Franciszek Kowalewski to postać znacząca w historii polskiego ruchu socjalistycznego oraz związkowego. Urodził się 8 listopada 1885 roku w Poznaniu, gdzie również spędził swoją młodość i działalność zawodową. Zmarł 13 grudnia 1964 roku, również w Poznaniu, pozostawiając po sobie ślad w lokalnej społeczności.
W latach 1923-1933 był radnym w mieście Poznań, reprezentując Polską Partię Socjalistyczną (PPS). Jego praca na rzecz społeczności lokalnej nie ograniczała się tylko do polityki; Kowalewski był także przewodniczącym prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu, co świadczy o jego zaangażowaniu w działania na rzecz miasta.
Jako z zawodu stolarz, miał do czynienia z rzemiosłem, co pozwoliło mu znacznie lepiej zrozumieć problemy robotników oraz ich potrzeby. Jego życie i działalność przyczyniły się do kształtowania socjalistycznych idei w Polsce, zwłaszcza w jego rodzinnym mieście.
Życiorys
Franciszek Kowalewski przyszedł na świat w Poznaniu, w rodzinie robotniczej. Był synem Marcina Kowalewskiego oraz Katarzyny Dopierały. Po zakończeniu nauki w szkole ludowej zlokalizowanej w Swarzędzu, spędził cztery lata na nauce zawodu stolarza, co miało znaczący wpływ na jego dalsze życie.
W roku 1904, mając zaledwie 19 lat, przyjął rolę członka Polskiej Partii Socjalistycznej w zaborze pruskim. Jego losy w I wojnie światowej zaprowadziły go w szeregi sanitariuszy niemieckiej armii na zachodnim froncie, gdzie miał okazję zetknąć się z przedstawicielami niemieckiej socjaldemokracji. Spotkania te znacząco wpłynęły na jego dalszą aktywność w ruchu robotniczym.
W 1919 roku Kowalewski objął stanowisko sekretarza w Wolnych Związkach Zawodowych w Poznaniu, które były bezpośrednio powiązane z niemieckimi związkami zawodowymi. Po tym, jak przewodniczący Tadeusz Matuszewski wyjechał do Bydgoszczy, Kowalewski zajął jego miejsce na czołowej pozycji tej organizacji. W tym okresie był również związkowcem w Polskiej Partii Socjalistycznej, jednak konflikty pomiędzy centralami związkowymi doprowadziły do jego usunięcia z partii.
W 1921 roku bez powodzenia starał się o miejsce w Radzie Miasta Poznania, startując z listy Wolnych Związków Zawodowych. Po rezygnacji Leona Szczepaniaka zasiadł na jego miejscu. Rok później, podczas konferencji założycielskiej Partii Niezależnych Socjalistów, został mianowany do Tymczasowego Komitetu Wykonawczego. Również w tym roku bezskutecznie kandydował do Sejmu na bydgoskiej liście swojej partii.
Po zjednoczeniu Wolnych Związków Zawodowych z klasowymi związkami kierowanymi przez PPS, Kowalewski objął funkcję sekretarza Rady Okręgowej Klasowych Związków Zawodowych w Poznaniu, pełniąc tę rolę aż do 1939 roku. Wrócił także do członkostwa w PPS, gdzie zajmował znaczącą pozycję w lokalnych władzach partyjnych. Kowalewski, podobnie jak jego towarzysz Stanisław Turtoń, był zagorzałym przeciwnikiem współpracy z KPP, opowiadając się za reformistycznym nurtem w partii.
Od stycznia 1925 roku aż do grudnia 1934 roku był radnym miejskim w ramach PPS. Dodatkowo sprawował funkcję ławnika w Okręgowym Sądzie Pracy w Poznaniu oraz był członkiem poznańskiej kasy chorych. Po aresztowaniu prewencyjnym w związku z zamieszkami krakowskimi w 1923 roku, Kowalewski nadal angażował się w politykę, a w 1928 roku podjął próbę zdobycia miejsca w Senacie.
W latach 1936–1937 zarządzał Centralnym Związkiem Robotników Przemysłu Budowlanego, w tej roli wskazał swoje znaczenie wśród środowisk robotniczych. Był jednym z założycieli Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania im. Cyryla Ratajskiego, co stanowiło jego kolejną formę aktywności społecznej.
W okresie hitlerowskiej okupacji, Kowalewski pozostał w Poznaniu. Już w pierwszych miesiącach 1939 roku zwrócił uwagę gestapo, prowadząc prace w niemieckiej firmie stolarskiej. Zaskoczeniem dla Niemców było odkrycie, że wykonywał on prace stolarskie w poznańskiej siedzibie Gestapo. W trakcie przesłuchania oficerowie jasno zakazali mu prowadzenia jakiejkolwiek działalności konspiracyjnej.
Po wyzwoleniu Poznania w 1945 roku, Kowalewski zainicjował powołanie Miejskiego Komitetu Robotniczego PPS, w którego następnie został przewodniczącym. W tym samym roku objął także funkcję I wiceprzewodniczącego Wojewódzkiego Komitetu Robotniczego oraz dołączył do Rady Naczelnej PPS. Mimo sceptycznego podejścia członków PPR do Kowalewskiego, w końcu został członkiem Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu, a po ustąpieniu Zygmunta Piękniewskiego zajął jego miejsce jako przewodniczący rady.
W wyniku braku poparcia dla zjednoczenia PPS z PPR, w 1948 roku został dyscyplinarnie usunięty z partii. W latach 1949-1951 pracował jako stolarz na terenie MTP. Niestety, w 1951 roku padł ofiarą stalinowskich represji, zostając aresztowanym oraz skazanym na 8 lat więzienia. Po czterech latach udało mu się uzyskać warunkowe zwolnienie.
Franciszek Kowalewski zmarł w 1964 roku, a jego ciało spoczęło na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.
Przypisy
- Michał Domański: Niezależni socjaliści w Drugiej Rzeczypospolitej [online], 1917.net.pl [dostęp 02.03.2018 r.]
- Bydgoszcz (Polska).B.(P.). Magistrat, Orędownik Urzędowy Miasta Bydgoszczy, R.39, 1922, Nr 20, 1922–1929 [dostęp 03.03.2018 r.]
- Ze wspomnień nauczyciela socjalisty, „Lewicowo.pl” [dostęp 03.03.2018 r.]
- Kujawsko-Pomorska BibliotekaK.P.B. Cyfrowa, Orędownik Urzędowy powiatu Żnińskiego 25.02.1928 r., R.41 nr 15 [dostęp 03.03.2018 r.]
- Akt urodzenia [online].
- FeliksF. Tych, Archiwum ruchu robotniczego, t. 10, Książka i Wiedza, 1986.
- ElżbietaE. Wojcieszek, Działalność Rady Miejskiej Poznania w latach 1919-1939 i losy poznańskich radnych, Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
- Władze miejskie, [w:] Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo Miejskie, 1999.
- AntoniA. Czubiński, Wielkopolska w latach 1918-1939, Wydawn. Poznańskie, 2000.
- BożenaB. Knopek, MariaM. Zielińska, Wielkopolski słownik biograficzny, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.
- FelicjaF. Kalicka, Z zagadnień jednolitego frontu KPP i PPS w latach 1933-1934, Książka i Wiedza, 1967.
- Kartki robotniczych wspomnień: z życia i walki w Wielkopolsce w latach 1918-1945, Wydawn. Poznańskie, 1972.
- Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza, t. 10, PWN, 1971.
- Najnowsze dzieje Polski: Materiały i studia z okresu II wojny światowej, PWN, 1959.
- Kronika Wielkopolski, wyd. 76, PWN.
- Kronika Wielkopolski, wyd. 51, PWN, 1990.
- Akta meldunkowe [online].
- Dzieje Poznania w latach 1793-1945: 1918-1945, t. 2.
- JózefJ. Majchrzak, W szeregach PPS-Lewicy i KPP w Poznaniu.
- EdmundE. Makowski, Klasowy ruch robotniczy w Wielkopolsce w okresie II Rzeczypospolitej: Lata 1918-1928, Wydawn. Poznańskie, 1963.
- KrystynaK. Kawecka, Niezależna Socjalistyczna Partia Pracy, 1921-1937, Książka i Wiedza, 1969.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Paul von Hindenburg | Anna Grzymisławska | Krystyna Jandy-Jendrośka | Tadeusz Witold Młyńczak | Zbigniew Winczewski | Andrzej Byrt | Jakub Derech-Krzycki | Bogumiła Hromiak-Paprzycka | Krzysztof Skubiszewski | Józef Śleboda | Wolfgang Heine | Marian Kędzierski | Feliks Dropiński | Jadwiga Czartoryska | Bolesław Marchlewski | Herbert Pastille | Przemysław Pacia | Filip Kaczmarek | Kazimierz Jaroszyk | Tomasz KayserOceń: Franciszek Kowalewski