Ryksa Elżbieta, znana również jako Reiczka Przemysł(aw)ówna, urodziła się 1 września 1288 roku w Poznaniu. Była osią w królewskich rodach, łącząc korony czeską i polską. Jej życie, choć krótkie, miało duże znaczenie w kontekście historycznym. Zmarła 19 października 1335 roku w Brnie na Morawach.
Była jedyną córką króla polskiego Przemysła II oraz królowej Ryksy szwedzkiej, po której dostała swoje imię. Ryksa należała do rodów królewskich, a jej dziedzictwo jest szczególnie ważne, gdyż jest pierwszą Polką, której urodzinom i śmierci znamy dokładne daty.
Śmierć matki. Zaręczyny Ryksy z Ottonem brandenburskim
Ryksa Elżbieta, urodzona w 1288 roku, straciła matkę niedługo po swoim przyjściu na świat. Jej matka była ukochaną żoną władcy wielkopolskiego, co czyniło tę stratę szczególnie bolesną dla małej Ryksy.
Zgodnie z tradycjami tamtych czasów, już w 1291 roku, jedynie trzyletnia Ryksa została zaręczona z Ottonem, synem margrabiego brandenburskiego Albrechta III. Te wczesne zaręczyny miały kluczowe znaczenie dla przyszłości politycznej regionu.
Śmierć ojca Przemysła II. Wyjazd wraz z macochą Małgorzatą askańską do Brandenburgii. Śmierć narzeczonego Ottona
Dzieciństwo Ryksy Elżbiety miało miejsce w klasztorze cysterek w Owińskach, gdzie opiekowała się nią starsza siostra ojca – Anna. W tym bezpiecznym schronieniu przyszła królewna zapewne dowiedziała się o tragicznych wydarzeniach, które miały miejsce w Rogoźnie 8 lutego 1296 roku. Tego dnia, na skutek spisku zorganizowanego przez margrabiów brandenburskich z linii joanickiej, zginął Przemysł II, król Wielkopolski. Śmierć tego władcy miała daleko idące konsekwencje geopolityczne, mające wpływ nie tylko na sytuację w regionie, ale również na życie młodej, osieroconej królewny.
Opiekę nad Ryksą przejęła Małgorzata askańska, trzecia żona Przemysła II, która pochodziła z sprzymierzonej z władcą wielkopolskim linii ottońskiej, znanej również jako linia na Salzwedel. Małgorzata była równocześnie siostrą narzeczonego Piastówny, co tylko podkreślało złożoność relacji rodzinnych w ówczesnych czasach.
Jednakże, z niejasnych powodów, Małgorzata, mimo że posiadała zapisaną w Wielkopolsce oprawę wdowią, postanowiła wkrótce po śmierci męża udać się do Brandenburgii, zabierając ze sobą Ryksę. Królewna znalazła się więc w zupełnie nowym otoczeniu, co z pewnością miało dla niej ogromne znaczenie emocjonalne. Plany dotyczące jej małżeństwa zostały jednak pokrzyżowane przez nagłą śmierć narzeczonego, która miała miejsce 11 marca 1298 lub 1299 roku.
Zaręczyny z Wacławem II
Śmierć Ottona brandenburskiego znacząco wpłynęła na sytuację Ryksy, która jako potomkini ostatniego Piasta z linii wielkopolskiej stanowiła wybitną partię dla każdego pretendenta do polskiej korony. To niewątpliwie wyjaśnia, dlaczego, gdy wielkopolscy możnowładcy postawili jeden z warunków objęcia tronu przez Wacława II w kwestii małżeństwa króla czeskiego z Piastówną, świeżo owdowiałego Przemyślida, ten nie miał wątpliwości. Warto dodać, że Wacław II był od niej starszy o siedemnaście lat.
W rezultacie, jeszcze przed swoją koronacją na króla Polski 25 lipca 1300 roku w Gnieźnie, Wacław II podjął decyzję o sprowadzeniu Ryksy do Pragi.
Ślub z Przemyślidą. Koronacja Ryksy na królową czeską i polską. Śmierć Wacława II
W roku 1300 Ryksa, będąca jeszcze młodą osobą, nie osiągnęła wieku, który umożliwiałby jej zawarcie małżeństwa. W związku z tym Wacław II zdecydował o wstrzymaniu się z zaślubinami do chwili, gdy księżniczka osiągnie piętnaście lat. W oczekiwaniach na ten moment nad jej wychowaniem czuwała Gryfina, wdowa po Leszku Czarnym, spokrewniona z czeskim władcą.
Ostatecznie, ślub Ryksy Przemysłówny z Wacławem II odbył się 26 maja 1303 roku, a ceremonia miała miejsce w praskiej katedrze. Uroczystość ta obfitowała w znaczenie, gdyż towarzyszyła jej także koronacja młodej królowej. Ryksa, na prośbę swojego męża, przyjęła nowe imię – Elżbieta, co podkreślało jej rolę w nowej roli królewskiej jako królowej czeskiej i polskiej.
Akt koronacji przeprowadził biskup wrocławski Henryk z Wierzbna, który działał na mocy zgody arcybiskupa mogunckiego. Ten doniosły moment miał miejsce w obecności licznych dostojników oraz szlachty.
Niestety, życie małżeńskie Elżbiety i Wacława II nie trwało długo. Dwa lata po ceremonii, 21 czerwca 1305 roku, władca zmarł, pozostawiając młodą królową z tytułem oprawy wdowiej i kwotą 20 tysięcy grzywien srebra jako zabezpieczenie jej przyszłości.
Rządy i śmierć Wacława III. Ślub Ryksy z Rudolfem Habsburgiem. Śmierć nowo poślubionego małżonka
Rządy Wacława III, który był synem Wacława II, trwały tylko rok. Niestety, jego śmierć 4 sierpnia 1306 roku była wynikiem skrytobójczego zamachu, co doprowadziło do wygaśnięcia głównej linii dynastii Przemyślidów. Taka sytuacja ponownie uczyniła Ryksę Elżbietę atrakcyjną kandydatką na żonę dla potencjalnego następcy tronu czeskiego oraz polskiego.
Nowym monarchą został syn króla rzymskiego Albrechta I Habsburga, Rudolf III Habsburg. W celu umocnienia swojej pozycji, 16 października 1306 roku, ożenił się w Pradze z młodziutką wdową po Wacławie II. Wielu współczesnych mu historyków podkreśla, że Rudolf szczerze pokochał Ryksę. Zgodnie z relacją Ottokara Stryjskiego, zakochał się on namiętnie w pięknej, siedemnastoletniej królowej-wdowie.
Niestety, i to małżeństwo nie miało długiego trwania. Już 3 lipca 1307 roku Rudolf zmarł po krótkiej chorobie, nie zdobrawszy się z wewnętrzną opozycją. Jego śmierć przyniosła również Ryksie sumę 20 000 grzywien srebra. W wieku zaledwie niespełna dziewiętnastu lat Ryksa Elżbieta stała się już dwukrotną wdową.
Ryksa królową w nadgranicznym Hradcu
Za sprawą uzyskanych środków finansowych po zmarłych małżonkach, królowa podjęła ważną decyzję o wykupieniu kilku miast, ulokowanych w pobliżu wschodnich granic Czech. W szczególności, głównym punktem jej działań stał się Hradec, który zyskał przydomek Hradec Králové na cześć Ryksy. Jednakże, proces obejmowania zakupionych dzierżaw nie przebiegał gładko ze względu na utrudnienia w politycznej sytuacji w Czechach.
W czasie konfliktu wewnętrznego, który toczył się pomiędzy Henrykiem Karynckim a Fryderykiem Habsburgiem, Ryksa Elżbieta opowiedziała się jednoznacznie po stronie swojego szwagra. W konsekwencji, zmuszona była ratować się ucieczką z terenów zajętych przez Henryka. Dopiero w sierpniu 1308 roku królowa miała możliwość powrotu do Hradca.
Po powrocie, Ryksa skoncentrowała się na promowaniu kultury oraz sztuki. Warto zaznaczyć, że z jej inicjatywy powstał gotycki kościół św. Ducha, który był świadectwem jej oddania sprawom duchowym i kulturalnym regionu.
Romans królowej z Henrykiem z Lipy. Konflikt z Janem Luksemburskim
W 1310 roku nowym władcą Czech został Jan Luksemburski, który poślubił Elżbietę – córkę Wacława II z pierwszego małżeństwa. Rządy Jana nie były jednak w pełni akceptowane przez czeskich możnowładców, co skłoniło Ryksę Elżbietę do wspierania opozycji. Jej sprzeciw wobec króla był częściowo wynikiem urażonej dumy, związaną z awansowaniem jej pasierbicy, Elżbiety, na dworze.
Drugim istotnym czynnikiem, który wpłynął na decyzje królowej, była postać Henryka z Lipy, lidera antyluksemburskiej opozycji, z którym Ryksa nawiązała bliską współpracę. Wkrótce ich relacja przerodziła się w romans, jednak z uwagi na powody polityczne, nie mogła zakończyć się ślubem.
Władze obawiano się, że małżeństwo mogłoby umożliwić Henrykowi z Lipy wystąpienie z roszczeniami do tronu, a także generować inne problemy związane z nierównością stanów. W odpowiedzi na rosnącą potęgę Henryka, Jan Luksemburski w 1315 roku pozbawił go wszelkich urzędów, a wkrótce potem uwięził. Jednak pozycja Ryksy Elżbiety była na tyle mocna, że król podjął decyzję o uwolnieniu Henryka. W kwietniu 1316 roku, nie chcąc narażać się na wybuch wojny domowej, Jan Luksemburski zdecydował się na jego zwolnienie z więzienia.
Wydanie córki Agnieszki za mąż za Henryka jaworskiego. Ugoda z Janem i sprzedaż Hradca
W obliczu usilnych prób pojednania ze strony Luksemburga, Ryksa Elżbieta nie dawała za wygraną i kontynuowała swoją politykę, opierając się na niezależności. W roku 1317 zdecydowała się na wydanie swojej jedynej córki za mąż za księcia jaworskiego, Henryka. Ten z kolei, aby zapewnić bezpieczeństwo i stabilność swojej teściowej, postanowił wprowadzić do Hradca swoje wojska.
Warto zaznaczyć, że już rok po zawarciu małżeństwa, za sprawą interwencji króla rzymskiego, Ludwika Bawarskiego, doprowadzono do podpisania ugody w Domažlicach. Na mocy tego porozumienia Henryk z Lipy powrócił na łono Jana Luksemburskiego, odzyskując nie tylko zaufanie króla, ale i urząd najwyższego marszałka. Dodatkowo, w roku 1321 pełnił już funkcję morawskiego hetmana ziemskiego. Wskutek tych wydarzeń, królowa dokonała sprzedaży swoich dóbr na wschodnich terenach Czech i wspólnie z mężem osiedliła się w Nowym Brnie.
Od tego momentu relacje pomiędzy Janem a Ryksą zaczęły się układać pomyślnie. Dobrze widoczne stało się również zmieniające podejście króla czeskiego do Piastówny. Przykładem tego mogło być zatwierdzenie i rozszerzenie nadań dotyczących córki Przemysła II, które miały miejsce wobec klasztoru cysterek na Morawach.
Śmierć Henryka z Lipy. Wstąpienie Ryksy do klasztoru
Na dzień 26 sierpnia 1329 roku przypada smutna data, ponieważ zmarł Henryk z Lipy. Jego śmierć miała głęboki wpływ na Ryksę Elżbietę, która niezwykle dotkliwie przeżyła tę stratę. W wyniku tego tragicznego zdarzenia podjęła decyzję o wstąpieniu do klasztoru starobrneńskiego, który obdarzyła znacznym wsparciem materialnym.
Cztery lata po odejściu Henryka, razem z córką Agnieszką wyruszyła w długą pielgrzymkę po znanych sanktuariach Nadrenii. To była duchowa podróż, która trwała kilka miesięcy, po której wróciła do rodzinnych stron.
Śmierć córki Przemysła II
Ryksa Elżbieta, znana w czeskiej literaturze jako piękna Polka, odeszła z tego świata 19 października 1335 roku, mając 47 lat. Jej ostatnim miejscem spoczynku stał się klasztor cysterek w Starym Brnie, gdzie została pochowana u boku swojego ukochanego, Henryka z Lipy.
W testamencie, który pozostawiła, Ryksa Elżbieta dokonała rozmaitych zapisów dotyczących wsparcia instytucji kościelnych zarówno w Czechach, jak i w Polsce, z szczególnym uwzględnieniem Poznania.
Genealogia
Wywód rodowodowy
| _ | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prapradziadkowie | książę |
∞ | książę | król Czech |
| król Szwecji | król Danii | książę Saksonii |
| Pradziadkowie | książę | książę | jarl Szwecji | król Danii | ||||
| Dziadkowie | książę | król Szwecji | ||||||
| Rodzice | król Polski | |||||||
Ryksa Elżbieta (1288–1335) królowa Czech i Polski | ||||||||
Potomstwo
Ryksa Elżbieta, postać znacząca w historii, była dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był Wacław II, z którym mieli córkę Agnieszkę, która przyszła na świat 15 czerwca 1305 roku, zaledwie kilka dni przed śmiercią swojego ojca. Agnieszka zasłynęła jako żona Henryka I jaworskiego, co podkreśla jej ważną rolę w rodzie.
Drugie małżeństwo Ryksy Elżbiety, które zawarła z Rudolfem III Habsburgiem, zgodnie z zapisami historycznymi, nie przyniosło potomstwa. To małżeństwo wskazuje na złożoność relacji dynastycznych w tamtych czasach.
Pozostali ludzie w kategorii "Szlachta i monarchia":
Joanna Grudzińska | Tytus Działyński | Antoni Józef Walenty Topolski | Katarzyna Leszczyńska (królowa) | Maksymilian Ogrodowicz | Przemysł II | Jadwiga Jagiellonka (1513–1573) | Roman Lasocki (ziemianin)Oceń: Ryksa Elżbieta