Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego

Instytuty

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego, znany również jako Institute for Western Affairs w języku angielskim, a w językach niemieckim i francuskim odpowiednio jako West-Institut oraz Institut Occidental, jest to prestiżowy polski instytut badawczy z siedzibą w Poznaniu. Jego powołanie do życia miało miejsce na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2015 roku, co stanowi nowy rozdział w jego działalności, będąc zarazem następcą prawnym Instytutu Zachodniego funkcjonującego od 1945 roku pod pełną nazwą Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego.

Nadzór nad funkcjonowaniem Instytutu sprawuje Prezes Rady Ministrów, co podkreśla jego znaczenie w kontekście badania i analizowania kluczowych aspektów politycznych oraz społecznych. Instytut Zachodni zajmuje się szczegółowym monitorowaniem i analizą sytuacji w Niemczech, śledzi też stosunki polsko-niemieckie oraz szersze zjawiska międzynarodowe, takie jak procesy zachodzące w Unii Europejskiej, relacje transatlantyckie oraz globalne wyzwania i zagrożenia.

Podstawowym celem Instytutu jest prowadzenie zaawansowanych badań naukowych, jak również tworzenie szczegółowych analiz, raportów, ekspertyz i studiów prognostycznych, które mają na celu wspieranie organów władzy publicznej w Polsce.

Integralną część tej placówki stanowi również Gabinet Krzysztofa Skubiszewskiego, który przyczynia się do wzbogacenia oferty instytutu w obszarze badań i analiz.

Historia i funkcjonowanie Instytutu

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego ma swoje korzenie w zachodniej myśli naukowej, która odgrywała kluczową rolę w nawiązywaniu do historycznych związków zachodnich kresów z Polską. W szczególności w okresie dwudziestolecia międzywojennego, myśl ta rozwijała się dynamicznie w Uniwersytecie Poznańskim, który pełnił rolę istotnego ośrodka badań dotyczących Niemców. Na tym uniwersytecie prowadzone były prace związane z analizą stosunków polsko-niemieckich oraz dokumentowaniem polskiej historii wschodnich prowincji Niemiec. W owym czasie poznańskie kręgi intelektualne gromadziły takie wybitne osobowości jak Jan Czekanowski, Kazimierz Tymieniecki, Teodor Tyc, Józef Kostrzewski, Mikołaj Rudnicki, Maria Kiełczewska-Zaleska oraz Zygmunt Wojciechowski.

Pojawienie się koncepcji stworzenia placówki badawczej specjalizującej się w tematyce niemieckiej i skomplikowanych relacjach polsko-niemieckich miało miejsce w czasie II wojny światowej, a dokładniej w drugiej połowie 1943 roku. Przedstawiciele organizacji podziemnej „Ojczyzna”, powiązanej ze strukturami Polskiego Państwa Podziemnego, rozpoczęli wówczas dyskusje nad fikcją utworzenia takiej instytucji. W zespole tym znaleźli się Zygmunt Wojciechowski, Edmund Męclewski, Jan Jacek Nikisch, Edward Serwański, Andrzej Grodek oraz Jan Zdzitowiecki, wszyscy uznali, że ustalenie granicy Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej stanowi kluczowy element przyszłego porządku powojennego w Europie. Wówczas po raz pierwszy zasugerowano nazwę przyszłej placówki – Instytut Zachodni oraz tytuł publikacji – „Przegląd Zachodni”. Już w grudniu 1944 roku powstał pierwszy dokument, który outline’ował profil badawczy i organizacyjny Instytutu Zachodniego.

Początek istnienia Instytutu Zachodniego datuje się na grudzień 1944, kiedy to inicjatorzy spotykali się w Milanówku pod Warszawą, a wśród nich był prof. Z. Wojciechowski. Wybór Poznania jako miejsca siedziby instytutu nigdy nie budził wątpliwości, ponieważ nawiązywał do bogatej tradycji myśli zachodniej oraz do badań niemcoznawczych realizowanych na Uniwersytecie Poznańskim. Oficjalne powołanie Instytutu miało miejsce 27 lutego 1945 roku, krótko po Memoriale w sprawie Instytutu, przeprowadzonym przez profesora Wojciechowskiego w kierunku premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego. Statut instytutu zatwierdzono 6 sierpnia 1945 roku, a pierwszym dyrektorem został Zygmunt Wojciechowski, znany historyk prawa i ekspert w kwestiach niemieckich.

Pierwsze zadania Instytutu obejmowały m.in. badanie zjawiska okupacji niemieckiej, analizę włączania Ziem Zachodnich oraz relacji polsko-niemieckich. Z biegiem czasu tematyka badań poszerzyła się o kwestie związane z integracją europejską, nowoczesnymi aspektami życia w Niemczech, przemiany w Europie Środkowo-Wschodniej oraz stosunki w ramach Wschód-Zachód.

Okres przełomu lat 1989/1990 otworzył nowe możliwości dla prac badawczych przeprowadzanych w Instytucie, a także poszerzył zakres tematów badawczych; w szczególności uwzględniono zmiany związane z procesami integracyjnymi i dezintegracyjnymi w Europie, zjednoczeniem Niemiec, rolę Niemiec na arenie międzynarodowej oraz kwestie dotyczące bezpieczeństwa o charakterze regionalnym i globalnym oraz relacji transatlantyckich.

Do 1991 roku Instytut funkcjonował jako instytucja naukowo-badawcza, z którą współpracowało i sprawowało funkcję nadzorującą Towarzystwo Instytut Zachodni jako jej organ założycielski, co miało kluczowe znaczenie dla materialnych podstaw pracy badawczej. W 1991 roku placówkę przekształcono w jednostkę badawczo-rozwojową, początkowo nadzorowaną przez Ministra Spraw Zagranicznych, a od 2013 roku przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 17 grudnia 2015 roku, na mocy ustawy, Instytut uzyskał aktualny status prawny jako państwowa jednostka organizacyjna podległa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Struktura Instytutu

Dyrektorzy Instytutu

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego został prowadzony przez szereg dyrektorów, których wkład w rozwój instytucji był nieoceniony. Pierwszym dyrektorem był Zygmunt Wojciechowski, który pełnił tę funkcję w latach 1945–1955. Kolejnym był Kazimierz Piwarski, który przewodził w latach 1956–1958. Następnie kierowali instytutem: Gerard Labuda (1959–1961), Michał Sczaniecki (1961–1964), oraz Zdzisław Kaczmarczyk (1964–1965). Od 1966 do 1973 dyrektorem był Władysław Markiewicz, a okres 1974–1978 obejmował Lech Trzeciakowski. W latach 1978–1990 kierował instytutem Antoni Czubiński, po którym w latach 1990–2004 dyrektorem była Anna Wolff-Powęska. Od 2004 roku do 2011 tej roli podjął się Andrzej Sakson, a od 2011 roku do 2017 Michał Nowosielski. Obecnie dyrektorem jest Justyna Schulz, która objęła stanowisko w 2017 roku.

Działy Instytutu

a. Pion badawczo-analityczny

Pion badawczo-analityczny instytutu składa się z kilku zespołów, które koncentrują się na różnych aspektach badań związanych z Niemcami. Zespół: Niemcy – państwo, społeczeństwo, gospodarka zajmuje się analizą struktury i dynamicznego rozwoju niemieckiego społeczeństwa. Kolejny zespół, Niemcy – Europa – świat, bada interaktywne relacje między Niemcami a pozostałymi krajami. Istnieje również zespół poświęcony oraz przeanalizowaniu historii i polityki Niemiec, jak również zespół, którego tematyką jest bezpieczeństwo globalne. Interesującym przedsięwzięciem jest projekt pod nazwą Ziemie Zachodnie i Północne, który należy do obszaru badań instytutu.

b. Pion wsparcia

Pion wsparcia instytutu skupia się na działaniach wspierających badania oraz działalność analityczną, współpracując z różnymi organizacjami i instytucjami naukowymi.

c. Księgowość

W dziedzinie księgowości instytut zadbał o odpowiednią obsługę rachunkową oraz sprawne zarządzanie finansami instytucji.

Biblioteka

Biblioteka Instytutu Zachodniego posiada zbiory, które obejmują ponad 120 tys. różnorodnych prac, co czyni ją największym w Polsce zasobem specjalistycznym w zakresie niemcoznawstwa, w tym prasy niemieckiej. Dodatkowo, biblioteka gromadzi cenne kolekcje dotyczące historii Polski i powszechnej, a także problematyki europejskiej i z zakresu stosunków międzynarodowych, zagadnień socjologicznych, prawnych oraz ekonomicznych.

Zbiory dokumentów

W instytucie znajdują się unikatowe zespoły archiwalne, takie jak Archiwum II Wojny Światowej oraz Archiwum Ziem Zachodnich. Gromadzone dokumenty, wspomnienia oraz materiały archiwalne, publikacje z czasów okupacji tworzą zasoby, które są wykorzystywane w różnych publikacjach, wystawach oraz filmach dokumentalnych. Archiwum Ziem Zachodnich natomiast zawiera pamiętniki mieszkańców Ziem Odzyskanych oraz efekty pionierskich badań prowadzonych tuż po wojnie.

Wydawnictwo

Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, istniejące od 1945 roku, ma na swoim koncie ponad 400 wydanych książek oraz 350 numerów swojego czasopisma „Przegląd Zachodni”. Dodatkowo, w przeszłości publikowano czasopisma także w języku angielskim, francuskim oraz niemieckim. Instytut regularnie publikuje prace zarówno swoich pracowników, jak i autorów z innych ośrodków naukowych i eksperckich, zarówno z Polski, jak i z zagranicy.

Rada Instytutu

Rada Instytutu, powołana zgodnie z ustawą, pełni funkcję opiniującą. Warto zaznaczyć, że z dniem 30 grudnia 2023 roku skład rady Instytutu został odwołany.

Program badawczo-analityczny Instytutu

Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego prowadzi rozbudowane badania oraz analizy, które koncentrują się na kilku kluczowych blokach tematycznych. W ramach tych działań podejmowane są następujące obszary badawcze:

  • wewnętrzne zagadnienia Niemiec, obejmujące politykę, gospodarkę, społeczeństwo oraz prawo,
  • rola Niemiec na międzynarodowej scenie politycznej, z uwzględnieniem ich działalności w Unii Europejskiej, relacji transatlantyckich, globalnego zaangażowania oraz polityki bezpieczeństwa,
  • historyczne, polityczne i prawne aspekty polsko-niemieckich relacji, w tym proces kształtowania pamięci zbiorowej oraz podejście do polityki historycznej, a także historia Niemiec,
  • globalne wyzwania dotyczące bezpieczeństwa, w tym kwestie takie jak terroryzm, migracje i księgi zagadnienia pomocy humanitarnej,
  • aspekty historyczne, socjologiczne oraz kulturowe dotyczące Ziem Zachodnich i Północnych.

Rezultaty prac badawczych i analitycznych

Wyniki ujawnione z prac badawczych oraz analitycznych realizowanych w Instytucie Zachodnim im. Zygmunta Wojciechowskiego są prezentowane w formach, które obejmują zarówno publikacje, jak i opracowania przeznaczone dla organów administracji publicznej. Dodatkowo, wyniki te można znaleźć również w zasobach online.

Publikacje

  • Monografie i prace zbiorowe, które ukazują się w ramach serii: Prace Instytutu Zachodniego, Biblioteka „Przeglądu Zachodniego”, Studium Niemcoznawcze, Studia Europejskie, Ziemie Zachodnie – Studia i Materiały, Documenta Occupationis oraz IZ Policy Papers,
  • Wydawane od 1945 roku czasopismo naukowe „Przegląd Zachodni”, które jest dostępne w wersji zdigitalizowanej.

Opracowania dla organów administracji publicznej

  • Notatki sporządzane przez IZ,
  • Ekspertyzy, które dostarczają dogłębnych analiz,
  • Raporty zawierające najnowsze dane oraz wnioski,
  • Monitor Bezpieczeństwa oraz inne materiały niecykliczne.

Gabinet Ministra Krzysztofa Skubiszewskiego

Integralną częścią Instytutu Zachodniego jest Gabinet Krzysztofa Skubiszewskiego. W jego wnętrzu można zobaczyć zbiory, które zostały przekazane w 2014 roku przez rodzinę Krzysztofa Skubiszewskiego, ministra spraw zagranicznych w latach 1989–1993, a także prawnika i dyplomatę. Obok imponującego księgozbioru dostępne są różne dokumenty, korespondencja, odręczne notatki, fotografie oraz inne pamiątki osobiste i rodzinne.

Oceń: Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego

★★★★★
Średnia ocena:4.82 Liczba ocen:6