokument, jakim jest fundacyjny akt klasztoru cystersów w Łeknie, datowany na rok 1153. Łącznie zebrano ponad 1 milion jednostek archiwalnych, które zajmują około 13,5 km bieżących półek. Przeszło połowa całego zasobu pochodzi z czasów zaboru pruskiego.

W zbiorach znajdują się również akta staropolskie, które zajmują około 800 m.b. Najważniejsze zespoły archiwalne to:

• Akta miasta Poznania,
• Komisja Kolonizacyjna w Poznaniu,
• Konsystorz Ewangelicki,
• Namiestnik Rzeszy Okręgu „Kraj Warty”,
• zbiór ksiąg metrykalnych.

Archiwum dysponuje także około 30 tysiącami map i planów, dokumentacją audiowizualną oraz fotografiami. Dodatkowo, posiada dokumenty pergaminowe oraz około 8800 ksiąg staropolskich, w tym grodziskich, ziemskich, miejskich oraz cechowych.

W 1961 roku w zbiorach archiwum znalazły się odzyskane akta i książki polskiej Jednoty Braci czeskich z Evangelische Brüder-Unität Herrnhuter w NDR. W połączeniu z dołączonymi 1150 jednostkami akt gmin ewangelicko-unijnych oraz metrykami, stanowią one Zespół Akt Braci Czeskich, który zajmuje 17 metrów bieżących.

W 2015 roku Międzynarodowy Komitet Programu UNESCO Pamięć Świata, podczas obrad w dniach 4–6 października w Abu Zabi, zdecydował o wpisaniu akt i biblioteki Braci czeskich na listę Pamięć Świata.

Współpraca ze Stowarzyszeniem Wikimedia

W dniu 10 lipca 2014 roku, zainicjowana została istotna współpraca pomiędzy Archiwum Państwowym w Poznaniu a Stowarzyszeniem Wikimedia Polska. Obie instytucje podpisały porozumienie, które pozwala na umieszczanie plików ze zeskanowanymi obrazami materiałów archiwalnych na serwerach Wikimedia Commons. Dzięki temu, zasób archiwum pozytywnie wpływa na udostępnianie historii oraz kultury regionu poznańskiego, czyniąc ją bardziej dostępną dla społeczności globalnej.

---

Oceń: Archiwum Państwowe w Poznaniu

---