Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

---

Status prawny i działalność

Biblioteka stanowi ogólnouczelnianą jednostkę organizacyjną Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, będącą pod nadzorem rektora. Jej główną funkcją jest bycie ogólnodostępną biblioteką naukową, co czyni ją ważnym ośrodkiem dla społeczności akademickiej.

Do podstawowych zadań tej Biblioteki należy:

• organizowanie warsztatu naukowo-dydaktycznego Uniwersytetu poprzez gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochronę materiałów bibliotecznych,
• wspieranie procesów naukowych oraz edukacyjnych realizowanych na Uniwersytecie,
• udostępnianie zbiorów własnych oraz materiałów z innych bibliotek krajowych i zagranicznych, co odbywa się w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych zgodnie z regulaminem udostępniania zbiorów,
• ochrona narodowego i regionalnego zasobu bibliotecznego,
• tworzenie zasobów cyfrowych,
• prowadzenie działalności informacyjnej oraz bibliograficznej,
• dokumentowanie dorobku naukowego pracowników Uniwersytetu,
• realizacja działalności bibliometrycznej,
• wspieranie działalności naukowej, dydaktycznej i szkoleniowej,
• prowadzenie działalności kulturotwórczej oraz usługowej zgodnie z regulaminem biblioteki,
• dbałość o stały rozwój kompetencji oraz doskonalenie zawodowe pracowników Biblioteki.

Struktura organizacyjna

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu stanowi kluczowy fragment systemu biblioteczno-informacyjnego, który współtworzy z innymi bibliotekami funkcjonującymi w różnych jednostkach organizacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W roku 2020 struktura tej biblioteki obejmowała osiem oddziałów, sekcji, pracowni oraz archiwum. Wśród nich wyróżniamy m.in.: Oddział Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów, Oddział Informacji i Transferu Wiedzy, Oddział Informatyzacji oraz Oddział Ochrony Zbiorów.

Oprócz wymienionych, biblioteka dysponuje także Pracownią Digitalizacji, Pracownią Restauracji Książki, Oddziałem Opracowania, a także Oddziałem Przechowywania i Kontroli Zasobu. W ramach tej struktury znajdują się również Sekcja Kontroli Zasobu, Sekcja Przechowywania Zbiorów oraz Oddział Udostępniania. Szeroki wachlarz usług oferują także Sekcje Czytelń oraz Wypożyczeń.

Nie można zapomnieć o Oddziale Zbiorów Specjalnych, który ma na celu gromadzenie unikatowych zbiorów. W skład tej sekcji wchodzi Czytelnia Zbiorów Specjalnych i Regionalnych, Pracownia Dokumentów Życia Społecznego, a także Pracownia Komiksu, Regionalnego Zasobu Bibliotecznego, Rękopisów, Starych Druków oraz Ikonograficznych. Dodatkowo, oferta biblioteki obejmuje Pracownię Zbiorów Kartograficznych, Masońskich oraz Muzycznych, a także specjalne Archiwum Biblioteki Uniwersyteckiej.

W skład specjalistycznych bibliotek naukowych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu wchodzą m.in.: Biblioteka Collegium Geographicum, Biblioteka Collegium Historicum, Biblioteka Filologiczna NOVUM – z Wydziału Neofilologii oraz Anglistyki. Dodatkowo, mamy do czynienia z Biblioteką Kampusu Ogrody, która skupia nauki społeczne, oraz Biblioteką Wydziału Biologii, Chemii, Fizyki i Matematyki z Informatyką.

Warto również wspomnieć o Bibliotece Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Bibliotece Wydziału Prawa i Administracji oraz Bibliotece Wydziału Teologicznego. W ofercie dostępne są również Biblioteka Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej im. Józefa Tomasza Pokrzywniaka, dostępna pod tym linkiem, oraz Biblioteka Collegium Polonicum w Słubicach. Istotnym elementem struktury jest również Biblioteka Instytutu Kultury Europejskiej w Gnieźnie, Biblioteka Nadnoteckiego Instytutu UAM w Pile, a także Biblioteka Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego w Kaliszu oraz Biblioteka Studium Językowego UAM.

Na koniec warto dodać, że Ośrodek Kultury Austriackiej, znany również jako Biblioteka Austriacka, również wchodzi w skład tego systemu bibliotecznego, wspierając rozwój kulturowy oraz edukacyjny społeczności akademickiej.

Architektura gmachu. Historia i rozbudowa

Budynek Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, znany niegdyś jako Biblioteka im. Cesarza Wilhelma I, został zrealizowany w latach 1898-1902. Jego architektura reprezentuje styl neobarokowy, stworzony przez Karla Hinckeldeyna. Ten styl, określany jako „wilhelmiński”, łączy w sobie elementy renesansu, baroku oraz klasycyzmu.

Gmach był nowoczesną biblioteką magazynową, która znacznie zmieniła podejście do przechowywania książek, dzięki rozbudowanym systemom katalogowym. To innowacyjne rozwiązanie umożliwiało efektywne wykorzystanie przestrzeni na ograniczonym terenie, dając jednocześnie możliwość przyszłej rozbudowy.

Budowla składa się z dwóch skrzydeł: reprezentacyjnego i tylnego, w którym znajdują się magazyny książek. Usytuowanie obiektu na działce po dawnej stajni artyleryjskiej stwarzało wyzwania projektowe ze względu na nieregularny kształt terenu. Twórcą monumentalnej trzynastoosiowej fasady, inspirowanej włoskimi pałacami późnorenesansowymi, był Georg Zeidler, kierujący budową. Portal oraz bogata oprawa okna na pierwszym piętrze dodatkowo wzbogacają architekturę frontową.

Wnętrze gmachu zachwyca otwartą, przeszkloną przestrzenią reprezentacyjnych schodów, prowadzących na piętro. Kluczowym punktem układu jest imponująca klatka schodowa, która spaja oba skrzydła budynku. Magazyn książek, w który wkomponowano siedmiokondygnacyjną przestrzeń ze użytkowym poddaszem, również został podpiwniczony.

Wśród pomieszczeń dostępnych dla czytelników znajdują się sala wykładowa oraz szatnia, a na I piętrze wypożyczalnia, łącząca się z pocztą pneumatyczną i przestrzenią na księgozbiór podręczny. W części południowej pierwszego piętra zorganizowano czytelnię główną oraz pomieszczenia dla czasopism, które uzupełniają drewniane galerie. Prosto naprzeciw umiejscowiono gabinet dyrektora oraz pokój studiów, sąsiadujący z katalogiem.

Po przejęciu gmachu przez Uniwersytet Poznański, szybko zrozumiano, że budynek okazał się zbyt ciasny i funkcjonalnie niewystarczający, aby pomieścić rosnącą liczbę użytkowników oraz zbiorów. W międzywojniu dyrektor Stefan Vrtel-Wierczyński zapoczątkował działania na rzecz rozbudowy przestrzeni magazynowej. Inicjatywa zmiany układu sposobu magazynowania zbiorów okazała się kluczowa, ponieważ pierwotny plan na 250-300 tysięcy woluminów został zrealizowany. Reorganizacja przestrzeni bibliotecznej zaczęła się od lat 30.

Po zakończeniu II wojny światowej zniszczeniu uległy budynki przylegające do gmachu z północnej strony. W tym kontekście zarysowała się potrzeba budowy nowego gmachu i magazynu przylegającego od południa. Pomimo starań, prace na nowym obiekcie przerwano w 1955 roku z powodów finansowych. W 1952 roku oddano za to do użytku nowy budynek, w którym znajdowały się pomieszczenia usługowo-biurowe oraz nowa czytelnia.

W kolejnych latach, w wyniku kryzysu gospodarczego, decyzje te spotkały się ze znacznymi opóźnieniami. Zaskakującą prostotą wyróżniała się elewacja frontowa tego nowego gmachu. Niestety, po zrealizowaniu nowego ośmiopiętrowego magazynu w 1992 roku, kontynuowano prace nad nową Wypożyczalnią, otwartą w 1999 roku, oraz modernizacją obiektu, która otrzymała wsparcie z funduszy unijnych.

Przywrócono hol i pomieszczenia biblioteczne oraz udoskonalono dostępność do zbiorów, co miało istotne znaczenie dla osób z niepełnosprawnościami. W 2014 roku uruchomiono nową przestrzeń do relaksu „BU-kawka”, która oprócz dużej oferty napoi, stała się nowym miejscem spotkań oraz w wymianie myśli naukowych.

Obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu dostępnych jest pięć czytelni, w tym cztery w głównym gmachu oraz jedna w nowym budynku, co potwierdza dynamiczny rozwój oraz odpowiedzi na potrzeby rosnącej społeczności akademickiej.

Historia

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, będąca jednym z najważniejszych ośrodków wiedzy w regionie, została zbudowana w latach 1898-1902. Architektem tego monumentalnego neobarokowego gmachu, wcześniej znanego jako Biblioteka im. Cesarza Wilhelma I, był Karl Hinckeldeyn. W kontekście jego budowy, używa się terminu „styl wilhelmiński”, który odpowiedzialny jest za harmonijne połączenie różnych elementów architektonicznych, takich jak renesans, barok oraz klasycyzm.

Ten nowatorski projekt wprowadził nowy wzór bibliotek – bibliotekę magazynową, której system katalogowy umożliwiał czytelnikom łatwy dostęp do zbiorów. W rezultacie, dzięki sprytnej koncepcji architektonicznej, udało się stworzyć obszerne zasoby na ograniczonej przestrzeni, z możliwością dalszej rozbudowy w przyszłości.

Budynek składa się z dwóch głównych skrzydeł: reprezentacyjnego, które zwrócone jest ku głównej ulicy, oraz tylniego, służącego jako magazyn książek, przylegającego do pierwszego od wschodu. Został ulokowany na miejscu dawnych stajni artyleryjskich, co stanowiło wyzwanie nie tylko architektoniczne, ale także logistyczne. Monumentalna fasada licząca trzynaście osi inspirowana była późnorenesansowymi budowlami włoskimi, co można zauważyć w dekoracyjnym portalu i bogato zdobionych oknach na pierwszym piętrze.

Wnętrze gmachu zachwyca swoją przestronnością, a w szczególności otwarta klatka schodowa, której przeszklony dach dodaje blasku i lekkości. Warto również wspomnieć, że biblioteka, po przejęciu przez Uniwersytet Poznański, szybko zaczęła borykać się z problemem braku miejsca. Z roku na rok liczba czytelników, jak i zbiorów, wzrastała, co sprawiło, że konieczne były zmiany oraz rozbudowa zaplecza magazynowego. W okresie międzywojennym dyrektor Stefan Vrtel-Wierczyński podejmował starania mające na celu zwiększenie przestrzeni magazynowej, jednak pomysł dobudowy nowego skrzydła magazynowego nie został pomyślnie zrealizowany.

Zdecydowano się na zmiany w organizacji przestrzeni, co zaowocowało powstaniem Czytelni Profesorskiej oraz przekształceniem sali wykładowej w Czytelnię Czasopism. Niestety, II wojna światowa przyniosła zniszczenia, które wpłynęły na dalsze plany budowlane. W trakcie odbudowy, nowy pięciokondygnacyjny gmach z pomieszczeniami biurowymi oddano do użytku w 1952 roku, jednak ze względu na trudności ekonomiczne, budowa magazynu nie została zakończona.

W 1992 roku powstał nowy ośmiopiętrowy magazyn, a oba magazyny połączono przeszklonym łącznikiem. W nowym obiekcie znajdują się specjalne klimatyzowane piętra przeznaczone dla zbiorów, które są częścią Narodowego Zasobu Bibliotecznego. W 1999 roku zmodernizowano również Wypożyczalnię, co pozwoliło na wprowadzenie wolnego dostępu do półek, a w 2010 roku odnowiono hol oraz inne kluczowe przestrzenie biblioteczne.

Oprócz tradycyjnych funkcji, w Bibliotece zrealizowano również nowoczesne inicjatywy, takie jak strefa relaksu „BU-kawka”, gdzie można spotkać się w towarzystwie innych miłośników książek oraz uczestniczyć w dyskusjach naukowych. Obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu można skorzystać z pięciu czytelni, w tym Czytelni Nauk Społecznych oraz specjalistycznych, co czyni ją miejscem niezwykle atrakcyjnym dla studentów i badaczy.

Otwarte projekty cyfrowe

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu od 2008 roku współpracuje jako instytucja partnerska z Koalicją Otwartej Edukacji. Koalicja ta łączy różne organizacje pozarządowe oraz instytucje z obszaru edukacji, kultury i nauki. Jej podstawowym celem jest nie tylko budowanie, ale i promocja oraz lobbing na rzecz otwartych zasobów naukowych oraz edukacyjnych. Zasoby te są dostępne w sposób otwarty, co gwarantuje szeroki dostęp, możliwość odtwarzania materiałów oraz redystrybucji i tworzenia dzieł pochodnych.

Jednym z najstarszych projektów cyfrowych, realizowanych przez Bibliotekę jest Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, która wystartowała w 2002 roku. Jest to system informacyjno-wyszukiwawczy, gromadzący oraz udostępniający zasoby cyfrowe, w tym dokumenty zdigitalizowane oraz oryginalne dokumenty cyfrowe. Inicjatywa ta powstała z myślą o zachowaniu dziedzictwa kulturowego dla obecnych i przyszłych pokoleń poprzez długoterminową archiwizację obiektów w formie cyfrowej poprzez cyfryzację zbiorów, ich popularyzację oraz zapewnienie dostępu do nich z każdego miejsca na świecie. WBC współpracuje z Europeaną oraz Federacją Bibliotek Cyfrowych, w efekcie czego zbiory są indeksowane na europejskich platformach.

Otwarty dostęp do wiedzy zyskuje na znaczeniu dzięki nowoczesnym platformom cyfrowym, które udostępniają wyniki badań naukowych. W 2010 roku w Bibliotece Uniwersyteckiej powstało repozytorium instytucjonalne AMUR, które stało się pierwszym tego typu w kraju. Jego celem jest umożliwienie pracownikom naukowym Uniwersytetu Adama Mickiewicza umieszczania swoich publikacji w celu ich bezpłatnego udostępnienia. Deponowanie artykułów w repozytorium znacząco zwiększa ich widoczność. W 2013 roku AMUR znalazło się w zestawieniu The Ranking Web of World Repositories, zajmując 220. miejsce na świecie oraz 1. pozycję wśród polskich repozytoriów, a w 2015 roku poprawiło swoją pozycję, zajmując już 155. miejsce.

W 2015 roku Biblioteka Uniwersytecka zainicjowała platformę wydawniczą PRESSto, która poświęcona jest otwartym czasopismom publikowanym na UAM. Na platformie znajdują się wszystkie artykuły z recenzowanych czasopism, które publikowane są w sieci na podstawie licencji Creative Commons. Celem PRESSto jest nie tylko promowanie i podnoszenie prestiżu Uniwersytetu na arenie międzynarodowej, ale również szerokie rozpowszechnianie tematów naukowych wydawanych w takich czasopismach.

Od 2020 roku Biblioteka Uniwersytecka zarządza Bazą Wiedzy UAM, która ma na celu usprawnienie procesów zarządzania wiedzą na Uniwersytecie, a także ewidencjonowanie, archiwizowanie oraz propagowanie efektów działalności naukowo-badawczej. Baza Wiedzy UAM dokumentuje osiągnięcia zawodowe pracowników i doktorantów Uniwersytetu Adama Mickiewicza z różnych dyscyplin naukowych. Działa ona jako rozwiązanie typu Current Research Information System (CRIS) w oparciu o oprogramowanie Omega-Psir.

Działalność wydawnicza

Rocznik „Biblioteka” (ISSN 1506-3615) jest publikowany od 1997 roku. Aktualna edycja stanowi kontynuację wydania pod tym samym tytułem, które ukazywało się w latach 1960–1970 i było redagowane przez pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Czasopismo to, jako część Zeszytów Naukowych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, ma na celu prezentację wyników badań z zakresu współczesnego bibliotekarstwa oraz bibliologii, informacji naukowej, dokumentacji, a także historii bibliotek, dziejów książki i zbiorów bibliotecznych.

Od 2004 roku „Biblioteka” uzyskała status czasopisma recenzowanego. Jej głównymi odbiorcami są pracownicy bibliotek akademickich, biblioteki publicznych, a także studenci oraz doktoranci z instytutów zajmujących się informatyką naukową i bibliotekoznawstwem. Wśród najważniejszych postaci redakcyjnych warto wymienić dr. hab. Artura Jazdona, który do 2020 roku pełnił funkcję redaktora naczelnego, oraz sekretarza redakcji dr. Aldonę Chachlikowską. Obecnie tę rolę pełnią dr Małgorzata Dąbrowicz jako redaktor naczelny i mgr Justyna Łopaczyk jako sekretarz redakcji.

Pełne teksty rocznika z lat 1960–1970 oraz 1997-2008 można znaleźć w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej. Materiały z lat 1997-2017 publikacji są dostępne w bazie Muzeum Historii Polski BazHum oraz w Directory of Open Access Journals. Dodatkowo, od 2007 roku można je odnaleźć w uniwersyteckim repozytorium AMUR i na platformie PRESSto. Rocznik ten jest również indeksowany w bazie ICI Journals Master List.

Pozostałe kluczowe wydawnictwa Biblioteki to:

• Seria Prace Biblioteki Uniwersyteckiej,
• Libri librorum: Bibliotheca paleotyporum in lingua Polonica impressorum oraz Eximiorum Poloniae librorum bibliotheca,
• Diariusze staropolskie,
• „Zeszyty Komiksowe”.

Działalność kulturotwórcza

Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu pełni ważną rolę w działalności kulturotwórczej, realizując społeczną misję edukacyjną. Wspiera promowanie nauki, literatury oraz sztuki, organizując szereg wydarzeń mających na celu upowszechnianie wiedzy oraz zachęcanie do czytelnictwa.

Od 2015 roku w bibliotece dostępna jest Galerię BUP, która stanowi nowoczesną przestrzeń dla artystów, tworząc miejsce do twórczego dialogu między sztuką a nauką. Wydarzenia organizowane w tym miejscu mają dwojaki charakter: mogą to być działania cykliczne, często związane z większymi inicjatywami ogólnopolskimi lub lokalnymi, a także unikalne imprezy jednorazowe.

W odpowiedzi na rosnące zainteresowanie różnorodnymi formami kultury, w bibliotece zostały wydzielone nowe kolekcje, takie jak liberatura i komiksy. W Nowej Czytelni Komiksów i Gazet organizowane są liczne wydarzenia związane z komiksem oraz wykłady, co przyciąga szerokie grono miłośników tej formy sztuki.

Do nowatorskich inicjatyw w Bibliotece należy Dzień Darmowego Komiksu, Comics Wars oraz 24-godzinne rysowanie komiksów. W ramach Obwoźnej Czytelni Komiksów, biblioteka prezentuje część swoich zbiorów na różnych festiwalach, takich jak Międzynarodowy Festiwal Komiksu i Gier w Łodzi, Festiwal Fantastyki Pyrkon w Poznaniu, Targi Komiksu w Warszawie, co pokazuje ich zaangażowanie w promowanie komiksu w Polsce.

Co ciekawe, Czytelnia miała okazję gościć w licznych szkołach w całej Wielkopolsce, realizując projekt we współpracy z Fundacją Instytut Kultury Popularnej. Celem inicjatywy „W poszukiwaniu superbohaterów – polski komiks w służbie edukacji kulturalnej” była edukacja kulturalna uczniów poprzez komiks.

Oprócz tego, Poznańska Dyskusyjna Akademia Komiksu, powstała na bazie doświadczeń z Międzynarodowego Festiwalu Kultury Komiksowej „Ligatura” z 2010 roku. Celem Akademii jest stworzenie przestrzeni dla twórców oraz badaczy komiksu, która integruje różne aspekty tego zjawiska kulturalnego, społecznego i artystycznego, a także koordynującej badania przez ogólnopolską radę naukową.

Dyrektorzy Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu

Lista dyrektorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu stanowi ważny element historii tej instytucji. Poniżej przedstawiono osoby, które pełniły tę funkcję na przestrzeni lat.

• Edward Kuntze (1919-1927),
• Stefan Vrtel-Wierczyński (1927-1937, 1948-1950),
• Aleksander Birkenmajer (1939, 1945-1947),
• Zofia Lubina Kawecka (1950-1958),
• Stanisław Kubiak (1959-1980),
• Zdzisław Szkutnik (1981-1992),
• Artur Jazdon (1992 – 2 VII 2017),
• Małgorzata Dąbrowicz (od 2 VII 2017).

---

Oceń: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

---