Hermann Wahlich

---

Życiorys

W początkowych latach swojej kariery, pod koniec XIX wieku, Hermann Wahlich mieszkał oraz pracował w Żarach. Obejmował współprowadzenie firmy „Baentsch und Wahlich”, która koncentrowała się na realizacji projektów domów mieszkalnych zleconych przez klientów prywatnych na terenie zarówno Żar, jak i innych miast Łużyc. Na początku XX wieku zdecydował się na stałą przeprowadzkę do Wrocławia. W pierwszym okresie życia w stolicy prowincji śląskiej pełnił rolę wolnego architekta, angażując się w otwarte konkursy architektoniczne w Wrocławiu i innych miejscach na Śląsku. Wahlich przyjmował również zlecenia od inwestorów prywatnych i współpracował z renomowanym architektem Alvinen Wedemannem.

Jednym z jego pierwszych projektów we Wrocławiu była główna hala Wystawy Rzemiosła Artystycznego, przygotowana wraz z Karlem Grosserem w 1904 roku, mieszcząca się w pobliżu obecnego placu Powstańców Śląskich, w sąsiedztwie ulicy Pretficza. W trzy lata później, tandem z malarzem Carlem Dennerem zrealizował projekt głównej hali festiwalowej na VII Niemieckim Święcie Towarzystwa Śpiewaczego, które odbyło się w tym samym miejscu. Projekt ten, utrzymany w stylu secesji, spotkał się z uznaniem miejskiego radcy budowlanego Richarda Plüddemanna, który odpowiadał za jego konstrukcję. Obie hale były tymczasowe i zostały rozebrane po zakończeniu imprez, współczesne pokolenia mogą je jedynie podziwiać na archiwalnych zdjęciach i pocztówkach z tamtego okresu.

Przed wybuchem I wojny światowej, Wahlich skupiał się na projektowaniu w duchu secesji, realizując obiekty komercyjne, mieszkalne oraz użyteczności publicznej. Wśród tych realizacji, powstały dwa duże domy towarowe w centrum Wrocławia oraz jeden biurowiec z częścią handlową. W 1907 roku, na Rynku, u zbiegu z ulicą św. Mikołaja, zrealizował pięciopiętrowy dom handlowy dla firmy Ludwig Wittemberg & Co., w miejsce historycznej kamienicy rozebranej w wyniku różnych przemian urbanistycznych. W 1908 roku, przy ul. Oławskiej, Julius Sckeyde zbudował, oparte na projekcie Wahlicha, nowy dom handlowy, co było kontynuacją rozwoju komercyjnego miasta.

W 1912 roku w zachodnich granicach Wrocławia, blisko miejskiej rzeźni, powstał czteropiętrowy biurowiec dla firmy braci Haberkorn, również zaprojektowany przez Wahlicha. Obiekty te miały wiele wspólnych cech: żelbetową konstrukcję szkieletową, przestronne witryny oraz okna na wyższych kondygnacjach, a także, zgeometryzowane detale wykonane z kamienia. W latach 1905-1906, Wahlich wspierał berlińskiego architekta Walthera Hentschela w kreacji budynku teatru „Schauspielhaus”, który można dziś znaleźć w zmodyfikowanej formie jako główną scenę Teatru Polskiego.

Wrocławskie budynki mieszkalne zaprojektowane przez Wahlicha przed wybuchem I wojny światowej, to między innymi dwie prestiżowe kamienice, które zrealizowano w latach 1906-1909 na placu Powstańców Śląskich, które zostały wzniesione jako rezydencje zamożnych kupców wrocławskich, jak również gruntowna przebudowa domu przy ul. Parkowej 21 na willę dla Juliusa Sckeyde w 1914 roku.

Warto także wspomnieć o jego sukcesie spoza Wrocławia. W 1909 roku zdobył pierwsze miejsce w konkursie na projekt szkoły w Oleśnicy, pokonując aż 190 konkurentów. W 1911 roku zaprojektował żelbetowy most w Świdnicy, który powstał z okazji wystawy rzemieślniczej. Po zakończeniu I wojny światowej, Wahlich afirmował swoją pozycję jako jeden z wiodących architektów wrocławskich, aktywnie kształtując oblicze miasta. Zaczął rozwijać style architektoniczne, zwłaszcza niejako w duchu Neues Bauen, nie zapominając jednak o śląskich tradycjach architektonicznych. Zastał nie tylko rolę architekta, ale i autorytet w kwestii kolorystyki budynków.

Podczas okresu międzywojennego Wahlich zrealizował różne projekty, w tym wiele domów wielorodzinnych w miejskich osiedlach oraz nowoczesne domy towarowe. Jego realizacje obejmują również istotne budynki mieszkalne z lat dwudziestych, w tym szeregowe domy osiedla Sępolno oraz kamienice na osiedlu Am Sauerbrunn. Powstały one na zlecenie spółdzielni Siedlungsgesellschaft Breslau A.G.

Generalny plan osiedla Sępolno stworzył Wahlich we współpracy z Paulem Heimem, a projekt miał zainspirować ideę miasta-ogrodu. Projekty domów przy ul. Mickiewicza, Godebskiego i Głowackiego powstały w okresie, gdy budowa osiedla została wstrzymana na kilka lat, a do niej powrócono dopiero w 1926 roku. Po tej długotrwałej przerwie, Wahlich zrealizował również projekty domów na ulicach: Dembowskiego, 9 Maja, Becka, Partyzantów, Kasprzaka i Okrzei.

Dodatkowo, w południowej części Wrocławia zaprojektował osiedla, które składały się z kamienic rozmieszczonych wzdłuż ulic i wokół tzw. Kwaśnego Jeziorka, stworzonych w latach 1926-27. Wahlich podjął także wyzwanie zaprezentowania koncepcji przebudowy placu przed kościołem św. Elżbiety. W swojej propozycji zatytułowanej „Stare przemija, nowe nadchodzi” planował wzdłuż poszerzonej ulicy św. Mikołaja zbudować nowoczesne kubiczne budynki, co na zawsze pozostało w sferze nieosiągniętych marzeń architektonicznych.

W 1929 roku Wahlich przygotował projekt przebudowy kamienicy przy ulicy Wita Stwosza 3, która przekształciła się w nowoczesny dom towarowy Louisa Lewy’ego. Jeszcze bardziej zaawansowany w swoim nowoczesnym podejściu był inny dom towarowy, jaki zaprojektował dla kupca Emanuela Bielschowsky’ego przy ul. Świdnickiej, którego forma dobrze współbrzmiała z otoczeniem, zapewniając jednocześnie funkcjonalność dla wewnętrznych sklepów i biur.

W latach dwudziestych architekt aktywnie działał nie tylko w Wrocławiu, ale także w innych miejscowościach, takich jak powiat Strzeliński. W Strzelinie powstał w 1928 roku szpital powiatowy według jego planów, natomiast zrealizowano także rezydencję landrata oraz mauzoleum rodziny von Reden. Wahlich był także odpowiedzialny za odbudowę ewangelickiego kościoła w Żeleźniku, który zniszczył pożar, w latach 1920-22. Planował także osiedle robotnicze w Sobięcinie, które niestety nigdy nie zostało zrealizowane.

W latach trzydziestych aktywność Wahlicha znacznie spadła. Wśród projektów z tego okresu wymienia się kilka przebudów domu koncertowego Roland przy ul. Jaworowej oraz szeregowe bloki wielorodzinne przy ul. Pięknej, które zamykały od południa Osiedle Henrykowskie. W 1936 roku zajmował się realizacją projektu ewangelickiego kościoła Chrystusa w Görlitz, którego pierwotne plany powstały jeszcze w połowie lat dwudziestych. Niestety, jego nagła śmierć na zawsze przerwała te ambitne prace architektoniczne.

Ważniejsze dzieła

Hermann Wahlich był znanym architektem, którego najbardziej znaczące realizacje datuje się na przełom wieków. Oto przegląd jego najważniejszych dzieł:

• 1902-03 – willa Richarda Bauera we Frankfurcie nad Odrą przy Rudolf-Breitscheid-Str. 13,
• 1904 – hala wystawowa na Wystawie Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu,
• 1905-1906 – budynek teatru Schauspielhaus przy ul. Zapolskiej 3, współpraca z Walterem Hentschelem,
• 1905-1906 – kamienice przy skrzyżowaniu ulic Piłsudskiego 43-45 i Zapolskiej 1-2, praca z Paulem Rotherem,
• 1907 – hala festiwalowa VII Niemieckiego Święta Towarzystwa Śpiewaczego,
• 1907 – dom towarowy firmy Ludwig Wittemberg & Co w Rynku 1,
• 1908 – dom towarowy Juliusa Sckeyde przy ul. Oławskiej 13/15,
• 1909 – pierwsze miejsce w konkursie na projekt szkoły w Oleśnicy,
• 1911 – most w Parku Centralnym w Świdnicy,
• 1912 – biurowiec firmy Gebr. Haberkorn przy ul. Legnickiej 52,
• 1914 – przebudowa willi Juliusa Sckeyde przy ul. Parkowej 21,
• 1919-1920 – generalny plan zabudowy osiedla Sępolno, współpraca z Paulem Heimem,
• 1921 – domy przy ul. Głowackiego, Godebskiego i Mickiewicza na osiedlu Sępolno,
• 1920 – grobowiec rodziny von Carnap w Łojowicach,
• 1920 – plan zabudowy osiedla Sobięcin pod Wałbrzychem z Paulem Heimem (bez realizacji),
• 1920-22 – odbudowa ewangelickiego kościoła w Żeleźniku,
• 1921 – rezydencja mieszkalna starosty powiatowego (landrata) przy ul. Popiełuszki 3 w Strzelinie,
• 1922-23 – kamienice przy ul. Jantarowej 11-15 (niezachowane),
• 1925 – plan zabudowy placu przed kościołem św. Elżbiety (niezrealizowany),
• 1926 – siedziba redakcji „Breslauer Gerichtszeitung” przy ul. Kruczej 60-62,
• 1926-27 – osiedle „Am Sauerbrunn” przy ul. Kruczej, Kwaśnej i Stalowej,
• 1928 – szpital powiatowy przy ul. Wrocławskiej 46 w Strzelinie,
• 1928 – domy przy ul. Becka, Kasprzaka i Partyzantów na osiedlu Sępolno,
• 1929 – dom towarowy przy ul. Wita Stwosza 3,
• 1930 – dom towarowy Bielschowsky przy ul. Świdnickiej 15 (niezachowany),
• 1931-35 – przebudowy w restauracji z ogrodem koncertowym „Roland” na rogu Powstańców Śl. i Jaworowej (niezachowane),
• 1936 – blok mieszkalny na rogu ul. Nyskiej i Pięknej.

Literatura

W obszarze literatury, można znaleźć działania badawcze dotyczące architektury, które dostarczają cennych informacji na temat Wrocławia.

• Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011,
• Jerzy Ilkosz, Beate Störtkuhl (red.): Wieżowce Wrocławia 1919-1932. Wrocław: Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia, 1999.

---

Oceń: Hermann Wahlich

---