Plac Wolności w Poznaniu

---

Historia

Zanim wybudowano znany dzisiaj Plac Wolności, pierwsze koncepcje zagospodarowania jego terenów sięgają czasów działalności Komisji dobrego porządku. Pomimo tego, że pojawiły się one w oparciu o plany, to II rozbiór Polski pokrzyżował intencje realizacyjne. Na szczęście, z biegiem lat przysłonięte szansy zostały wznowione przez pruskie władze. Obszar, na którym obecnie znajduje się plac, nosił wcześniej miano Muszej Góry, co nawiązywało do rodziny Muszyńskich, posiadaczy tych ziem od XVI wieku. Uregulowania administracyjne przyniosły zniszczenie średniowiecznych fortyfikacji miejskich oraz włączenie do Poznania obszarów takich jak Kundorf oraz przedmieście św. Marcina.

Na nowo przybyłym terenie, znanym dzisiaj jako Górne Miasto, stworzono plac, który stał się miejscem ważnym dla formacji wojskowej. Rok 1798 przyniósł transakcję zakupu ziemi od szlachcica Dobrzyckiego, na mocy której miasto stało się właścicielem sześciu mórg magdeburskich za sumę 2500 talarów. Dalsze prace budowlane doprowadziły do zniwelowania wzniesienia Muszej Góry, co przyczyniło się do nadania nowego charakteru obszarowi, który zaczął pełnić zarówno funkcję prestiżową, jak i handlową. Wówczas otrzymał on nazwę Placu Wilhelmowskiego (Wilhelmsplatz) na cześć Fryderyka Wilhelma III.

Rok 1803 okazał się przełomowy, bowiem pożar przyspieszył zmiany w charakterze placu. W wyniku prac zlikwidowano starą graniczącą z nim od północy nekropolię żydowską, a sam układ sąsiedzki Kundorfu ulegał transformacji. Na nowym placu posadzono drzewa, zmieniając go w park. Okoliczności historyczne, takie jak przybycie wojsk francuskich w 1806 roku, przyniosły nowego patrona dla placu – Napoleona. Niezwykle ważnym momentem było także przywrócenie niemieckiej nazwy po upadku Księstwa Warszawskiego.

Kolejny etap w historii obszaru datuje się na połowę XIX wieku, kiedy to wschodnia część placu zachowała charakter parku, podczas gdy zachodnia przekształciła się w przestrzeń z pomnikami. Integralnymi elementami tej przemiany stały się dwa niezwykłe obeliski. Najstarszy z nich, znany jako Löwendenkmal, był pierwszym pruskim pomnikiem w mieście, dedykowanym wojskom, które odniosły sukces podczas wojny prusko-austriackiej w 1866 roku. Wkrótce po nim, u wylotu ulicy Kohleisa (dziś ul. Nowowiejskiego), zbudowano pomnik generała Karola Fryderyka Steinmetza. Ostatni monument poświęcony Fryderykowi Wilhelmowi III stanął przy wylocie ul. Nowej (dzisiaj ul. Paderewskiego) w 1902 roku.

Warto również wspomnieć, że plac stał się otoczony przez reprezentacyjne budynki, na przykład Bibliotekę Raczyńskich od północy, Muzeum prowincjonalne oraz Hotel Bazar od wschodu, a także Księgarnię św. Wojciecha, Bank Włościański, dom Brandtów, oraz dom handlowy Haase & Co. od południa. Z kolei od zachodu teren otaczała Arkadia.

W wyniku wybuchu powstania w 1918 roku, miasto znalazło się pod kontrolą polskich mieszkańców. W dniu 26 stycznia 1919 roku, na placu Wilhelmowskim, żołnierze wielkopolscy razem z generałem Józefem Dowbor-Muśnickim złożyli uroczystą przysięgę, co jest upamiętnione przez umieszczoną na placu płytę. W kwietniu tego samego roku nowe polskie władze zadecydowały o usunięciu niemieckich pomników, a w czerwcu plac zyskał aktualną nazwę.

Rok 1923 przyniósł zmiany w układzie placu, w wyniku których wycięto stare drzewa pozostawiając jedynie dwa rzędy młodych drzew, a także zainstalowano elektryczne latarnie. Miejsca po dawnych pomnikach przekształcono w klomby. Istniały projekty dotyczące nowych pomników, w tym najpoważniejszy, pomnik ku czci Bolesława Chrobrego z 1925 roku, jednak żadna z koncepcji nie ziściła się. Nie udało się również zrealizować Pomnika Wolności, którego 33 projekty wystawiono 21 listopada 1927 w Pałacu Targowym. Jednak w 1937 roku zrealizowano imponującą siedzibę PKO BP w popularnym wówczas stylu wczesnego modernizmu. W marcu 1939 roku Rada Miasta postanowiła nadać nowego patrona, Romana Dmowskiego, jednak decyzja ta została później unieważniona przez władze centralne.

W ten sposób, w okresie tuż przed wybuchem II wojny światowej, plac został rozkopany, co było związane z budową rowów przeciwlotniczych. Po wkroczeniu Niemców do Poznania, ponownie zmieniono nazwę na Wilhelmsplatz, co wiązało się z uporządkowaniem terenu.

Po zakończeniu II wojny światowej, w niedzielę 25 lutego 1945 roku, odbyła się pierwsza polska manifestacja, zaledwie dwa dni po bitwie o miasto. Plac, który powrócił do swojej pierwotnej nazwy plac Wolności, przeszedł transformację w latach 60., na co wpływ miały projekty Witolda Milewskiego oraz Zygmunta Skupniewicza. Wycięto wiele drzew, a nowym, charakterystycznym elementem stała się fontanna w północnej części placu z Pomnikiem Higiei.

W 1994 roku miał miejsce konkurs architektoniczny dotyczący nowej aranżacji placu, w którym zwyciężył zespół pod przewodnictwem Piotra Wędrychowicza. Innowacyjne rozwiązania nawiązywały do układu rzymskiego Piazza Navona, proponując obszerne atrium w miejscu obecnej fontanny, w samym sercu placu miał stanąć Pomnik Wolności. Głębokości pasaży handlowych prowadzić miały do podziemnego parkingu, w kierunku Bazaru, Muzeum Narodowego, hotelu Rzymskiego, a także na ul. Paderewskiego. Przy Alejach Marcinkowskiego miała powstać przeszklona fontanna, z której woda efektownie miałaby spływać do atrium, a po obu stronach planowano posadzić szpalery drzew. Niestety, projekt ten nie doczekał się realizacji.

Kolejna przebudowa rozpoczęła się w 2005 roku, związana z powstaniem podziemnego parkingu. Nowy projekt autorstwa Kazimierza Rucińskiego oraz Stanisława Kirkin nawiązywał do koncepcji sprzed wojny. W wyniku tych prac fontannę zastąpiono klombem i przywrócono drzewa. Całość prac zakończono w 2006 roku. Płyta placu była wykorzystywana do różnych celów, takich jak ekspozycje, w tym międzynarodową wystawę rzeźby monumentalnej „Preludium. Rzeźba w mieście” w maju-czerwcu 2008 roku oraz sezonowy ogródek piwny.

Jesienią 2009 roku nastąpiło ponowne odsłonięcie pomnika Higiei po renowacji, a w roku 2010 na wschodniej części placu rozpoczęto budowę „Fontanny Wolności”.

Winda

W obiekcie zlokalizowanym pod adresem Plac Wolności 14, czyli w kamienicy Towarzystwa Ubezpieczeniowego Union, powstałej w latach 1910–1911, możemy znaleźć jedną z najstarszych czynnych wind w Polsce.

Szczegółowe informacje na temat tego zabytku można znaleźć w osobnym artykule: Winda Carla Flohra w Poznaniu.

---

Oceń: Plac Wolności w Poznaniu

---