Karol Parno Gierliński

---

Życiorys

Karol Parno Gierliński pochodził z rodziny Sinti, która osiedliła się w Wielkopolsce od wielu pokoleń. Jego ojciec, Ludwik, był oficerem Wojska Polskiego, a matka, Wacława, oboje padli ofiarą Porajmos, czyli eksterminacji Romów przeprowadzonej przez III Rzeszę. Sam Karol został ocalony z transportu do obozu zagłady dzięki Alfredzie Markowskiej, znanej jako Noncia. Jego wychowaniem zajmowała się babcia, która, po wyzwoleniu z obozu koncentracyjnego w Hamburgu, powróciła z nim do Polski.

W 1957 roku Gierliński ukończył Technikum Chemiczne w Poznaniu. Następnie, w latach 1957–1963, kontynuował swoją edukację w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu.

W okresie młodości zarabiał na życie jako wędrowny kotlarz. Pracował także jako konserwator dzieł sztuki, instruktor zajęć plastycznych oraz nauczyciel. Był również kierownikiem literackim zespołów działających pod auspicjami Poznańskiej Estrady, w tym Cygańskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Roma”.

W 2001 roku Gierliński został uhonorowany odznaką Zasłużony Działacz Kultury. Z kolei w 2011 roku, w ramach uznania za jego działania na rzecz ochrony i rozwoju języków romskich oraz promowania edukacji wśród Romów, otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.

Twórczość

Karol Parno Gierliński to postać, której twórczość pozostawiła wyraźny ślad w polskiej sztuce i literaturze. Od 1963 roku zajmował się rzeźbą profesjonalnie aż do końca swojego życia. Nie ulega wątpliwości, że największy wpływ na jego artystyczne poszukiwania wywarł Jan Maria Jakób. Początkowo Gierliński preferował pracę w metalu, lecz z biegiem lat jego zainteresowania przerodziły się w rzeźbienie drewna, co stało się jego znakiem rozpoznawczym.

Jego dzieła były niejednokrotnie wystawiane, zarówno w Polsce, jak i za granicą. Część z nich znalazła swoje miejsce w licznych muzeach, takich jak te w Pile, Gorzowie Wielkopolskim czy Weilburgu, a także w zbiorach prywatnych. W około 2011 roku jego twórczość rozszerzyła się o malarstwo, co zaowocowało serią obrazów olejnych o tematyce romskiej.

W latach 60. XX wieku Gierliński stał się członkiem Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy ZMW, a także angażował się w grupę literacką „Wiry”. Jego związki z literaturą nie ograniczały się jedynie do rzeźby – był także członkiem Związku Literatów Polskich. Debiut poetycki Gierlińskiego miał miejsce w 1968 roku, kiedy to opublikował wiersz „Deszcz” w tygodniku Nowa Wieś. Jego utwory pojawiały się w prasie literackiej oraz w almanachach, co potwierdza jego zasłużoną obecność na polskiej scenie literackiej.

W 2001 roku, dzięki Wydawnictwu NICE, ukazał się zbiór wierszy zatytułowany „Xaratuno thuv / Odległy dym”. Książka ta zdobyła wiele uznania, a także została przetłumaczona na język niemiecki przez Karin Wolff. Kolejne lata przyniosły inne ważne publikacje, takie jak w 2007 roku „Meteory / Siłałe cierhenia” oraz „Róża pustyni”, która zadebiutowała w 2012 roku.

Główne tematy jego literackiego dorobku koncentrują się wokół problematyki romskiej. Wielokrotnie podejmował wątki związane z koniecznością rezygnacji z życia w wędrowce, ujawniając przy tym specyficzne cygańskie poczucie humoru. Jednocześnie jego poezja oraz opowiadania eksplorują problemy uniwersalne, skłaniając czytelników do refleksji nad istotą człowieczeństwa i otaczającego świata.

Gierliński był również autorem innowacyjnego podręcznika dla dzieci romskich, zatytułowanego „Miri szkoła – Romano elementaro”. Wersja pilotażowa tego podręcznika ukazała się w 2007 roku, a po kolejnych poprawkach, w 2008 roku zyskała drugą edycję. Dzieło to zostało przetłumaczone także na dialekt Bergitka Roma, a jego elektroniczna wersja zawierała dodatkowe materiały, które znalazły się w multimedialnym podręczniku dla dzieci romskich wydanym w 2009 roku.

Kluczowym aspektem jego działalności był również przekład tekstów na różnorodne dialekty romskie. W swojej karierze aktorskiej pojawił się w 2009 roku w popularnym serialu telewizyjnym „Na dobre i na złe”, gdzie odegrał rolę Hauptmano. Jednak jego charakterystyczny występ miał miejsce w filmie „Papusza” w 2013 roku, gdzie zagrał rolę Śero Roma.

Ze względu na swoje wszechstronne zainteresowania oraz wiedzę, Gierliński uznawany był za eksperta w dziedzinie języka, kultury i obyczajów romskich. Jego wiedza przyczyniła się do konsultacji kilku prac magisterskich oraz doktorskich z zakresu cyganologii.

Wybrane publikacje

Literatura piękna

Karol Parno Gierliński, jako autor, ma na swoim koncie kilka interesujących pozycji literackich, w tym:

• Odległy dym, znany tytuł to Xaratuno thuv (wydany w Bydgoszczy w 2001 roku),
• Xaratuno thuv / Odległy dym / Rauch in der Ferne / Gedichte, publikacja przetłumaczona przez Karin Wolff, opublikowana w Myśliborzu w 2002 roku,
• Meteory / Siłałe cierhenia, książka wydana w Szczecinku w 2007 roku, z numerem ISBN 978-83-919567-6-2,
• Róża pustyni, tytuł opublikowany w Tarnowie w 2012 roku, posiadający numer ISBN 978-83-62719-32-7.

Podręczniki

W obszarze edukacji, Gierliński stworzył szereg podręczników. Oto niektóre z nich:

• Miri szkoła Romano elementaro (wydanie I, Gorzów Wlkp., 2007, ISBN 978-83-925856-0-2),
• Miri szkoła Romano elementaro (wydanie II, Kostrzyn nad Odrą, 2008, ISBN 978-83-918449-1-5),
• Miri szkoła Romano elementaris (wydanie I, Kostrzyn nad Odrą, 2008, ISBN 978-83-918449-2-2),
• Miri szkoła Romano elementaro (wydanie III, Gorzów Wlkp., 2021, ISBN 978-83-963444-0-3),
• Miri szkoła Romano elementaris (wydanie II, Gorzów Wlkp., 2021, ISBN 978-83-963444-1-0).

Literatura popularnonaukowa

Gierliński, zajmując się także literaturą popularnonaukową, przygotował następujące dzieła:

• Zawody i profesje romskie, opublikowane w Szczecinku w 2008 roku, ISBN 978-83-919567-9-3,
• Współpraca z Elżbietą Jakimik przy książce Kobieta w środowisku romskim (Szczecinek, 2009, ISBN 978-83-928142-0-7),
• Elżbieta Jakimik i Karol Parno Gierliński z książką Sinti w Polsce (Szczecinek, 2011, ISBN 978-83-928142-3-8),
• Opracowanie graficzne Marek Rudowski w pozycji Profesje romskie (Wrocław, 2012, ISBN 978-83-62969-08-1).

Przekłady

W zakresie przekładów, autor zaprezentował kilka istotnych prac:

• Historia Polskakri. Perunoskro rukh / Perun’s Tree, gdzie oryginalny tytuł to Strażnicy orlego pióra. Drzewo Peruna, z dodatkiem opracowania historycznego autorstwa Pawła Nowaka oraz rysunkami Sławomira Kiełbusa. Tłumaczenie na dialekt Polska Roma wykonał Karol Parno Gierliński (Wrocław, 2007),
• W 2008 roku Gierliński współpracował z Małgorzatą Różycką i Januszem Balkowskim przy książce Romowie – Roma – Romanies. Historia w obrazkach, gdzie rysunki wykonał Marek Rudowski, a tłumaczenie przeprowadzono na dialekty Polska Roma oraz Bergitka Roma przez Karola Parno Gierlińskiego. ISBN 978-83-928354-0-0.

Działalność społeczna

Karol Parno Gierliński w latach 80. XX wieku zaangażował się w kwestie związkowe, pełniąc rolę przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Kombinacie Rolnym Żydowo, znajdującym się w gminie Czerniejewo. Jego działania w tym obszarze miały istotny wpływ na lokalną społeczność oraz na kształtowanie polityki pracowniczej.

W pierwszej dekadzie XXI wieku Gierliński aktywnie wspierał powstawanie Spółdzielni Socjalnej „Khetane” w Szczecinku. Organizacja ta miała na celu zachowanie tradycyjnych zawodów, które były przekazywane wśród Romów, przyczyniając się do ochrony ich kultury i tożsamości. Jego zaangażowanie w edukację oraz obronę praw człowieka stawało się coraz bardziej wyraźne w ostatnich latach jego życia, co dodatkowo podkreśla jego wkład w walkę o równość i sprawiedliwość.

W latach 2004–2008 pełnił funkcję deputowanego do Parlamentu Romskiego, który został powołany przez Międzynarodową Unię Romów, co dowodzi jego zaangażowania w sprawy romskiej społeczności na poziomie międzynarodowym. Dodatkowo, był członkiem Zespołu do Spraw Romskich w Komisji Wspólnej Rządu oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych, co świadczy o jego wpływie na politykę etniczną w Polsce.

Gierliński miał także istotny wkład w antyrasistowskie działania prowadzone przez Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”, które organizowało inicjatywy podczas Festiwalu „Przystanek Woodstock”. Jego praca przyczyniła się do zwiększenia świadomości społecznej na temat problemów, z jakimi borykają się mniejszości etniczne w Polsce.

Upamiętnienia

W stolicy Polski, Warszawie, można zobaczyć jeden z wyjątkowych murali, który należy do galerii street artowej. Mural ten jest hołdem dla osób, które odegrały istotną rolę w społeczności romskiej.

Oprócz tego, w Wojcieszycach znajduje się tablica pamiątkowa usytuowana na skwerze nazwanym imieniem Karola Parno Gierlińskiego, która również upamiętnia jego wkład i znaczenie w historii tej społeczności.

---

Oceń: Karol Parno Gierliński

---