Jan Konstanty Żupański

---

Życiorys

Jan Konstanty Żupański pochodził ze spolonizowanej rodziny kupców greckich, znanej pod nazwiskiem Zupanos, którzy osiedlili się w Wielkopolsce w drugiej połowie XVIII wieku. W latach 1818–1826 kształcił się w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, a następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Berlińskim w latach 1826–1830. Po ukończeniu edukacji pracował jako aplikant w Wyższym Sądzie Krajowym w Berlinie do 1835 roku, jednocześnie angażując się w działalność publicystyczną oraz tłumaczeniową.

W 1835 roku wrócił na stałe do Poznania, by przejąć majątek po zmarłym ojcu. Na początku jego działalność skupiała się na tłumaczeniu dzieł ekonomicznych z języka niemieckiego. Z czasem, dysponując znacznym kapitałem odziedziczonym po ojcu, otworzył 11 listopada 1839 roku księgarnię nakładową w kamienicy przy Starym Rynku 8. Szybko rozszerzył swoją działalność o wydawnictwo, a w 1842 roku uruchomił wypożyczalnię książek polskich i francuskich oraz dział antykwaryczny. Właściwie cały czas podróżował w celach służbowych, odwiedzając Paryż i Brukselę.

Żupański aktywnie współpracował z Towarzystwem Naukowej Pomocy. Był jednym z kluczowych inicjatorów powołania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w 1857 roku, a także Towarzystwa Czytelni Ludowych. Należał do Kasyna Polskiego Bazarze. W 1848 roku wstąpił w szeregi Gwardii Narodowej w Poznaniu.

Od 1860 roku był członkiem Towarzystwa Przemysłowego Polskiego w Poznaniu. W 1861 roku ożenił się z Katarzyną z Duszyńskich, Greczynką z pochodzenia, z którą miał syna Stefana. Jan Konstanty Żupański zmarł 30 grudnia 1883 roku, a jego pogrzeb odbył się według obrządku greckiego na cmentarzu parafialnym św. Marcina, który już nie istnieje, dnia 2 stycznia 1884 roku.

W Poznaniu znajduje się Antykwariat Naukowy, który nosi imię Żupańskiego, a także ulica w dzielnicy Wilda.

Wydawnictwo

Właściwe funkcjonowanie wydawnictwa miało miejsce od momentu założenia księgarni, która szybko zyskała na znaczeniu. Pomimo braku własnej drukarni, Jan Konstanty Żupański podejmował się drukowania u innych, dbając jednakże o konsekwentną linię tematyczną swoich wydawnictw oraz o ich estetykę. Osobiście zajmował się dystrybucją swoich publikacji, a autorom regularnie wypłacał wynagrodzenia, unikając przy tym formalnych umów, cierpliwie oczekując na ich rękopisy.

Profil wydawniczy

W swoim dorobku publikował prace polskich literatów oraz naukowców, zarówno z kraju, jak i spoza jego granic. W podobny sposób jak inni przedstawiciele polskiego rynku wydawniczego, Żupański angażował się w przemycanie lub tajne drukowanie politycznych broszur i gazet związanych głównie z ugrupowaniami demokratycznymi. Nigdy nie natrafił na problemy związane z tym działaniem. Środki na cenne wydania dla kultury polskiej pozyskiwał, drukując popularne dewocjonalia oraz pozycje beletrystyczne skierowane do szerokiego grona odbiorców. Pośród jego wydania odnajdowały się: dzieła naukowe, podręczniki, powieści, opowiadania, wiersze oraz pamiętniki.

Dodatkowo, jego wydawnictwo miało w swojej ofercie pięknie ilustrowane edycje poezji, w tym dzieła Lenartowicza, Mickiewicza, Pola i Malczewskiego. Od 1853 roku, w bliskiej współpracy z autorem, Żupański rozpoczął wydawanie wszystkich dzieł Lelewela, co zaowocowało wydaniem w sumie 40 tomów. Zainicjował także serię zatytułowaną „Pamiętniki z XVIII wieku”.

Wysokiej jakości edycje jego dzieł obejmowały prace Lelewela, Kraszewskiego, Mickiewicza, Lenartowicza, Pola oraz wielu innych autorów, a także nowsze pamiętniki, w tym m.in. Kitowicza, Kołłątaja oraz Wybickiego.

Profil ilościowy

• w latach 1839–1852 wydał 93 tytuły w 105 tomach, co stanowiło około 1000 arkuszy druku; dominowały tematycznie historia (15 tytułów) oraz poezja (12 tytułów),
• w latach 1853–1865 wydał 237 tytułów w 267 tomach, łącząc ich około 3300 arkuszy druku,
• w latach 1866–1878 wydał 211 tytułów w 253 tomach,
• w latach 1879–1884 wydał 64 tytuły w 75 tomach, co również przekłada się na około 1000 arkuszy druku.

W ciągu blisko pięćdziesięcioletniej działalności, Jan Konstanty Żupański zdołał uczynić swoje wydawnictwo jednym z wiodących w Wielkopolsce w drugiej połowie XIX wieku. W efekcie jego pracy powstało około 600 tytułów w 700 tomach, co zaowocowało wydaniem mniej więcej 9400 arkuszy publikacji.

Wybrane tłumaczenia

Jan Konstanty Żupański był znanym tłumaczem, który przyczynił się do upowszechnienia wiedzy w Polsce poprzez swoje prace translacyjne. Oto niektóre jego dokonania:

• – Romuald Hube, Wywód praw spadkowych słowiańskich – przetłumaczył na język niemiecki, wydanie polskie z 1832 roku oraz niemieckie z 1836 roku, wydane przez braci Scherk,
• – A. Block, Uwagi o gospodarstwie – składają się z czterech tomów, tłumaczenie miało miejsce w latach 1836–1838,
• – Henryk Knott, O uprawie lasów – również tłumaczone w latach 1836–1838.

Wybrane wydania (układ alfabetyczny)

Oto zestawienie wybranych wydań literackich, które odzwierciedlają bogaty dorobek literacki wielu autorów. Wśród wymienionych dzieł znajdują się prace wielu znanych postaci w literaturze polskiej.

• Alighieri Dante, Boska komedia – wydanie w przekładzie A. Stanisławskiego,
• Barzykowski Stanisław, Historia powstania listopadowego – wydanie 5-tomowe,
• Cegielski Hipolit, Nauka poezji (5 wydań),
• Darowski Aleksander Weryha, Przysłowia polskie odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miejscowości,
• Dzierżykraj-Morawski Franciszek, Pisma zbiorowe wierszem i prozą – wydanie 4-tomowe,
• Jarochowski Kazimierz:
• – Dzieje panowania Augusta II – wydanie z 1856 r.,
• – Literatura poznańska,
• – Opowiadania i studia historyczne,
• Jeż Teodor Tomasz, Hryhor serdeczny – wydanie z 1874 r.,
• Kołłątaj Hugo, Pamiętniki o stanie duchowieństwa katolickiego polskiego i innych wyznań połowy XVIII wieku – przygotowane z rękopisu w 1840,
• Kraszewski Józef Ignacy:
• – Dziadunio – wydanie z 1869 r.,
• – Pamiętnik anegdotyczny z czasów Stanisława Augusta,
• – Polska w czasach trzech rozbiorów – cykl historyczny,
• – Przed burzą – wydanie z 1867 r.,
• – Rachunki,
• Lelewel Joachim:
• – Geografia, opisanie krajów polskich,
• – Korespondencja Lelewela z Karolem Sienkiewiczem i listy do rodzeństwa pisane,
• – Polska, dzieje i rzeczy jej – 20 tomów zbiorowego wydania dzieł tegoż autora, wydawanych od 1853 r. do 1865 (ostatni tom wyszedł po śmierci Lelewela),
• Libelt Karol, Pisma pomniejsze – 6 tomów wydanych w latach 1849–1851,
• Łukaszewicz Józef, Dzieje kościołów wyznania katolickiego w dawnej Małej Polsce – wydanie z 1853 r.,
• Mickiewicz Adam, Literatura Słowiańska – 3 wydanie z 1865 r.,
• Mochnacki Maurycy, Pisma wszystkie – 5 tomowe wydanie z 1865 r.,
• Morawski Teodor, Dzieje narodu polskiego – wydanie 5-tomowe,
• Rymarkiewicz Jan, Nauka prozy (5 wydań),
• Siemieński Lucjan, Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie – wydanie ilustrowane przez Władysława Mottego,
• Skarbek Fryderyk, Dzieje Polski – 3-tomowe wydanie,
• Starożytności Polskie – słownik encyklopedyczny, wydany wraz z Jędrzejem Moraczewskim i Antonim Poplińskim, tom pierwszy nakładem J.K. Żupańskiego w 1842,
• Syga J. A., Geografia dawnej Polski,
• Waga Teodor, Historia królów i książąt polskich,
• Zacharasiewicz J., Królewskie krzesło – wydanie z 1878,
• Żychliński Ludwik, Obraz w machinacji mocarstw ościennych przeciw Polsce – wydanie z 1864 r.,
• Żywot Benwenuta Celliniego – wydanie w tłumaczeniu Hieronima Feldmanowskiego,
• pamiętniki: Pauliny Wilkońskiej, Fryderyka Skarbka, J.U. Niemcewicza, H. Zalewskiego, J. Falkowskiego i M. Budzyńskiego,
• monografie z zakresu historii literatury autorstwa: Wojciecha Cybulskiego, Jana Rymarkiewicza.

---

Oceń: Jan Konstanty Żupański

---