Fort Winiary

---

Historia

Budowa

Pierwsze działania związane z budową fortu miały miejsce 23 czerwca 1828 roku. Zlecenie na projekt obiektu otrzymał Johann Leopold Ludwig Brese, a jego realizacja uzyskała akceptację 21 lutego 1829 roku. W tym samym roku, w maju oraz czerwcu, dokonano przesunięcia dwóch wsi Winiary na północ, a także zlikwidowano folwark Bonin. Natomiast 29 czerwca 1834 roku drugi batalion 18. Pułku Piechoty zajął fort, który był jeszcze w budowie. W październiku oraz grudniu tego samego roku Kerenwerk został obsadzony przez dwa bataliony 6. Pułku Piechoty. Ukończenie skarp zaplanowano na 1839 rok, a zakończenie budowy przeciwskarpy przewidziano na 1842 rok.

Modernizacje

Fort przeszedł szereg modernizacji. W 1838 roku powstały dwie prochownie wojenne (Kriegs-Pulver-Magazin), które następnie były przekształcane w latach 1869, 1873 oraz 1888. Również w 1882 roku na narożnikach rawelinów II i III powstały nowe stanowiska dla dział kal. 21 mm (Mantel-Rohr). Na początku XX wieku wzniesiono budynek radiostacji oraz trzy maszty antenowe. W tym czasie zbudowany został również betonowy schron sanitarny w obszarze Reduty III.

Lata 1918–1939

W 1918 roku w skład załogi Cytadeli wchodziło około 800 osób, z czego około 50 stanowili Polacy. Wśród nich znajdował się sierżant Stanisław Jóźwiak, dowódca stacji radiowej, który był również członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. To on doprowadził do tego, że Polacy zastąpili zdemobilizowanych żołnierzy niemieckich w obsłudze radiostacji. Ta zmiana pozwoliła na kontrolowanie komunikacji między Poznaniem a Berlinem. W dniu wybuchu powstania wielkopolskiego wysłano z Cytadeli pierwszy polski radiogram dotyczący sytuacji w Poznaniu. Powstańcy dążyli do opanowania Cytadeli. Niemieckie dowództwo, w obawie przed utratą kontroli, planowało demobilizację żołnierzy polskiego pochodzenia, lecz nie zdążyło tego zrealizować. 29 grudnia 1918 roku do koszar przybyła kompania powstańcza, co zmusiło niemiecką załogę do kapitulacji. Na terenie Cytadeli powstał I Batalion Telegrafistów Wielkopolskich, a w kwietniu 1919 rozpoczęto formowanie II Batalionu Telegrafistów Wielkopolskich. Po połączeniu Wojsk Wielkopolskich z wojskiem krajowym w 1919 roku utworzono dodatkowo 7. Batalion Telegraficzny oraz 2. Batalion Radiotelegraficzny. Oprócz łącznościowców w Cytadeli stacjonowały również okresowo jednostki takie jak dywizjon zapasowy samochodów pancernych oraz batalion kolejowy. W 1921 roku radiostacja została udostępniona Ministerstwu Poczt i Telegrafów oraz poznańskiej stacji Polskiego Radia. W 1934 roku zainstalowano aparaturę o mocy 16 kW, a w 1938 roku moc zwiększono do 50 kW. Na terenie 7. Batalionu Telegraficznego organizowano kursy kryptograficzne dla studentów matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. W sierpniu 1939 roku ogłoszono mobilizację alarmową dla wojsk łączności, a 7. Batalion Telegraficzny zmobilizował oddziały łączności dla Armii „Poznań” oraz Armii „Pomorze”.

Fort w okresie II wojny światowej

Cytadela była ostatnim punktem oporu Niemców, który został zdobyty 23 lutego 1945 roku, co miało miejsce w 27. rocznicę powstania Armii Czerwonej. W toku zdobywania miasta, fortyfikacje zostały częściowo zniszczone. Największe zniszczenia dotknęły reditu koszarową, podczas gdy pozostałe elementy fortu doznały jedynie drobnych uszkodzeń.

Lata powojenne

Na stokach Cytadeli miała miejsce ostatnia publiczna egzekucja w historii Polski, która miała miejsce 21 lipca 1946 roku, kiedy to powieszono niemieckiego zbrodniarza, gauleitera Kraju Warty (Reichsgau Wartheland) Artura Greisera, na podstawie wyroku Najwyższego Trybunału Narodowego. W kolejnych latach fort był systematycznie rozbierany. W latach 1963–1970 Cytadela została oczyszczona z pozostałości budowli obronnych i przekształcona w Park-Pomnik Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Obecnie teren ten kryje w sobie Park Cytadela, a proces budowy parku prowadził do niemalże całkowitego wyburzenia fortu, a pozyskane materiały budowlane, jak cegła, wykorzystano do odbudowy zrujnowanej Warszawy oraz Poznania.

---

Oceń: Fort Winiary

---