Dom Żołnierza w Poznaniu

Budynki wojskowe

Dom Żołnierza w Poznaniu, znany formalnie jako Dom Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego, to obiekt o modernistycznej architekturze, który znajduje się w sercu Poznania. Jego strategiczna lokalizacja w osiedlu samorządowym Stare Miasto przy ul. Niezłomnych 1 czyni go miejscem dostępnym dla zarówno mieszkańców, jak i turystów.

Ten zjawiskowy gmach nie tylko przyciąga uwagę swoją unikalną formą, ale także jest symbolem pamięci o polskim wojsku i jego tradycjach. Jego historia oraz funkcje społeczne sprawiają, że jest to miejsce istotne dla poznaniaków oraz wszystkich odwiedzających stolicę Wielkopolski.

Historia

W Polsce w okresie międzywojennym budowa Domów Żołnierza miała swoje korzenie w Domu Żołnierza Polskiego, który otwarty został 24 grudnia 1918 roku w międzynarodowym obozie La Mandria de Chivasso we Włoszech. Zaledwie kilka miesięcy później, bo 20 lipca 1919 roku, w Warszawie otworzyła się pierwsza placówka tego rodzaju w kraju. Wkrótce potem podobne obiekty zaczęły powstawać w innych miastach, w tym w Wilnie. Były to istotne miejsca dla podoficerów i żołnierzy, oferujące szereg usług kulturalnych i rekreacyjnych, takich jak kino, jadalnia, biblioteka oraz czytelnia.

Pierwszy Dom Żołnierza w Poznaniu otworzył swoje drzwi w 1923 roku, powstał on w zaadaptowanych budynkach koszarowych usytuowanych pomiędzy ulicami Bukowską, Szylinga i Grunwaldzką. Już w 1926 roku kadra oficerska zaczęła organizować fundusze na budowę bardziej reprezentacyjnego gmachu. Architektem, który zaprojektował nowy obiekt w stylu neoklasycystycznym, był Edgar Norwerth, jednak pomysł nie został zrealizowany.

W 1934 roku budowa nabrała tempa, a patronat nad inwestycją objęli znaczący przedstawiciele władz, w tym abp August Hlond, hrabia Roger Adam Raczyński, wojewoda Artur Maruszewski, gen. Felicjan Sławoj Składkowski oraz gen. Edmund Knoll-Kownacki. Dzięki ich wspólnemu wysiłkowi utworzono Komitet Budowy Domu Żołnierza Polskiego, który w 1935 roku zrealizował przekazanie działki przy ul. Ratajczaka. Decyzją Wojewódzkiego Komitetu Uczczenia Pamięci Marszałka Piłsudskiego, na cześć twórcy Legionów, nowy Dom miał nosić imię „Domu Żołnierza”.

Zadanie opracowania projektu zlecono Władysławowi Czarneckiemu, miejskiego architektowi. W przeciwieństwie do tradycyjnych polskich wzorców, projekt zwracał się ku modernizmowi. Budowę rozpoczęto w listopadzie 1935 roku pod czujnym okiem kierownika, Adama Ballenstedta. W dniu 19 marca 1939 roku, nowy Dom został oficjalnie przekazany Wojsku Polskiemu.

Najważniejszym elementem budynku była przestronna, dwukondygnacyjna sala widowiskowa, zdolna pomieścić 700 widzów, która posiadała balkon z obu stron. Oprócz tego, w obiekcie znalazło się 225 lokali użytkowych, w tym m.in. nowoczesny schron przeciwgazowy oraz agendy Związku Harcerstwa Polskiego. W uroczystości przekazania brali udział liczni wojskowi, w tym gen. Leon Berbecki oraz minister Juliusz Ulrych.

Po inwazji Niemców w wrześniu 1939 roku, Dom Żołnierza znalazł się w rękach VI grupy operacyjnej policji bezpieczeństwa i SS. Wkrótce po tym przekształcono go w siedzibę Gestapo, gdzie pełnił rolę centralnego biura obejmującego obszar Kraj Warty. Niestety, w piwnicach budynku, w nieludzkich warunkach przetrzymywano więźniów, co wiązało się z torturami i brakiem jakiejkolwiek sprawiedliwości sądowej.

Komendantami poznańskiego Gestapo byli m.in.: SS-Sturmbannführer dr Helmut Bischoff oraz jego następcy, którzy rządzili tymi złymi czasami do 1945 roku, kiedy to rozpoczęto ewakuację urzędu. W wyniku walk budynek doznał znacznych zniszczeń, a 2 lutego 1945 roku doszło do częściowego wysadzenia gmachu w powietrze przez oddział SS.

Po zakończeniu II wojny światowej, na zebraniu Związku byłych Więźniów Politycznych i Niemieckich Obozów Koncentracyjnych w dniu 7 października 1945 roku, padły propozycje, by zburzyć obiekt jako symbol niemieckiej opresji i na jego miejscu wzniesienie Domu Więźnia Politycznego. Choć do tego nie doszło, 28 stycznia 1948 roku powołano Wojewódzki Obywatelski Komitet Odbudowy Domu Żołnierza, który znów powierzono Władysławowi Czarneckiemu.

Finalizacja odbudowy miała miejsce w październiku 1949 roku, a część gmachu zaadaptowano na Państwową Operetkę Poznańską, która premierowo wystawiła swój pierwszy spektakl 20 maja 1956 roku. Budynek zyskał nową formę, która odbiegała od pierwotnej, zmieniając np. klinkierowe płaszczyzny fasady na boniowanie, co nawiązywało do innych gmachów powstających w tamtym okresie, jak budynek KW PZPR w Poznaniu.

Wyjątkowe znaczenie historyczne gmachu zostało dostrzegnięte 23 marca 1991 roku, kiedy to Dom Żołnierza odzyskał swoją przedwojenną nazwę – Dom Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego.

W pobliżu gmachu znaleźć można inne istotne punkty miasta, takie jak Collegium Novum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Centrum Handlu, Sztuki i Biznesu Stary Browar, Park Izabeli i Jarogniewa Drwęskich, Andersia Tower, Poznań Financial Centre, Novotel Poznań Centrum oraz Izba Rzemieślnicza.

Przypisy

  1. Marcin Krzysztoń, Krzysztof Płonka, Dom Żołnierza w Poznaniu 1939–1945, wyd. Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie.
  2. Tadeusz T. Świtała, Poznań 1945. Kronika Wydarzeń, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1986.
  3. Kronika Miasta Poznania 1/1939. [dostęp 26.07.2012 r.]

Oceń: Dom Żołnierza w Poznaniu

★★★★★
Średnia ocena:4.61 Liczba ocen:13