Barbara Nawratowicz

---

Życiorys

Barbara Nawratowicz przyszła na świat 19 listopada 1932 roku w Poznaniu, jako córka Stefanii Witter, której rodzina była powiązana z ród Sapiehów, oraz Franciszka Nawratowicza. Jej matka była członkinią Przysposobienia Wojskowego Kobiet, gdzie młode kobiety zdobywały wiedzę na temat obronności. Wzięła udział w kampanii wrześniowej, a po jej zakończeniu uciekła z niewoli. W czasie okupacji niemieckiej wstąpiła do Armii Krajowej, angażując się m.in. w fabrykację kenkart (dowodów osobistych) dla polskich Żydów, co zagrażało jej życiu. Dosłużyła się stopnia podporucznika. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, została aresztowana, jednak dzięki interwencji wpływowego żydowskiego funkcjonariusza UB, który był wdzięczny za pomoc przy wystawieniu fałszywej kenkarty, odzyskała wolność. Jej ojciec, Franciszek Nawratowicz, zginął jako oficer rezerwy w czasie działań wojennych 1939/40 (prawdopodobnie na Syberii).

Po wybuchu wojny Barbara wraz z babcią schroniła się w podwarszawskiej wsi. Później, z matką, babcią i bratem Andrzejem przenieśli się do Czortkowa, gdzie ukończyła V klasę szkoły podstawowej. W 1944 roku rodzina przeniosła się do Zakopanego, gdzie Barbara zdała III klasę gimnazjum. Jej matka w 1946 roku po raz drugi wyszła za mąż, za Witolda Augustyńskiego, syna prof. Jana Augustyńskiego, osobistego ucznia Stanisławy Przybyszewskiej. W 1948 roku rodzina przeprowadziła się do Nałęczowa, a potem do Lublina, gdzie w 1951 roku Barbara zdała maturę w gimnazjum im. Unii Lubelskiej. Miała brata, Andrzeja Nawratowicza, który ukończył studia na UMCS w Lublinie.

Barbara studiowała prawo na Uniwersytecie Marii-Curie Skłodowskiej, Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując tytuł magistra prawa międzynarodowego 28 czerwca 1956 roku. Po ukończeniu studiów odbyła praktykę w sądzie w Gdańsku. W październiku 1951 roku, będąc studentką pierwszego roku UMCS w Lublinie, została aresztowana przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, którzy podejrzewali ją o udział w konspiracyjnej organizacji przeciwko stalinizmowi. Spędziła trzy miesiące w niewoli, między innymi Boże Narodzenie 1951 w mrocznej celi pod ziemią. W czasie tego aresztu była wielokrotnie przesłuchiwana i brutalnie traktowana.

Inwigilacja przez Służbę Bezpieczeństwa PRL

W archiwach Instytutu Pamięci Narodowej znajduje się zobowiązanie z 28 stycznia 1954 roku, w którym Barbara obiecuje przekazywać informacje Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego na temat wrogiej działalności, z jaką się spotka. W swojej książce pt. „Kula w łeb”, wydanej w 2022 roku, Barbara Nawratowicz wspomina moment, w którym została wezwana do gabinetu rektora uczelni przez funkcjonariusza UB:

„Podsunął mi papier i kopiowy ołówek sycząc, że mam pisać co mi podyktuje, albo wylecę z uniwersytetu z „wilczym biletem”, czyli zakazem studiów na wszystkich uczelniach w PRL i to samo spotka mojego brata Andrzeja, który studiował rolnictwo na UMCS w Lublinie. (…)”

W 1957 roku Barbara została inwigilowana przez TW „Lipiński”, który był jej kolegą ze studiów i późniejszym prokuratorem. Niezłomna Barbara relacjonowała swoje doświadczenia z SB, podkreślając, że nigdy nie donosiła na innych:

„W ofiarowanych mi w IPN-ie „teczkach” znalazłam kalejdoskop donosów niezliczonych agentów, pilnujących nieomal każdego mojego kroku… Nie ma natomiast żadnych moich donosów…”

Kariera sceniczna

W 1952 roku, w Krakowie, Barbara Nawratowicz poznała Piotra Skrzyneckiego. Następnie kontynuowała studia na Uniwersytecie Warszawskim. Po ukończeniu studiów prawniczych, wróciła do Krakowa. Obok pałacu „Pod Baranami”, w tamtym czasie służącego jako magazyn, spotkała Skrzyneckiego, który zaprosił ją do piwnicznego klubu. Piwnica pod Baranami powstała w wyniku październikowej odwilży 1956 roku, a wkrótce Barbara rozpoczęła tam swoją drogę artystyczną, prezentując wiersze i monologi, które przyniosły jej uznanie. Jej występy były nasycone emocjami, co przyciągało widownię, mimo że zawsze wśród publiczności znajdowali się funkcjonariusze bezpieki.

Jako współzałożycielka kabaretu „Remiza” w Klubie Pod Jaszczurami, Barbara występowała też w Teatrze Lalki i Aktora „Groteska” w Krakowie oraz Teatrze im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. W 1963 roku zagrała u boku Andrzeja Łapickiego w etiudzie „Febliki Tatiany”.

Pobyt na emigracji

Na przełomie 1963 roku Barbara opuściła Kraków wskutek represji bezpieczeństwa oraz trudnych relacji z Wiesławem Dymnym, który borykał się z problemem alkoholowym. Mimo że przez długi czas odmawiano jej paszportu, zagroziła władzom, że w sytuacji braku wydania dokumentu, ujawni, co myśli o systemie. Wkrótce otrzymała możliwość wyjazdu. W pierwszym roku pobytu na Zachodzie poprosiła o azyl polityczny w Danii. W Kopenhadze pracowała w różnych zawodach, aby utrzymać się, jednocześnie redagując teksty dla Radia Wolna Europa na maszynie do pisania, którą pożyczyła od przeoryszy klasztoru.

Działalność radiowa

Barbara rozpoczęła karierę medialną podczas studiów na Uniwersytecie Warszawskim, prowadząc audycję „Una” w Programie III Polskiego Radia. Po emigracji trafiła do Radia Wolna Europa, gdzie od 16 listopada 1965 roku pracowała jako redaktor. Przez ponad dwadzieścia lat mieszkała w Monachium, angażując się w wiele programów, zyskując uznanie za prowadzenie audycji muzycznej „Rendez-vous o 6:10”. W 1987 roku przeprowadziła się do Australii, a w 2015 roku wróciła na stałe do Krakowa.

Śmierć

Barbara Nawratowicz odeszła 10 maja 2024 roku w Szwajcarii, gdzie udała się z zamiarem skorzystania z eutanazji. Uroczystości związane z jej pogrzebem miały miejsce w bazylice Mariackiej. Urna, w której spoczywają prochy znanej aktorki, została umieszczona na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Życie prywatne

Barbara Nawratowicz była kobietą, która przeżyła dwa małżeństwa. Jej pierwszy mąż, Zaręba, pochodził z rodziny ważnego działacza w Samopomocy Chłopskiej, co z początku dawało nadzieję na to, że uda się zminimalizować problemy związane z bezpieką. Niestety, związek ten szybko zakończył się. Jej drugim mężem został David Stuart, pochodzący z rodziny Stuartów, znanej z rządów w Szkocji. Barbara pozostawała z nim w związku aż do jego śmierci.

W okolicy czasu, gdy działała w „Piwnicy pod Baranami”, Barbara Nawratowicz nawiązała relację z Wiesławem Dymnym. Związek ten był dla niej niezwykle emocjonalny, trwający przez siedem lat. Po pewnym czasie opisała go jako „burzliwy, gwałtowny i nieco toksyczny”. Kazimierz Kutz wspominał, że relacja ta była przepełniona silnymi emocjami, przywiązaniem, jak i zazdrością. Dymny wielokrotnie zapraszał Barbarę oraz siebie do hotelu Francuskiego w Krakowie. Przypomnijmy, że zamieszkiwali oni wspólnie przy ul. św. Jana 3, gdzie relacje z były premierem Józefem Cyrankiewiczem również miały swoje miejsce. Cyrankiewicz, będący znajomym Dymnego, potrafił wprawić ich w niecodzienne sytuacje, jak na przykład momenty, w których Dymny kreślił sprośne rysunki, a po kilku głębszych alkoholowych wyskokach przeklinał go, na co Cyrankiewicz reagował śmiechem. Natomiast Barbara reagowała przerażeniem.

Oprócz Dymnego, Barbara Nawratowicz zaprzyjaźniła się z Piotrem Skrzyneckim. Zamieszkiwali ona i Skrzynecki na strychu w Bronowicach w 1952 roku, tworząc niebanalny związek przyjaźni.

Upamiętnienie

W 2012 roku wydawnictwo Petrus opublikowało książkę autorstwa Barbary Nawratowicz pt. „Kabaret „Piwnica pod Baranami””. Publikacja ta stanowi niezwykły fenomen kulturowy czasów PRL, będąc zbiorem tekstów, które zachowały się w jej archiwum. W skład tomiku weszły wiersze, piosenki oraz programy artystyczne z wczesnych lat działalności „Piwnicy pod Baranami”, opatrzone przez autorkę osobistym komentarzem.

W dniu 15 października 2024 roku w Bazylice Mariackiej w Krakowie odbyło się nabożeństwo żałobne za duszę psych. Barbary Nawratowicz-Stuart, prowadzone przez ks. Dariusza Raścia. W trakcie ceremonii ks. Andrzej Augustyński wygłosił kazanie upamiętniające życiowe osiągnięcia i wkład zmarłej. Po zakończonym nabożeństwie urna z jej prochami została złożona na cmentarzu Rakowickim.

Jeszcze tego samego dnia, Prezydent Krakowa, Aleksander Miszalski, z honorami odsłonił tablicę, która została poświęcona Barbarze Nawratowicz-Stuart. Artystka przekazała dla „Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie, z siedzibą przy ul. Tynieckiej 6, kwotę przekraczającą 2 miliony złotych oraz niezbędne wyposażenie do zajęć.

Odznaczenia

Barbara Nawratowicz jest osobą o niezaprzeczalnych osiągnięciach, które zostały uhonorowane licznymi odznaczeniami.

• Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej „za wybitne zasługi w propagowaniu polskiej kultury” przyznano 8 października 1999,
• Odznaka „Honoris Gratia” „w uznaniu zasług dla Krakowa i jego mieszkańców” została przyznana 5 września 2017.

---

Oceń: Barbara Nawratowicz

---