Edward Raczyński, noszący tytuł hrabiego oraz herb Nałęcz, urodził się 2 kwietnia 1786 roku w Poznaniu. Zmarł natomiast 20 stycznia 1845 roku w Zaniemyślu. Był postacią znaczącą w historii Polski, pełniąc funkcje magnackie oraz polityczne.
Raczyński był także aktywnym filantropem, który wspierał działalność artystyczną i naukową. Jako mecenas sztuk oraz nauk, przyczynił się do rozwoju kultury i wiedzy w swoim otoczeniu. Jego osiągnięcia obejmowały również inicjatywy w zakresie pracy organicznej, a także zasługi w tworzeniu literatury krajoznawczej, co czyni go pionierem w tych dziedzinach.
Życiorys
Edward Raczyński, urodzony w 1786 roku, pochodził z rodziny ziemiańskiej z Wielkopolski, jako syn Filipa oraz Michaliny z Raczyńskich. Był wnukiem Kazimierza, który pełnił funkcję starosty w tym regionie. Jego bratem był Atanazy, a małżeństwo z Konstancją z Potockich, znaną również jako Potocka, zaowocowało jednym synem, Rogerem Maurycym.
W latach 1806–1809 służył w armii napoleońskiej i w wojsku Księstwa Warszawskiego, a w 1810 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari za swoje zasługi. W tym samym roku postanowił wyruszyć w podróż na północ Europy, która obejmowała Laponię i Sztokholm, gdzie spędził trzy tygodnie, a także odwiedził takie miejscowości jak Örebro, Trollhättan i Ystad. Tę wyprawę określił jako najwspanialsze doświadczenie swojego życia, co czyni ją wyjątkową wśród jego licznych podróży.
Następną znaczącą wyprawą była podróż naukowa w 1814 roku przez Odessę, Konstantynopol, aż do Azji Mniejszej, gdzie prowadził wykopaliska w starożytnej Troi. Jego dziennik z tej podróży, zatytułowany Dziennik podróży do Turcyi odbytey w roku 1814, zawierał cenne informacje zarówno krajoznawcze, jak i naukowe. Uzupełniony przez rysunki przedstawiające odwiedzane miejsca, ukazywał codzienne życie mieszkańców Turcji na początku XIX wieku. Ponadto próbował skonstruować szybowiec z trzciny, choć te eksperymenty nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.
W latach 1817–1820 zrealizował swoją wizję budowy kościoła pod wezwaniem św. Marcelina w Rogalinie, którego patronem był św. Marcelin, na cześć kuzyna Marcelego Lubomirskiego, poległego w 1809 roku. W piwnicach tego kościoła znajduje się mauzoleum Raczyńskich, w którym można zobaczyć tablice epitafijne oraz nagrobki członków rodziny Raczyńskich.
W swoim majątku w Rogalinie zainwestował w ogromny księgozbiór, z którego część pochodziła z bibliotek kasowanych przez pruskie władze zakonów. Te zbiory stały się podstawą do utworzenia Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, która została otwarta w 1829 roku, co czyniło go jednym z pionierów polskiej pracy organicznej.
W wyniku doniesień o ekshumacji szczątków osób rzekomo pogrzebanych żywcem, podczas budowy poznańskiej Cytadeli w 1828 roku, Raczyński zdecydował się ufundować w Poznaniu Przysionek śmierci, znany również jako dom dla pozornie zmarłych. Choć projekt ten zrealizował jego syn Roger dopiero w 1848 roku, to była to niezwykła inicjatywa w obliczu obaw towarzyszących owym czasom.
Jako autor i wydawca dzieł historycznych i źródłowych, był również pionierem literatury krajoznawczej, czego dowodem są jego publikacje takie jak Wspomnienia Wielkopolski i powyżej wspomniany Dziennik podróży do Turcyi odbytey w roku 1814.
Raczyński aktywnie uczestniczył w życiu społecznym i kulturalnym, będąc członkiem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk od 1827 roku. W 1841 roku założył szkołę rolniczą w Jeżewie, a także wspierał finansowo pisarzy oraz naukowców, w tym Adama Mickiewicza oraz Bronisława Trentowskiego.
Jednym z jego kluczowych osiągnięć było wprowadzenie inicjatyw na rzecz higieny społecznej na obszarze Wielkopolski. Po epidemii cholery w 1831 roku, która dotknęła region, wspierał budowę pierwszego wodociągu w Poznaniu. Na cześć tego wydarzenia wzniósł (w 1841 roku) pomnik Higiei, autorstwa Alberta Wolffa, który obecnie znajduje się przed Biblioteką Raczyńskich na pl. Wolności w Poznaniu. Oprócz tego, Raczyński odegrał istotną rolę w zakładaniu Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu, a za swoje zasługi otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta w 1834 roku.
W działalności politycznej był reprezentantem stanu rycerskiego w Wielkim Księstwie Poznańskim, a w 1841 roku został deputowanym na sejm prowincjonalny. W 1843 roku zasiadł jako deputowany powiatu śremskiego. Promował współpracę z Hohenzollernami, dbając jednocześnie o zachowanie polskości. Opracował memoriał dotyczący używania języka polskiego, skierowany do pruskiego monarchy, Fryderyka Wilhelma IV.
W 1838 roku zainicjował konkurs dotyczący opracowania taniej technologii produkcji cukru z buraków, co miało wspierać polskie majątki ziemskie oraz przynieść ratunek dłużnikom. Konkurs zakończył się sukcesem, a nagrodę zdobył Antoni Podolski, co przyczyniło się do rozwoju branży cukrowniczej w Polsce. W 1840 roku został uhonorowany pruskim Orderem Orła Czerwonego II klasy z gwiazdą.
W latach 1840–1842 zbudował Kościół św. Wawrzyńca w Zaniemyślu, z fundacji Józefa i Laury Jaraczewskich. Razem z biskupem poznańskim Teofilem Wolickim, Raczyński był pomysłodawcą budowy Złotej Kaplicy w Katedrze Poznańskiej. Komitet budowy powstał w 1815 roku, lecz zakończono prace nad kaplicą dopiero w latach 1836–1837, a pełne wyposażenie uzupełniono do 1841 roku. Hrabia sfinansował posągi Mieszka I oraz Bolesława Chrobrego, jednak niesłusznie oskarżony przez Kazimierza Szumana o nieprawidłowości, popadł w depresję, co zakończyło się tragicznym samobójstwem w styczniu 1845 roku. Zdarzenie miało miejsce na wyspie, która na jego cześć została nazwana Wyspą Edwarda, usytuowaną na Jeziorze Raczyńskim w Zaniemyślu.
Jego grobowiec, obok żony Konstancji Potockiej, znajduje się przy kościele pw. św. Wawrzyńca w Zaniemyślu, natomiast serce Edwarda Raczyńskiego spoczywa w mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie.
W kulturze
Edward Raczyński, postać o znaczącym wpływie na historię Polski, zyskał również swoją obecność w popularnej kulturze. Został przedstawiony jako jeden z bohaterów w polskim serialu historycznym zatytułowanym Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy, który emitowany był w latach 1979-1981.
Reżyserią tego projektu zajął się Jerzy Sztwiertnia, który w mistrzowski sposób ukazał złożoność postaci oraz wydarzeń historycznych. W rolę Edwarda Raczyńskiego wcielił się znakomity aktor Mieczysław Voit, który przyczynił się do ożywienia tej postaci na ekranie.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Bogdan Waligórski | Barbara Nowak (samorządowiec) | Tomasz Kayser | Kazimierz Jaroszyk | Filip Kaczmarek | Przemysław Pacia | Herbert Pastille | Bolesław Marchlewski | Jadwiga Czartoryska | Feliks Dropiński | Ewa Zydorek | Piotr Kapczyński | Lech Domeracki | Ewa Dębska | Elżbieta Barys | Edmund Maćkowiak (polityk) | Michał Powałowski | Maria Trzcińska-Fajfrowska | Michał Pyrzyk | Józef Bogusz (polityk)Oceń: Edward Raczyński (1786–1845)