Tomasz Treter

Kultura i sztuka

Tomasz Treter był niezwykle wszechstronną osobą, urodzoną 1 marca 1547 roku w Chwaliszewie. Jego życie zakończyło się 11 lutego 1610 roku w Fromborku. W ciągu swojego życia Treter odegrał kluczowe role jako kanonik warmiński oraz sekretarz królewski.

Jako poeta, jego twórczość literacka przyczyniła się do rozwoju kultury epoki, a jego umiejętności filologiczne pozwoliły mu na głębsze zrozumienie i interpretację języków oraz tekstów. Dodatkowo, współpraca z heraldyką oraz rytownictwem świadczy o jego zaawansowanej wiedzy i talentach w zakresie sztuk wizualnych.

Nie można zapomnieć o jego działalności w roli tłumacza, która również miała znaczący wpływ na propagowanie idei i kultury w jego czasach. Treter pozostaje postacią, która łączyła w sobie różnorodne umiejętności i pasje.

Rodzina

Pochodził z skromnej rodziny mieszczan, co znacząco wpłynęło na jego przyszłość. Był synem introligatora z Poznania, Jakuba, oraz jego żony Agnieszki, z domu Różanowskich.

Kariera

Tomasz Treter rozpoczął swoją edukację w Poznaniu, zdobywając wczesne podstawy wiedzy. W latach 1566–1569 kontynuował naukę w kolegium jezuitów w Braniewie, gdzie poszerzał swoje horyzonty intelektualne.

Od 1569 roku spędził 22 lata w Rzymie, gdzie studiował teologię oraz prawo. W tym czasie uzyskał doktorat z prawa kanonicznego, a także pełnił ważne funkcje, będąc sekretarzem biskupów warmińskich: Stanisława Hozjusza oraz Andrzeja Batorego. Dodatkowo, odgrywał istotną rolę jako kanonik przy Lateranie oraz pierwszy przełożony Hospicjum Polskiego, które powstało dzięki inicjatywie Stanisława Hozjusza.

W latach 1579–1593 Treter był także kanonikiem przy bazylice Santa Maria in Trastevere w Rzymie, jednocześnie pełniąc funkcję kanonika ołomunieckiego. Jego znaczenie w ówczesnym Kościele było podkreślone przez rolę sekretarza Anny Jagiellonki, a także królów Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy.

W lipcu 1584 roku powrócił do Polski, a w grudniu 1585 roku został wybrany na kanonika warmińskiego. Jego istotna rola w kapitule warmińskiej szybko stała się dostrzegana, ponieważ pełnił obowiązki jej kanclerza, będąc jednym z najbardziej znaczących członków tej wspólnoty.

Twórczość

Tomasz Treter zajął się znaczącą działalnością literacką i naukową, której ślady można odnaleźć w wielu publikacjach. Jego prace obejmują zarówno badania nad dziełami Horacego, jak i biogramy biskupów warmińskich, które zostały opublikowane w 1685 roku w dziele zatytułowanym De episcopatu et episcopis Ecclesiae Varmiensis. Dodatkowo, Treter był także autorem uzupełnień dotyczących żywotów biskupów poznańskich, zaczerpniętych z Vitae Episcoporum Posnaniensium Jana Długosza.

Wśród jego szczególnie uznawanych działań artystycznych znajduje się również wykonanie 100 miedziorytów, które przedstawiają kluczowe momenty z życia Kardynała Stanisława Hozjusza. Obrazy te zostały opisane w odach w dziele Theatrum virtutum D. Stanislai Hosii, wydanym w 1588 roku. Warto zaznaczyć, że Treter był również odpowiedzialny za łaciński przekład dzieła Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki o tematyce pielgrzymiej, które ujrzało światło dzienne w roku 1601 jako Hierosolymitana peregrinatio.

Utwory

  • In Quinti Horatii Flacci… Poemata omnia rerum ac verborum locupletissimus Index, Antwerpia 1575, drukarnia K. Plantinus; dzieło później kontynuowane w Poemata omnia, cz. 2, Frankfurt; zmienione i uzupełnione zob. Estreicher XXXI, 313; autograf dostępny w Bibl. Vallicelliana w Rzymie, indeks stworzony z S. Drożyńskim (Drosiniusem) do poezji Horacego według wydania lyońskiego Sebastiana Gruphiusa,
  • Vita et miracula S. Patris Benedicti, Rzym 1579 (ilustracje Bernarda Passero z epigramami T. Tretera, w tym przekładzie hiszpańskim); edycje późniejsze: Rzym 1597 (bez tekstu hiszpańskiego); wybrane epigramy przedr. F. Hipler w „Die Kupferstecher im Ermland”, Zeitschrift f. d. Geschichte u. Alterthumskunde Ermlands, t. 7 (1879-1881); F. Hipler „Treters Leben des h. Benedikt”, Zeitschrift f. d. Geschichte u. Alterthumskunde Ermlands, t. 7 (1879-1881),
  • Pontificum Romanorum effigies, Rzym 1580, drukarnia F. Zanetti; następne edycje: Rzym 1591,
  • Romanorum imperatorum effigies, Rzym 1583, drukarnia V. Accoltus; edycje późniejsze: Rzym 1590; Rzym 1592,
  • Theatrum virtutum D. Stanislai Hosii, Rzym 1588 (zawiera 100 rycin na miedzi z momentami życia S. Hozjusza), 100 ód w stylu horacjańskim objaśniających ryciny, opracowane przez M.K. Tretera, Kraków 1685, drukarnia F. Cezary; następne wydania: brak miejsca wydania 1686; przedr. F. Hipler, Braniewo 1879; całość wyd. J. Umiński, Pelplin 1938; część rycin była reprodukowana przez J. Umińskiego w różnych publikacjach od 1932 roku,
  • Regum Poloniae icones, Rzym 1591; edycje późniejsze: koniec XVII wieku,
  • Sacratissimi Corporis Christi historia et miracula, Braniewo 1609, drukarnia J. Schönfels; przekład polski: K. Miedzwiedzki pod tytułem Trzy Święte Hostie, Poznań 1772; przekład niemiecki (w skrócie) pt. Geschichte von den heiligen drei Hostien, Poznań 1799,
  • Symbolica vitae Christi, Braniewo 1612, drukarnia J. Schönfels,
  • De episcopatu et episcopis ecclesiae Varmiensis, Kraków 1685, drukarnia F. Cezary,
  • Vitae Episcoporum Posnaniensium Per Ioannem […] Dlugossium […] conscriptae […] Opera Thomae Treteri […] in lucem editae, Braniewo 1604, drukarnia Jerzy Schönfels.

Przekłady

  • M.K. Radziwiłł Sierotka Peregrynacja jerozolimska…, przekład łaciński jako Hierosolymitana peregrinatio…, Braniewo 1601, drukarnia J. Schönfels; wydania późniejsze: Antwerpia 1614; Taurini 1753; Cassoviae 1756.

Listy

  • Korespondencja z biskupem S. Rudnickim z lat 1600-1610, rękopis: Archiwum Biskupie we Fromborku, sygn. D 62,
  • Liczna korespondencja w rękopisach bibliotek w Królewcu, Heilsbergu oraz w bibliotekach szwedzkich,
  • List od S. Reszki, datowany w Andrzejowie w roku 1590, w: S. Reszka Epistolarum liber unus, Neapol 1594.

Życie prywatne

Warto wiedzieć, że jego bliskim krewnym był dr Maciej Kazimierz Treter, który pełnił funkcję łowczego podlaskiego i zmarł w 1692 roku. Rodzina Treterów uzyskała szlachectwo w 1669 roku, a ich herb to Szreniawa, przy czym herb ten nie zawierał krzyża.

Przypisy

  1. Rewia cnót Stanisława Hozjusza, polski przekład, Poznań, 2004 r.
  2. Rocznik szlachty (II) 1883, s. 706.
  3. Rocznik szlachty (II) 1883, s. 705.
  4. Thomai Treteri ... de Episcopatu et Episcopis Ecclesiae Varmiensis, opus posthumum, nunc primum cura et impensis Matthiae a Lubomierz Treteri usui publico datum, Kraków, 1685 r.
  5. TomaszT. Treter TomaszT., Vitae Episcoporum Posnaniensium Per Ioannem [...] Dlugossium [...] conscriptae [...] Opera Thomae Treteri [...] in lucem editae, 1604 r.
  6. po polsku książkę wydano w roku 1607 jako Peregrynacja abo pielgrzymowanie do Ziemi Świętej.

Oceń: Tomasz Treter

★★★★★
Średnia ocena:4.92 Liczba ocen:5