Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu

---

Kalendarium

Kalendarium związane z historią Bazyliki Archikatedralnej Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu przedstawia fascynujący przebieg wydarzeń, które kształtowały tę ważną świątynię oraz jej znaczenie dla Polski.

– 968 – diecezja poznańska zostaje ustanowiona jako pierwsze biskupstwo, a jej siedzibą zostaje pierwszy misyjny biskup Polski, Jordan.

– lata 80. X wieku – rozpoczyna się budowa katedry, której patronem został św. Piotr. Ta wczesna świątynia była trójnawową bazyliką mającą długość około 40 metrów i pojedynczą wieżę, która rozszerzała się w dolnej części od zachodu. Wzorowano ją na kościołach karolińskich. W wieży znajdowała się empora, która najprawdopodobniej stanowiła lożę książęcą.

– 1038 lub 1039 – najazd księcia Brzetysława I prowadzi do upadku diecezji oraz grabieży cennych relikwii, które biskup praski Sewer złożył w katedrze św. Wita w Pradze.

– 1075 – diecezja poznańska zostaje przywrócona za rządów Bolesława Śmiałego.

– XI wiek – katedra przyjmuje formę romańską. Zbudowano trójnawową bazylikę z dwiema wieżami z kamieni ufundowaną przez Kazimierza Odnowiciela.

– 1244–1245 – w związku z zagrożeniem zawaleniem, zburzono prezbiterium, które następnie zastąpiono nowym, wczesnogotyckim prezbiterium z cegły, rozpoczętym przez biskupa Bogufała II.

– 1262 – zakończenie odbudowy nowego prezbiterium przez biskupa Bogufała III.

– poł. XIV wieku – przeprowadzono przebudowę korpusu katedry, nadając jej formę gotycką.

– 29 września 1341 – odbywa się ślub Kazimierza Wielkiego z Adelajdą Heską oraz jej koronacja na królową Polski.

– 1360 – Kazimierz Wielki funduje sarkofag Bolesława Chrobrego.

– 1399–1406 – następuje kolejna przebudowa korpusu oraz prezbiterium, w efekcie której powstaje ambit oraz triforyjna galeria dookoła prezbiterium.

– XIV i XV wiek – katedra przyjmuje styl gotycki, z wieńcem kaplic i trzema latarniami nad ambitem.

– 1509–1513 – wieże katedry poddano przebudowie w stylu gotyckim, po czym dodano iglice oraz koronę.

– 1622 – pożar niszczy hełmy wież oraz dach.

– 1636–1650 – odbudowę katedry w stylu barokowym zapoczątkowano pod kierunkiem Krzysztofa Bonadury Starszego, kontynuowaną przez braci Antonio i Pompeo Ferrarich.

– 1725 – huragan niszczy dach oraz uszkadza wieże.

– 1772 – wielki pożar zniszczył dachy, sklepienia oraz wystrój wnętrz.

– 1787 – odbudowa fasady zachodniej w stylu klasycystycznym według projektu Efraima Schrögera.

– 1790 – wieża południowa zawala się, niszcząc sąsiednie kaplice oraz portal.

– 1790–1795 – odbudowa fasady na podstawie projektu Efraima Schrögera, poddanego korekcie przez Bonawenturę Solariego.

– 1807 (5 listopada) – odbywa się ślub Jana Henryka Dąbrowskiego z podczaszanką Barbarą Chłapowską, co staje się licznie komentowaną manifestacją patriotyczną.

– 1821 – archikatedra zostaje ustanowiona z dodatkowym patronem – św. Pawłem Apostołem przez papieża Piusa VII.

– 3 maja 1927 – miała miejsce pierwsza w historii polskiej radiofonii transmisja mszy, co zatwierdził kardynał August Hlond.

– 1939–1945 – w okresie II wojny światowej, Niemcy rabują skarbiec, wywożą pięć spiżowych płyt nagrobnych, a także zdzierają miedziany dach, przekształcając katedrę w magazyn.

– 15 lutego 1945 – podczas walk o cytadelę, katedra zostaje ostrzelana artylerią, ocalały tylko kaplice, a wnętrze odsłania pozostałości po gotyku.

– 1946–1956 – przeprowadzona odbudowa katedry nawiązująca do formy gotyckiej z przełomu XIV i XV wieku, której projekt stworzył Franciszek Morawski. W trakcie robót prowadzono także badania archeologiczne, które ujawniły ślady wcześniejszych katedr przedromańskich i romańskich.

– 29 czerwca 1956 – archikatedra zostaje oddana do użytku wiernych.

– 1956–1960 – przeprowadzono renowację kaplic.

– 1962 – papież Jan XXIII ustanawia bazylikę mniejszą.

– 1983 – archikatedra zostaje nawiedzona przez papieża Jana Pawła II.

Katedra – miejsce spoczynku władców z dynastii Piastów oraz hierarchów

Katedra ta pełni nie tylko funkcję sakralną, ale także historyczną, będąc miejscem spoczynku wielu znaczących postaci w historii Polski. Do pierwszych władców Polski, którzy znaleźli tu swoje ostatnie miejsce spoczynku, zalicza się między innymi:

• przypuszczalnie książę Mieszko I z 992 roku,
• Bolesław I Chrobry, zmarły w 1025 roku,
• Mieszko II Lambert, który zmarł w 1034 roku,
• Kazimierz Odnowiciel, z którego mijało życie w 1058 roku,
• Odon Mieszkowic, spoczywający tu od 1194 roku,
• Władysław Odonic, zmarły w 1239 roku,
• Przemysł I, pochowany w 1257 roku,
• Bolesław Pobożny, zmarły w 1279 roku,
• Przemysł II, który spoczął tu w 1296 roku.

W murach katedry spoczywają również biskupi oraz arcybiskupi poznańscy, wśród nich znajdziemy takie postacie jak: bp Jan Łodzia, bp Jan z Lutogniewa, bp Mikołaj z Kórnika, bp Piotr Wysz, bp Andrzej Łaskarz, bp Uriel Górka, bp Jan Lubrański, arcybiskup Walenty Dymek, abp Antoni Baraniak oraz abp Jerzy Stroba. Katedra była również miejscem wiecznego spoczynku prymasów Polski oraz arcybiskupów Gniezna i Poznania z okresu unii personalnej, w tym: Tymoteusza Gorzeńskiego, Marcina Dunina, Leona Michała Przyłuskiego, kardynała Mieczysława Halka-Ledóchowskiego, a także Floriana Stablewskiego.

Warto również dodać, że katedra stała się miejscem pochówku kardynałów, w tym Bolesława Filipiaka, który był dziekanem Roty Rzymskiej oraz Zenona Grocholewskiego, prefekta Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej.

Wygląd zewnętrzny

Obecny wygląd katedry jest rezultatem obszernych prac odbudowujących, które miały miejsce w latach 1948–1956 pod kierownictwem Franciszka Morawskiego. Wówczas przywrócono gotycki charakter korpusu świątyni, opierając się na pozostałościach odkrytych po pożarze z 1945 roku, datowanych na okres przełomu XIV i XV wieku. Z kolei hełmy wież czerpią inspirację z klasycystycznych form, które powstały na początku XVIII wieku, w latach 1725–1729.

Katedra ma orientację wzdłuż osi wschód-zachód, z prezbiterium zlokalizowanym z boku wschodnim. Struktura świątyni to trójnawowa bazylika z planem krzyża, otoczona wieńcem dwunastu kaplic, z dwiema z nich stanowiącymi ramiona transeptu. Dodatkowo, świątynia jest wzbogacona o dwie zakrystie oraz kruchtę po stronie południowej. Niezwykłym elementem zewnętrznej bryły są łuki przyporowe, które są rozpięte między ścianami nawy głównej a wieżami, co jest nietypowe w kontekście polskiej architektury.

Główne wejście, ulokowane na zachodniej stronie, charakteryzuje się ostrołukowym portalem z XV wieku, w którym umieszczono brązowe drzwi z 1979 roku, stworzone przez Kazimierza Bieńkowskiego. Te imponujące drzwi przedstawiają sceny z życia św. Piotra po zewnętrznej stronie, natomiast od wewnątrz ilustrują św. Pawła. Powyżej portalu można dostrzec łaciński napis: PRIMA SEDES EPISCOPORUM POLONIAE, co znaczy pierwsza siedziba biskupów Polski.

Nad portalem usytuowane jest wysokie, gotyckie okno, zdobione bogatym maswerkiem, a jeszcze wyżej znajduje się szczyt z białymi blendami, który nadaje całości oryginalny charakter. Na zewnątrz katedry, na narożach Złotej Kaplicy, która znajduje się w osi katedry, umieszczono kamienne rzeźby, reprezentujące postacie Jordana, Mieszka I, Dąbrówkę oraz Bolesława Chrobrego. Autorem tych dzieł, powstałych w latach 1974–1976, jest Czesław Woźniak.

Wnętrze

Wnętrze katedry archikatedralnej Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu zachwyca swoją monumentalnością i bogactwem artystycznym. Obiekt ma 72 m długości i 36 m szerokości, obejmując również kaplice. W centralnej części prezbiterium dostrzegamy poliptyk z przełomu XV i XVI wieku, który został zakupiony przez władze kościelne i przywieziony z Góry Śląskiej w roku 1952. Ten imponujący dzieło, wykonane w wrocławskim warsztacie, był ukończone w 1512 roku.

Główny ołtarz zawiera postacie Najświętszej Marii Panny, św. Barbary oraz św. Katarzyny. Na wewnętrznych skrzydłach poliptyku ukazują się figury dwunastu świętych niewiast, zgrupowanych w czwórkach. W lewym górnym rogu znajdujemy święte Dorotę, Agnieszkę i Małgorzatę, podczas gdy w lewym dolnym zobaczymy święte Kunegundę, Annę Samotrzecia oraz Klarę. W prawej górnej kwaterze uwiecznione są święte Maria Magdalena, Otylia i Helena, a w prawej dolnej kwaterze święte Urszula, Jadwiga i Apolonia.

Obok wizerunków świętych dostrzegamy osiem namalowanych scen pasyjnych, eksponowanych wielkanocnym czasie. Każda kwatera opowiada inną historię, począwszy od Modlitwy Jezusa w Ogrójcu, a skończywszy na Upadku pod Krzyżem. Po zamknięciu ołtarza zewnętrzna strona skrzydeł prezentuje dwanaście obrazów stworzonych przez artystę podpisującego się jako Joh. Veh., na których przyuważamy czterech świętych: Jana Ewangelistę na wyspie Patmos, Jana Chrzciciela na pustyni, Hieronima oraz Krzysztofa. Dodatkowo, w predelli widnieje scena Ostatniej Wieczerzy.

Wnętrze katedry wzbogacają również stalle z XV/XVI wieku, pochodzące ze Zgorzelca, oraz flamandzki gobelin z XVII wieku, który znajduje się za tronem biskupim. Ściany prezbiterium zdobią późnogotyckie rzeźby, przedstawiające św. Piotra, św. Pawła oraz dwóch niezidentyfikowanych ewangelistów, a także Matkę Bożą z Dzieciątkiem.

Ambona z XVIII wieku oraz chrzcielnica z 1720 roku zostały sprowadzone z kościoła protestanckiego w Miliczu. Na ambonie znajduje się pięć płaskorzeźb przedstawiających sceny z życia Chrystusa, zaś baldachim zdobią wizerunki czterech ewangelistów oraz Chrystusa Zbawiciela. Misa chrzcielnica, wspierana przez anioła, ma natomiast pokrywę z przedstawieniem Boga Ojca oraz wolutami.

Pierwsze pięć witraży w prezbiterium, licząc od strony południowej, zostało stworzone przez pracownię Stanisława Powalisza i Marii Powalisz-Bardońskiej w latach 1967–1968, natomiast dwa pozostałe powstały według projektu i autorstwa Marii Powalisz-Bardońskiej w latach 1974–1977.

Na prawym filarze prezbiterium, w sąsiedztwie nawy, znajduje się pamiątkowa tablica upamiętniająca wizytę Jana Pawła II w katedrze oraz jego spotkanie z poznańskim duchowieństwem. Ponad kruchtą mieści się chór muzyczny, na którym umiejscowiono nowe, potężne organy z 2001 roku, zwieńczone herbem arcybiskupa Juliusza Paetza.

Poniżej emporą znajdziemy nagrobek Jana Przecławskiego (zm. 1540) oraz wspólny nagrobek Janusza Przecławskiego i Anny z Sadów Przecławskiej. W zachodniej części znajduje się epitafium Piotra Przecławskiego (zm. 1555) wraz z witrażem projektu Wacława Taranczewskiego, który ukazuje przekazanie kluczy św. Piotrowi.

Na północnej nawie bocznej, przy jej zachodnim końcu, dostrzegamy murowaną kamienną płytę nagrobową dziekana kapituły poznańskiej Adama Dąbrowskiego (zm. 1494) oraz nagrobek kantora Wawrzyńca Kierskiego (zm. 1595). Kolejne wschodnie nagrobki należą do kanonika Michała Sławińskiego (zm. 1605), nad którym znajduje się kopia miecza świętego Piotra, oryginał zaś przechowywany jest w Muzeum Archidiecezjalnym.

W przestrzeni nad mieczem, nad wejściem do zakrystii widnieje kolekcja portretów trumiennych z XVIII wieku. Przy zakrystiach w ambicie znajduje się nagrobek Benedykta Izdbieńskiego, wykonany w około 1560 roku przez polskiego rzeźbiarza renesansowego Jana Michałowicza z Urzędowa.

Po lewej stronie Złotej Kaplicy znajdziemy brązową płytę z 2002 roku, autorstwa Romana Kosmali, przedstawiającą Bolesława Chrobrego oraz wizerunek jego nagrobka, ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego. Naprzeciwko, w gdańskim warsztacie Wilhelma Richtera stworzono nagrobek biskupa Adama Nowodworskiego (zm. 1634), wieńczony figuralną sceną Chrystusa Zmartwychwstałego oraz św. Piotra i św. Pawła.

Dalej, w ambicie przy kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, wmurowano fragment renesansowego epitafium nieznanego kanonika. W południowej nawie, tuż przy kaplicy Serca Jezusowego, znajdziemy kamienną płytę nagrobną dziekana kapituły Teodoryka Pradela (zm. 1383). Na zachód, przy kaplicy Matki Boskiej Anielskiej, znajduje się wczesnobarokowe epitafium kantora Wojciecha-Trach-Bnińskiego (zm. 1561).

Nad wejściem do południowej kruchty wykonano epitafium biskupa Juliusza Dindera (zm. 1893) w 1893 roku przez Władysława Marcinkowskiego. Z wojennej pożogi ocalało pięć późnogotyckich nagrobnych płyt spiżowych o dużej wartości artystycznej, które pochodzą z różnych okresów XV i XVI wieku. Należą do nich przykłady cennych prac z norymberskiego warsztatu Hermana i Piotra Vischerów, które wróciły do katedry w 1999 roku po wcześniejszym zrabowaniu przez Niemców.

• Łukasza I Górkę – wojewodę poznańskiego (zm. 1475) – przy kaplicy św. Franciszka Ksawerego,
• Uriela Górkę – biskupa poznańskiego (zm. 1498) – przy kaplicy Najświętszego Sakramentu,
• Andrzeja z Bnina – biskupa poznańskiego (zm. 1479) – przy wejściu do zakrystii,
• Andrzeja Grodzickiego – kanonika poznańskiego (zm. 1550) – przy kaplicy Matki Boskiej Anielskiej,
• Bernarda Lubrańskiego – kanonika poznańskiego (zm. 1499) – pomiędzy kaplicą św. Jana Kantego a kruchtą południową.

W nawie głównej, przed prezbiterium, umieszczono płyty upamiętniające władców spoczywających w katedrze, łącznie z płytą biskupa Jordana z 2000 roku.

Wieniec kaplic

Wieniec kaplic otaczających archikatedrę w Poznaniu jest wyjątkowym miejscem, które w czasie pożaru w 1945 roku uniknęło dużych zniszczeń, a jego oryginalny wystrój przetrwał do dziś.

Kaplica św. Marcina

W tej kaplicy znajduje się ołtarz, który powstał w latach 1905–1906. W jego centralnej części umieszczono obraz z 1628 roku, autorstwa Krzysztofa Boguszewskiego, który przedstawia wjazd św. Marcina do Amiens, gdzie dzielił swój płaszcz. U górnej części malowidła widnieje Chrystus otoczony chórami anielskimi, który przykrywa się drugą połową płaszcza. Twarz świętego nosi rysy Władysława IV Wazy, a ukazany rycerz to król Zygmunt III Waza. Obraz został stworzony dla opata Marcina Łętowskiego, a do katedry trafił po kasacie klasztoru w 1832 roku.

Kaplica ta kryje również pomnik arcybiskupa Walentego Dymka, który był inspiratorem odbudowy katedry po zniszczeniach II wojny światowej, wykonany przez Czesława Woźniaka w 1964 roku.

Kaplica św. Józefa

Do 1905 roku w tym miejscu znajdowała się kruchta. Neoklasycystyczny ołtarz z 1905 roku prezentuje figurę św. Józefa z Dzieciątkiem. U szczytu ołtarza umieszczono obraz św. Izydora Oracza, namalowany w XIX wieku.

W kaplicy można również zobaczyć neorenesansowy nagrobek kardynała Mieczysława Ledóchowskiego (zm. 1902), stworzony w 1903 roku przez Władysława Marcinkowskiego oraz pomnik ku czci księży, którzy stracili życie w hitlerowskich obozach, autorstwa Kazimierza Bieńkowskiego z 1964 roku.

Kaplica św. Cecylii

Wnętrze tej kaplicy zdobi wczesnobarokowy ołtarz z około 1652 roku, w którym umieszczono włoski obraz z pierwszej połowy XVII wieku, przedstawiający św. Cecylię przy organach. Obraz ten został podarowany przez Edwarda Raczyńskiego i namalowany przez Guerciniego (J.F. Barbieri). W zwieńczeniu ołtarza znajduje się cud św. Antoniego, a po bokach figury św. Barbary i św. Katarzyny.

W dolnej partii kaplicy umieszczono płytę nagrobną biskupa Sebastiana Branickiego (zm. 1544) z czerwonego marmuru oraz epitafium biskupa Teofila Wolickiego (zm. 1829). Na zachodniej ścianie dostrzec można epitafium z XVII wieku, ukazujące klęczące postacie starosty nakielskiego Zygmunta Raczyńskiego (zm. 1677) oraz jego szwagra, sekretarza królewskiego Jana Wąglikowskiego (zm. 1652), które trafiło tutaj w 1842 roku z kościoła bernardynów w Bydgoszczy.

Kaplica Matki Boskiej i św. Franciszka Ksawerego

Ołtarz późnobarokowy z końca XVIII wieku zdobi obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z początku XVI wieku, a w zwieńczeniu znajduje się przedstawienie św. Franciszka Ksawerego, namalowane w XIX wieku. Naprzeciwko ołtarza znajduje się wapienny nagrobek biskupa Łukasza Kościeleckiego (zm. 1597). W jego zwieńczeniu umieszczono figurę fundatora Jana Kościeleckiego, klęczącego przed Chrystusem Zmartwychwstałym.

Kaplicę dopełnia obraz wotywny przedstawiający rodzinę Przecławskich z Knyszyna z około 1590 roku, a również brązowy pomnik kardynała Augusta Hlonda (zm. 1948), zaprojektowany przez Józefa Stasińskiego w 1962 roku, umiejscowiony pod oknem.

Kaplica Najświętszego Sakramentu (Świętego Krzyża, Górków)

Ta kaplica została wzniesiona w 1481 roku, z fundacji biskupa Uriela Górki, poprzez połączenie istniejących wcześniej kaplic św. Zofii i św. Leonarda. Na ścianie zachodniej znajduje się monumentalny grobowiec rodziny Górków, wykonany z białego wapienia i czerwonego marmuru, stworzony w 1574 roku przez Hieronima Canavesi w Krakowie. Był on ufundowany przez Andrzeja II Górkę, kasztelana międzyrzeckiego.

W grobowcu spoczywają postacie Andrzeja I Górki (zm. 1553) oraz jego żony Barbary z Kurozwęckich, natomiast w niszach pionowych stoją Łukasz II Górka (zm. 1542) i Uriel Górka (zm. 1498). Rzeźbione w reliefie postacie sześciorga dzieci Andrzeja I i Barbary utrzymują tę rodzinną tradycję. Wyzwaniem dla tej przepięknej architektury jest figura Zmartwychwstałego Chrystusa w zwieńczeniu grobowca.

W barokowym ołtarzu, który został wyrzeźbiony przez Bernarda Smolke i Jana Maltzana w latach 1783–1787, umieszczono cudowny krucyfiks z 1522 roku, otoczony dary wotywnymi, w tym plakietami przedstawiającymi Mękę Pańską. Po bokach krucyfiksu znajdują się rzeźby Matki Bożej i Jana Ewangelisty.

Legenda głosi, że pewnego dnia, niewinny człowiek został skazany na śmierć, co wzburzyło mieszkańców, którzy zaczęli się modlić w nadziei na ocalenie jego życia. Kat prowadził skazańca na wóz przez ulicę Wrocławską, kierując się w stronę tradycyjnego miejsca kaźni w Wildzie. Kiedy kondukt przejeżdżał pod Bramą Wrocławską, krucyfiks wiszący tam miał krzyknąć „Jam niewinien!”, co ostatecznie uwolniło skazańca i spowodowało przeniesienie krucyfiksu do katedry.

Na ścianie wiszą epitafia Wojciecha Tolibowskiego (zm. 1663) – biskupa poznańskiego, jego brata Ludwika Tolibowskiego (zm. 1673) – kanonika i dziekana kapituły oraz Mikołaja Zalaszowskiego (zm. 1703) – archidiakona oraz tablica poświęcona Andrzejowi II Górce. Polichromia pokrywająca wolne przestrzenie, z 1952 roku, wyobraża na stropie czterech ewangelistów i Ostatnią Wieczerzę. Kaplicę zamyka ozdobna krata z 1838 roku.

Złota Kaplica (Królów Polskich)

Znajdująca się w centralnej osi kościoła, kaplica ta została zaplanowana przez komitet budowy, z inicjatywy późniejszego biskupa, księdza Teofila Wolickiego. Projekt przygotował Franciszek Lanci, przewidując utworzenie mauzoleum w stylu bizantyjskim, na miejscu gotyckiej kaplicy Najświętszej Marii Panny. Prace przebudowujące trwały od 1836 do 1837 roku, a ostateczne wyposażenie skompletowano do 1841 roku.

Po prawo od wejścia, na uwagę zasługuje neogotycki sarkofag pierwszych władców. Nad grobowcem znajdują się ilustracje Bolesława Chrobrego i Ottona III przy grobie św. Wojciecha. Po drugiej stronie, widnieje pomnik władców, a nad posągiem umieszczono obraz Mieczysława I niszczącego bałwany.

Naprzeciw wejścia umieszczono ołtarz z mozaiką przedstawiającą scenę wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, a na stole ołtarzowym znajdują się figury dziesięciu dziewic. Na podłodze znajduje się mozaika z napisem: Miecislaus Dux Boleslaus Rex. Kopuła przedstawia Boga Ojca otoczonego cherubinami, a poniżej widnieją postacie dwudziestu świętych i błogosławionych oraz medaliony z 34 polskimi herbami szlacheckimi. Pod nimi, osiem tarcz z herbami kapituł najstarszych diecezji, a poniżej fryz z cherubinami.

Wejście do kaplicy zamyka krata z 1838 roku.

Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki

Kaplica ta powstała w latach 1731–1734, będąc rezultatem połączenia kaplicy św. Marcina (wzniesionej w latach 1405–1406 z fundacji Ostrorogów) oraz kaplicy Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (z 1313 r. ufundowanej przez Gwiazdowskich). Po połączeniu, nosiła nazwę kaplicy św. Jana Nepomucena, a obecne wezwanie uzyskała w 1817 roku.

W ołtarzu z 1817 roku znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, namalowana przez Leonarda Torwirta. W 2012 roku pod obrazem złożono relikwiarz św. Jana Pawła II. Naprzeciwko umieszczono nagrobek kanonika Jana Koźmiana (zm. 1877) autorstwa Oskara Sosnowskiego, a również epitafium biskupa pomocniczego poznańskiego Karola Ponińskiego (zm. 1727).

Obok znajdują się nagrobki kanonika Jakuba Prądzewskiego (zm. 1600) oraz rodziny Powodowskich, w tym Wawrzyńca (zm. 1543), jego żony Urszuli oraz synów: Jana – proboszcza katedralnego i Hieronima – kanonika poznańskiego oraz archiprezbitera kościoła Mariackiego w Krakowie.

Wśród zapisów chroniących opowieści, odnajdujemy historię Wawrzyńca Powodowskiego, który, jako joannita, po śmierci przez rok zjawiał się z grobu podczas nabożeństw, asystując liturgii, co miało ustąpić po odprawieniu specjalnych obrzędów w 1544 roku. W ołtarzu można dostrzec również piękne polichromie od Józefa i Łucji Oźminów, przedstawiające sceny związane ze św. Stanisławem Kostką, rozciągające się na dwóch kopułach.

Kaplica Serca Jezusowego

Pierwotnie, w XV wieku powstała jako kapitularz, obecnie jej dekoracje są wynikiem projektu Rogera Sławskiego, które zrealizowano w lat 1904-1906. Ołtarz, także z tego okresu, zawiera obraz „Pielgrzym u stóp Chrystusa”, wykonany przez Piotra Stachiewicza w 1905 roku. Poniżej można znaleźć nagrobek arcybiskupa Floriana Stablewskiego (zm. 1905), zrealizowany przez Władysława Marcinkowskiego w 1935 roku.

W tej kaplicy znajdują się również dwa duże wazony z chińskiej porcelany oraz kryształowy żyrandol z początku XX wieku, który zwisa z sufitu, a w marmurowym portalu prowadzącym na zewnątrz umieszczono neorenesansowe drzwi z brązu z 1905 roku.

Kaplica Matki Boskiej Anielskiej (Matki Boskiej i Świętych Aniołów, Szołdrskich)

Obiekt ten powstał w latach 1652–1656, będąc wynikiem połączenia mniejszych kaplic: Znalezienia Świętego Krzyża oraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. W wnętrzu widać resztki renesansowej polichromii, przedstawiającej ornament roślinny z XVI wieku oraz postacie dziesięciu apostołów.

Barokowy ołtarz ozdabia obraz „Niebieskie Jeruzalem” autorstwa Krzysztofa Boguszewskiego z 1628 roku, który ukazuje Matkę Boską Orędowniczkę w towarzystwie Archanioła Michała i Jana Chrzciciela, a ponad nimi Trójcę Świętą. W zwieńczeniu natomiast umieszczono obraz pędzla Grygiera z 1665 roku, przedstawiający archanioła Rafała z Tobiaszem.

Naprzeciwko ołtarza znajduje się nagrobek biskupa Andrzeja Szołdrskiego (zm. 1650), przedstawiający hierarchę klęczącego przed Najświętszą Maryją Panną, otoczonego figurami św. Jana Ewangelisty i św. Andrzeja Apostoła. We wnętrzu można także dostrzec epitafium proboszcza Zygmunta Cieleckiego (zm. 1652) oraz gdańskie kraty zamykające wejście, wykonane w latach 1664–1666.

28 lipca 1939 roku w tej kaplicy spoczął arcybiskup mińsko-mohylewski Edward von Ropp.

Kaplica Świętej Trójcy

Obecny wygląd kaplicy uzyskano podczas remontu w latach 1575–1576, pod kierownictwem twórcy poznańskiego ratusza, Jana Baptysty di Quadro. W ołtarzu z lat 1783–1794 umieszczono rzeźbę przedstawiającą Trójcę Świętą na kuli ziemskiej, której autorami byli Bernard Smolke, Jan Maltzan oraz Augustyn Schöps.

Naprzeciwko ołtarza dostrzec można nagrobek biskupa Adama Konarskiego (zm. 1574), zaprojektowany przez Jana Baptystę di Quadro, natomiast jego postać wyrzeźbił Hieronim Canavesi. Dodatkowo, pod oknem znajduje się nagrobek arcybiskupa Antoniego Baraniaka, którego autorstwo należy do Eugeniusza Olechowskiego z 1986 roku.

Wystrój kaplicy dopełnia obraz-epitafium dziekana kapituły, Andrzeja Przecławskiego (zm. 1571), który przedstawia zmarłego wraz z rodzicami i rodzeństwem klęczących u stóp grupy pasyjnej przedstawiającej ukrzyżowanego Jezusa, obok Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty.

Kaplica św. Jana Kantego

Powstała około 1425 roku i pełniła funkcję miejsca odprawiania nabożeństw dla nauczycieli oraz uczniów Akademii Lubrańskiego. Po zniszczeniu kaplicy w 1790 roku, odbudowano ją w 1803 roku. W ołtarzu z 1805 roku umieszczono obraz św. Jana Kantego w stroju profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, namalowany przez Jana Gładysza w 1803 roku.

W kaplicy znajdują się również renesansowa płyta nagrobna biskupa Jana Lubrańskiego, a także gotycka chrzcielnica z XV wieku, wykonana z tłoczonej miedzianej blachy. Wśród pozostałości z tej kaplicy widoczny jest też pomnik biskupa Marcina Dunina (zm. 1842), stworzony przez Andrzeja Friedericha w 1846 roku.

Południowa Kruchta

Na południowej stronie archikatedry mieści się kruchta, pierwotnie zbudowana jako część kaplicy Królewskiej Przemysła II. Po zniszczeniu w 1307 roku, odbudowano ją jako osobne pomieszczenie, pokryte sklepieniem żaglastym. Ozdobą kruchty jest krucyfiks z pierwszej połowy XVII wieku oraz rzeźby Najświętszej Marii Panny i św. Jana Ewangelisty z początku XVI wieku.

Kaplica św. Stanisława Biskupa i Męczennika (królewska)

Kaplica ta jest najstarsza spośród wszystkich. Została wzniesiona przez Przemysła II jako miejsce pochówku dla swojej żony Rychezy, pogrzebanej w 1293 roku, a po jego śmierci także i on znalazł tu swoje miejsce (pochowany w 1296 roku). Zniszczony nagrobek, fundowany przez niego, uległ zniszczeniu w 1371 roku, kiedy to piorun spowodował zawalenie południowej wieży. Obecny wygląd kaplicy uzyskała po przebudowie w latach 1793–1794.

W ołtarzu z XIX wieku umieszczono kopię obrazu Palmy Młodszego, ufundowaną przez Zygmunta III Wazę dla katedry warszawskiej, wykonaną przez Marcelego Bacciarellego. Przedstawia ona adorację Matki Bożej z Dzieciątkiem przez św. Jana Chrzciciela oraz św. Stanisława.

Poniżej okna kaplicy znajduje się epitafium arcybiskupa Leona Przyłuskiego, z popiersiem autorstwa Oskara Sosnowskiego, zwieńczonym rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W związku z 700-leciem koronacji Przemysła II, przeprowadzono generalny remont kaplicy w 1995 roku, a do okna dodano witraż autorstwa Jana Gawrona. Na zachodniej ścianie kaplicy umieszczono masywną płytę epitafijną z brązu, ważącą około 3200 kg, wykonaną według projektu Mariana Koniecznego, przedstawiającą w centralnej części Przemysła II, króla Polski w towarzystwie ojca oraz żony Rychezy, nad nimi umieszczono orła Przemysła II.

Podziemia

W północnej wieży katedry można dostrzec wejście do podziemi, które kryją w sobie niezwykłe świadectwa przeszłości. Obejmuje ono zabytek archeologiczny zawierający fragmenty katedry z okresu preromańskiego i romańskiego, w tym mury z okrzesków oraz przedromańskie bazy kolumn. Oprócz tego, w tym tajemniczym miejscu odnaleziono relikty grobowców, które przypuszczalnie należały do pierwszych władców Polski.

W podziemiach znajduje się również misa z X wieku, która mogła być używana jako chrzcielnica lub do przygotowywania wapna. To właśnie z niej, według niektórych teorii, mógł przyjąć chrzest Mieszko I oraz jego poddani. Odkrycia te miały miejsce w czasie prac archeologicznych przeprowadzonych w latach 1946 oraz 1951–1956.

Co ciekawe, nowoczesne interpretacje wskazują, że grot w centralnej nawie głównej mógł być miejscem spoczynku pierwszego biskupa w państwie Mieszka – Jordana, jak podaje prof. Przemysław Urbańczyk. Nieopodal urokliwej krypty znajduje się także lapidarium z pozostałościami nagrobków i epitafiów, świadczących o laudacji zmarłych.

Ostatnia z krypt, która od 1963 roku pełni rolę miejsca wiecznego spoczynku metropolitów oraz biskupów pomocniczych z Poznania, jest równie fascynująca. Znajdują się tam trumny doczesnych pozostałości wielu dostojników kościelnych, w tym:

• w krypcie głównej:
• abp Jerzy Stroba – metropolita poznański,
• abp Antoni Baraniak – metropolita poznański,
• abp Walenty Dymek – metropolita poznański,
• abp Edward Likowski – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• abp Florian Stablewski – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• abp Julius Dinder – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• bp Wojciech Tolibowski – ordynariusz poznański,
• kard. Mieczysław Ledóchowski – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• abp Leon Przyłuski – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• abp Marcin Dunin – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• abp Teofil Wolicki – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• abp Tymoteusz Gorzeński – metropolita poznańsko-gnieźnieński, prymas Polski,
• w krypcie bocznej:
• kard. Bolesław Filipiak – dziekan Roty Rzymskiej,
• kard. Zenon Grocholewski – prefekt Kongregacji ds. Edukacji Katolickiej,
• bp Franciszek Jedwabski, biskup pomocniczy poznański, wikariusz generalny,
• inf. Franciszek Marlewski – protonotariusz apostolski,
• inf. Nikodem Mędlewski – protonotariusz apostolski.

Organy

Historia

Nie jest dokładnie znana data powstania pierwszych organów w archikatedrze. W dokumentach kapitulnych, które przetrwały od początku XV wieku, pojawia się informacja o instrumencie dopiero w roku 1404. Wówczas biskup Wojciech Jastrzębiec zawarł umowę z organomistrzem Trojanem na budowę nowych organów. W okresie międzywojennym zrodziła się kwestia wybudowania nowoczesnych, dużych organów, które ostatecznie uległy zniszczeniu podczas pożaru katedry w 1945 roku.

W 1955 roku Władysław Kaczmarek z Wronek zrealizował projekt tymczasowych organów, które dysponowały 27 głosami. W dniu 7 października 1997 roku, w archikatedrze powołano zespół mający na celu budowę nowego instrumentu. Prace zlecono firmie Jana Drozdowicza z Poznania. Proces budowy potrwał trzy lata i zakończył się poświęceniem nowych organów, które miało miejsce 29 czerwca 2001 roku.

Dyspozycja

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
Hauptwerk	Oberwerk	Schwellwerk	_
1. Prinzipal 16′	1. Gedackt 16′	1. Bordun 16′	1. Untersatz 32′
2. Prinzipal 8′	2. Flöten-prinzipal 8′	2. Italienisch Prinzipal 8′	2. Prinzipal 16′
3. Gambe 8′	3. Gemshorn 8′	3. Salicional 8′	3. Violon 16′
4. Konzert-flöte 8′	4. Quintadena 8′	4. Vox coelestis 8′	4. Subbass 16′
5. Gedackt 8′	5. Portunal 8′	5. Flauto dolce 8′	5. Oktavbass 8′
6. Oktave 4′	6. Prästant 4′	6. Prinzipal 4′	6. Gemsbass 8′
7. Rohrflöte 4′	7. Flauto dolce 4′	7. Travers-flöte 4′	7. Choralbass 4′
8. Quinte 2 2/3′	8. Nasard 2 2/3′	8. Gemshorn 2′	8. Nachthorn 2′
9. Super-oktave 2′	9. Feldflöte 2′	9. Progressio 3f	9. Mixtur 4f.
10. Kornett 5f.	10. Terz 1 3/5′	10. Oboe 8′	10. Bombarde 32′
11. Mixtur 5-6f.	11. Sifflöte 1′	11. Trompette harmonique 8′	11. Posaune 16′
12. Trompete 16′	12. Scharff 3f.	Röhrenglocken	12. Trompete 8′
13. Trompete 8′	13. Dulcian 16′	_	_
14. Trompete 4′	14. Clarinette 8′	_	_

---

Oceń: Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu

---