Karol Libelt

---

Życiorys

Karol Libelt, duża postać w polskiej historii, urodził się w Poznaniu, w malowniczej dzielnicy Chwaliszewo. Był potomkiem szewca, co w młodości wpłynęło na jego podejście do życia. Po ukończeniu Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, w latach 1826–1830 zrealizował swoje pasje, studiując w Berlinie filologię klasyczną, filozofię oraz nauki matematyczno-przyrodnicze.

Podczas tych studiów zdobył uznanie jako ulubiony uczeń Hegla, co miało wpływ na jego późniejsze myślenie filozoficzne. W 1830 roku obronił doktorat, a następnie wyruszył w krótką podróż edukacyjną po Europie, która rozszerzyła jego horyzonty i wzbogaciła zdobywaną wiedzę.

Po powrocie do ojczyzny postanowił zaangażować się w działalność patriotyczną i wziął udział w powstaniu listopadowym, gdzie pełnił rolę artylerzysty. Jego odważna postawa na frontach tego zrywu przyniosła mu awans na podporucznika oraz przyznanie odznaczenia, jakim był Krzyż Orderu Virtuti Militari, co niewątpliwie podkreśla jego znaczenie jako żołnierza i patrioty.

Działalność społeczna i polityczna

W 1840 roku Karol Libelt miał możliwość otwarcia pensjonatu dla uczniów w Poznaniu oraz objęcia posady nauczyciela w gimnazjum. Jego zaangażowanie w działalność publicystyczną przejawiało się w publikacjach na łamach lokalnych poznańskich i warszawskich pism, takich jak Tygodnik Literacki. Dodatkowo zainicjował wydawanie Dziennika Domowego oraz Roku, gdzie poruszał kwestie związane z oświatą, przemysłem oraz wydarzeniami zawartymi w latach 1843–1846.

W latach 1841–1843 wziął udział w cyklu publicznych wykładów, zorganizowanych z inicjatywy Tytusa Działyńskiego, które miały miejsce w Sali Czerwonej Pałacu Działyńskich w Poznaniu. Podczas tych wykładów prowadził zajęcia dotyczące estetyki, współpracując z takimi uczonymi jak Teodor Teofil Matecki, który wykładał fizykę i chemię, Jędrzej Moraczewski, specjalizujący się w historii Polski i Słowiańszczyzny, Jakub Krotowski-Krauthofer – metodologii prawa, I. Lipski – agronomii, oraz Fabian Sarnecki, który nauczał malarstwa.

Karol Libelt był aktywnym uczestnikiem życia społecznego, przynależał do kilku organizacji naukowych, a od 1841 roku działał w Towarzystwie Naukowej Pomocy. Od 1838 roku współpracował z Towarzystwem Demokratycznym Polskim, znanym jako Komitet Libelta, który przygotowywał się do zorganizowania powstania w Wielkopolsce. Jako reprezentant Poznania w przyszłym Rządzie Narodowym, Libelt opracował proklamację powstańczą, która stała się później fundamentem manifestu krakowskiego. Jego zaangażowanie w działalność nie przeszło niezauważone; został jednak aresztowany przez władze pruskie i skazany na 20 lat twierdzy w procesie berlińskim w roku 1847.

W 1848 roku został jednym z założycieli Towarzystwa Przemysłowego Polskiego w Poznaniu. Na prośbę Edwarda Raczyńskiego zajął się także przygotowaniem instrukcji dla planowanej kostnicy, która miała służyć osobom obawiającym się pogrzebania żywcem. Po uwolnieniu związanym z wydarzeniami rewolucji 1848 roku, powrócił do Poznania, stając się członkiem Komitetu Narodowego. Choć początkowo był zwolennikiem współpracy z Prusami oraz prowadzenia wojny z Rosją, ostatecznie poparł ruch na rzecz tzw. wojny ludowej.

Zaangażowanie Libelta nie ograniczało się tylko do działalności lokalnej. Uczestniczył w zjeździe polskim we Wrocławiu i Kongresie Słowiańskim w Pradze w 1848 roku, gdzie przedstawiał wizję niepodległej Polski jako państwa federacyjnego. Był jednym z sygnatariuszy Manifestu zboru słowiańskiego do ludów Europy. W 1849 roku wybrano go do parlamentu pruskiego, gdzie kierował Kołem Polskim, jednak szybko zrezygnował z mandatu, koncentrując się na pracy publicystycznej i wydawniczej w Dzienniku Polskim.

Po 1850 roku, kiedy odziedziczył majątek Czeszewo, ograniczył swoją działalność publiczną, mimo iż ponownie objął mandat poselski i kierował Kołem Polskim, wielokrotnie występując w sprawach polskich. Jego aktywność polityczną zastąpiła praca organiczna – był jednym z założycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i od 1868 roku pełnił funkcję jego prezesa. Ponadto, w 1867 roku założył w Czeszewie kółko rolnicze. W kwietniu 1869 roku odbył podróż naukową do Galicji, gdzie wykładał w Krakowie i Lwowie, będąc ciepło witanym przez mieszkańców obu miast. W szczególności, pamiętny stał się album wręczony mu przez młodzież akademicką, zawierający karty ze 300 podpisami studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytutu Technicznego w Krakowie. Wśród gratulantów znalazł się Michał Hieronim Bobrzyński, Karol Stanisław Olszewski oraz Tadeusz Browicz.

Życie osobiste Libelta również obfitowało w ważne wydarzenia. Był dwukrotnie żonaty; jego pierwsza żona, Elżbieta z Jaworskich, zmarła niedługo po ślubie w 1834 roku. Z drugą żoną, Marią z Szumanów, doczekał się pięciorga dzieci: córek Felicji Anieli, Kazimiery z Libeltów Bendowskiej oraz Stanisławy z Libeltów Łepkowskiej, a także dwóch synów: Pantaleona Libelta i Karola Libelta, który zginął w powstaniu styczniowym podczas potyczki pod Osowiem w okolicach Brdowa. Karol Libelt zmarł w czerwcu 1875 roku, a jego ciało spoczęło w Czeszewie.

Filozofia

Karol Libelt był wybitnym filozofem, który starał się stworzyć koncepcję narodowej filozofii Polaków, osadzonej w duchu romantyzmu. Jego dzieło stanowiło fuzję wielu współczesnych idei, silnie osadzonych w polskiej tradycji kulturalnej. Przykładowo, jego system filozoficzny zbliżał się do intuicjonizmu Henriego Bergsona, twórcy teorii, która kładła nacisk na doświadczanie rzeczywistości poprzez intuicję.

Fundamentem myśli Libelta był mesjanizm oraz heglizm. Centralnym punktem jego filozofii było przekonanie, że dialektyka rzeczywistości nie opiera się wyłącznie na rozumie i logice, ale przede wszystkim na wewnętrznym odczuciu – umie. Nurt ten podkreślał znaczenie subiektywności i osobistych przeżyć w procesie poznawania świata. Stąd też wziął się termin 'um’, który odnosi się do bycia umysłowym i jest źródłem nazwy jego filozofii.

Libelt w swoich rozważaniach formułował również tezę o ontologii czucia, która streszcza się w zdaniu „czuję, więc jestem”, sugerując, że świadomość i odczuwanie pełnią kluczową rolę w definiowaniu bytu. Jego podejście można określić jako irracjonalne, gdzie fenomenologia przybiera formę odczuwalnych mocy życiowych i egzystencjalnych. Ważnym kontekstem jego pracy była historiozofia Hegla oraz odwołania do Wrońskiego, które były dla niego wielką inspiracją.

Libelt przyjmował, że w epoce, w której tworzył, polskie ludy słowiańskie miały wnieść coś nowego do światowej kultury. Zamiast bazować tylko na racjonalnych fundamentach, postulował, że filozofia powinna opierać się na uczuciach, które są prawdziwym świadectwem każdej egzystencji. Rzeczywistość miała być ukierunkowana na osobiste dowody na istnienie Boga, a jego przekonania miały w budować świadectwo umu. Tak powstała wizja mesjanistycznego narodu, który miał obudzić duchowe energie i zainaugurować nowe ruchy polityczne.

Jednym z istotnych zarzutów wobec jego filozofii jest natomiast antropomorfizacja sił, które tworzą jego ontologię. W jego koncepcji Bóg mesjanizmu był osobowy, co implikowało, że również inne byty są nacechowane świadomością i zdolnością do odczuwania. Z pewnością można zauważyć analogie w dziełach polskich romantyków; jego idee naprawdę odbijają się w „Wielkiej Improwizacji” z Dziadów Mickiewicza, gdzie czucie gra kluczową rolę. Tematyka czucia przejawia się również w twórczości Słowackiego oraz Krasińskiego, a także w utworach Antonia Malczewskiego i Norwida, który łączył różne nurty artystyczne oraz literackie.

Muzyka Fryderyka Chopina stanowi kolejny obszar, w którym możemy dostrzec wpływy Libelta – niekiedy podkreślał on, że duch muzyki powinien być odczuwalny, a nie tylko intelektualnie analizowany, jako to postulował Beethoven. W ten sposób Libelt wszedł w rolę twórcy i konesera nowego zjawiska w kulturze polskiej. W obszarze tworzenia myśli słowiańskiej, nie tylko stał się propagatorem irracjonalizmu, ale także stał się inspiracją dla takich myślicieli jak August Cieszkowski, Kazimierz Twardowski (związany z fenomenologią Brentano) czy nawet Bergson, którego filozofia jest traktowana jako zapowiedź słowiańskiej myśli.

Wśród swoich współczesnych filozofów Libelt wpłynął na twórczość wielu innych, takich jak Lew Tołstoj, Lew Szestow, czy Nikołaj Bierdiajew. Szestow, wracając do problemu Epimenidesa, zaproponował, że najwięcej prawdy można odkryć w nieoczywistościach, co miało swoje implikacje w dyskursie filozoficznym jego czasów. Paradoks ten został rozwiązany dopiero przez Alfreda Tarskiego w późniejszym okresie. Warto zaś podkreślić, że wkład Libelta w europejską filozofię jest nieoceniony, a jego dorobek sprawił, że obok Cieszkowskiego i Towiańskiego możemy go traktować jako jednego z pionierów polskiej filozofii narodowej.

Również w kontekście estetyki, myśli Karola Libelta wpływały na późniejsze pokolenia. Przypadek Heliodora Święcickiego pokazuje, że wpływ jego idei był znaczny; widział on lekarza jako artystę, a ludzki organizm jako obiekt estetyczny, co przewidywało rozwój myśli filozoficzno-lekarskiej w polskim dyskursie.

Niektóre prace

Karol Libelt jest znanym polskim myślicielem i pisarzem, którego dorobek literacki obejmuje wiele ważnych dzieł. Wśród jego najistotniejszych prac znajdują się:

• O odwadze cywilnej,
• O miłości ojczyzny,
• Kwestia żywotna filozofii,
• System umnictwa, czyli filozofii umysłowej,
• Estetyka, czyli umnictwo piękne (1848) Poznań; Nakładem Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego,
• Pisma różne,
• Listy,
• Mowa dr. Karola Fryderyka Libelta, którą miał na obronę swoją przed Królewskim Kameralnym Sądem w Berlinie na posiedzeniu dnia 7go września 1847.

W kulturze

Karol Libelt jest postacią, która znalazła swoje miejsce w polskim serialu historycznym „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy”. Produkcja ta została wyreżyserowana przez Jerzego Sztwiertnię, a w rolę Libelta wcielił się uzdolniony aktor Józef Fryźlewicz. Serial ten ukazuje kluczowe momenty w historii Europy, a postać Karola Libelta pełni ważną rolę w tej narracji, ukazując rozwój myśli i kultury epoki.

---

Oceń: Karol Libelt

---