Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu

---

Historia

Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, założona 5 maja 1829 roku, ma zaszczyt być pierwszą publiczną książnicą w obszarze zaboru pruskiego. Zgodnie z dokumentem założycielskim, który przygotował Jan Raczyński, ustalono, że priorytetowym celem byłoby zapewnienie dostępu do literatury narodowości Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zanim umieszczono książki o charakterze wyłącznie rozrywkowym. Nastawał czas, kiedy instytucja dostrzegała znaczenie wsparcia polskiej młodzieży w zdobywaniu wiedzy, gromadząc w swoich zasobach dzieła literackie z szerokiego spektrum dostępnych kultur.

Początkowy zbiór stanowił osobisty księgozbiór Raczyńskiego, opartego na tomach pozyskanych z kasacji klasztornych zbiorów. Aby zmotywować społeczność do darowizn, statut uprawniał do umieszczenia portretu w czytelni dla tych, którzy ofiarowali co najmniej tysiąc woluminów. Ostatecznie zaszczytu tego dostąpiła tylko Konstancja Raczyńska, żona fundatora, która ofiarowała swoją cenną kolekcję książek i atlasów. Dodatkowo, zgodnie z prawem przyznanym przez Fryderyka Wilhelma III, wszyscy wydawcy z Wielkiego Księstwa byli zobowiązani dostarczać do biblioteki bezpłatny egzemplarz każdej publikowanej książki.

W godzinach otwarcia, których ograniczenie wynosiło jedynie trzy godziny dziennie, Biblioteka była zamknięta w niedziele, święta oraz przez jeden miesiąc letni. Wypożyczanie książek na zewnątrz było dostępne wyłącznie dla członków Kuratorium, pozostali mogli jedynie korzystać z czytelni, w której liczba miejsc wynosiła zaledwie 18. W 1912 roku otwarto drugą czytelnię, co pomogło w rozwoju oferty bibliotecznej.

W latach 1829-1830, według projektu Karla Friedricha Schinkla, dobudowano skrzydło budynku Biblioteki, które miało pomieścić galerie obrazów z kolekcji Atanazego Raczyńskiego. Jednakże pomysł ten ostatecznie nie został zrealizowany, a skrzydło przekształcono na hotel, który nie przetrwał do naszych czasów, gdyż zniszczono go w czasie walk w 1945 roku.

W wyniku wybuchu II wojny światowej, biblioteka stała się niedostępna dla Polaków. W październiku 1939 roku dyrektorem został Józef Raczyński, który starał się ocalić zbiory przed zniszczeniem ze strony niemieckiej. Mimo zakazu, udostępniał zbiory Polakom w czasie zamknięcia instytucji. Po jego wysłaniu na front, dyrektorem został Paul Sattler. Raczyński wrócił do Biblioteki w 1943 roku, ale nie jako dyrektor – jego działania pozwoliły na uratowanie około 17 tysięcy cennych woluminów, które wywieziono do Obrzycka, zanim doszło do ich zniszczenia podczas wysadzenia budynku przez Niemców. Straty wyniosły około 180 tysięcy woluminów, co stanowiło 90% zbiorów biblioteki.

Po wojnie, w 1951 roku, działalność wznowiono w dawnym budynku szkoły przy ulicy Czerwonej Armii, gdzie biblioteka funkcjonowała do 2013 roku, kiedy to otwarto nowy gmach. Proces odbudowy zniszczeń po 1945 roku rozpoczął się w 1953 roku, pod przewodnictwem architekt Janiny Czarneckiej. Nadzór nad wyposażeniem wnętrz powierzono jej mężowi – Władysławowi Czarneckiemu, wspólnie z Zygmuntem Skupniewiczem.

W lipcu 2013 roku miało miejsce otwarcie nowego budynku, zaprojektowanego przez biuro architektoniczne JEMS Architekci. Powierzchnia nowego gmachu wynosi 11 tys. m², a jego budowa kosztowała 72,7 miliona złotych. Większość funduszy pochodziła z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wolontariusze zorganizowali ludzki łańcuch, aby przenieść książki do nowej siedziby. W 2014 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski wyróżnił bibliotekę za skuteczne wykorzystanie środków unijnych na rozwój kultury.

W kwietniu 2022 roku zakończono modernizację zabytkowego budynku, przywracając mu funkcje biblioteczne. Adaptacja gmachu uwzględniła potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami. Na pierwszym piętrze znajduje się Filia Sztuki, w zbiorach której dostępnych jest około 32 tysięcy książek i 34 tysiące zbiorów muzycznych. W przestrzeniach odbywają się różnorodne wydarzenia kulturalne, takie jak spotkania autorskie, warsztaty i koncerty.

Obecnie, Biblioteka Raczyńskich działa jako miejska instytucja kultury, obejmująca zarówno historyczny gmach przy placu Wolności, nowo wybudowany obiekt, jak i filie rozmieszczone w różnych dzielnicach miasta. W jej strukturach mieszczą się również muzea: Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza, Mieszkanie-Pracownia Kazimiery Iłłakowiczówny oraz Muzeum-Pracownia Józefa Ignacego Kraszewskiego. Od maja 2022 roku wprowadzono również możliwość wypożyczania książek za pośrednictwem 11 książkomatów, co znacznie podniosło dostępność kultury w rejonach, gdzie brakuje placówek bibliotecznych.

Budynek

Frontowa elewacja historycznego gmachu Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu jest inspiracją czerpaną z paryskiego Luwru. Na solidnym boniowanym cokole umieszczono dwanaście par kolumn korynckich, które są wykonane z żeliwa. Te majestatyczne kolumny podpiera architraw, na którego końcu widnieje balustrada częściowo zakrywająca czterospadowy dach pokryty miedzianą blachą. Centralnym punktem fasady jest trójkątny tympanon, który dodaje harmonii oraz symetrii całej konstrukcji. Dzięki cofnięciu pierwszego i drugiego piętra, powstała efektowna loggia, której sufit zyskał dekoracyjne stiukowe ornamenty.

W latach 2010–2013 miała miejsce budowa nowego skrzydła biblioteki, zlokalizowanego od strony Al. Marcinkowskiego. Ta inwestycja znacząco zwiększyła przestrzeń oraz lepiej wyeksponowała bogate zbiory biblioteki.

29 czerwca 2013 roku, Prezydent RP Bronisław Komorowski uroczyście odsłonił na fasadzie biblioteki tablicę upamiętniającą Edwarda hr. Raczyńskiego. Tablica, wykonana z brązu, powstała z inicjatywy Fundacji Rozwoju Miasta Poznania, a jej fundatorem był deweloper UWI Inwestycje S.A. Rzeźbiarz Roman Kosmala był odpowiedzialny za jej wykonanie. W tym wydarzeniu uczestniczyli: prezydent Poznania Ryszard Grobelny, wnuczka E. Raczyńskiego – Pani Wirydiana Raczyńska-Rey, a także fundatorzy tablicy, prezes UWI Inwestycje Jacek Cenkiel oraz wiceprezes Fundacji Rozwoju Miasta Poznania – Jan Kaczmarek.

Przed wejściem do Biblioteki można podziwiać pomnik fontanny Higiei, która dopełnia architektoniczny charakter całego obiektu.

Dyrektorzy Biblioteki

Historia Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu obfituje w wiele znaczących postaci, które pełniły funkcję dyrektorów na przestrzeni lat. Poniżej przedstawiamy listę dyrektorów, którzy kierowali placówką od jej początków:

• 1829–1852 – Józef Łukaszewicz,
• 1852–1868 – Antoni Popliński,
• 1868–1901 – Maksymilian Sosnowski,
• 1902–1912 – Oswald Collmann,
• 1913–1914 – Wilhelm Christiani,
• 1916, 1918–1919 – Adolf Kunkel,
• 1919–1928 – Antoni Bederski,
• 1929–1939 – Andrzej Wojtkowski,
• 1939–1941 – Józef Raczyński,
• 1941–1945 – Paul Sattler,
• 1945–1947 – Józef Frieske,
• 1948 – Halina Kurkówna,
• 1949–1953 – Feliks Róg-Mazurek,
• 1954 – Wacław Lica,
• 1955–1956 – Leon Pawlak,
• 1957–1962 – Bernard Olejniczak,
• 1964–1972 – Helena Seidel,
• 1962–1963, 1972–1977, 1981–1997 – Janusz Dembski,
• 1977–1981 – Alfred Laboga,
• 1997–2014 – Wojciech Spaleniak,
• 2014–2022 – Anna Gruszecka,
• od 2022 – Katarzyna Kamińska.

Pracownicy

W kontekście tej tematyki należy uwzględnić kategorię, która odnosi się do pracowników Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.

Filie

Biblioteka Raczyńskich, znana z różnorodnych ofert i usług, dysponuje aż 39 filiami rozmieszczonymi w całym Poznaniu, na dzień 26 listopada 2022 roku. Wśród nich znajdują się:

• Filia Naramowicka (dla dorosłych i dzieci) – ul. Rubież 14a/37,
• Filia Wildecka (dla dorosłych) – ul. Hetmańska 91 (Galeria Green Point, I piętro),
• Filia 2 (dla dorosłych i dzieci) – os. Oświecenia 59,
• Filia 3 (dla dorosłych) – ul. Jackowskiego 30,
• Filia 4 (dla dorosłych) – ul. Lodowa 4,
• Filia 6 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Tomickiego 14,
• Filia 8 (dla dorosłych) – ul. Osinowa 14/16,
• Filia 11 (dla dorosłych) – Chwaliszewo 17/23,
• Filia 11 (dla dzieci) – Biblioteka dla Dzieci – Aleje Marcinkowskiego 23,
• Filia 12 (dla dorosłych) – ul. Arciszewskiego 27,
• Filia 14 (dla dorosłych i dzieci) – os. Bolesława Chrobrego 117,
• Filia 15 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Fabianowo 2,
• Filia 16 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Muszkowska 1A,
• Filia 20 (dla dzieci) – ul. Słowackiego 26/28,
• Filia 22 (dla dzieci) – ul. Dmowskiego 37,
• Filia 23 (dla dzieci) – ul. Hetmańska 41,
• Filia 26 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Błękitna 1/7,
• Filia 32 (dla dzieci) – os. Armii Krajowej 84,
• Filia 35 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Druskienicka 32,
• Filia 36 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Gen. Stanisława Maczka 14,
• Filia 38 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Świt 34/36,
• Filia 39 (dla dorosłych) – Filia Sztuki – pl. Wolności 19,
• Filia 42 (dla dorosłych) – os. Pod Lipami 108a (ODK „Pod Lipami”),
• Filia 46 (dla dzieci) – ul. Arciszewskiego 27,
• Filia 47 (dla dorosłych) – os. Przyjaźni 120 (ODK „Słońce”),
• Filia 49 (dla dzieci) – os. Pod Lipami 108a (ODK „Pod Lipami”),
• Filia 50 (dla dorosłych) – os. Kosmonautów 118 (ODK „Orbita”),
• Filia 51 (dla dorosłych i dzieci) – os. Lecha 15,
• Filia 52 (dla dorosłych i dzieci) – os. Czecha 59 (w budynku Gimnazjum nr 26 i XVII LO) – Filia zawieszona do odwołania,
• Filia 53 (dla dzieci) – ul. Hetmańska 91 (Galeria Green Point, I piętro),
• Filia 55 (dla dorosłych i dzieci) – os. Zwycięstwa 125,
• Filia 56 (dla dorosłych i dzieci) – ul. Galileusza 8,
• Filia 57 (dla dzieci) – os. Przyjaźni 120 (ODK „Słońce”),
• Filia 59 (dla dzieci) – ul. Osinowa 14/16,
• Filia 61 (dla dorosłych) – Filia Sztuki – pl. Wolności 19,
• Filia 62 (dla dorosłych i dzieci) – os. Jana III Sobieskiego 103.

---

Oceń: Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu

---