Jacek Tittenbrun

---

Życiorys

Jacek Tittenbrun obronił swoją rozprawę doktorską, której tytuł brzmiał „Socjologia Talcotta Parsonsa a materializm historyczny”, na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w roku 1980. Promotorem jego pracy był Stanisław Kozyr-Kowalski, natomiast w gronie recenzentów znaleźli się Władysław Markiewicz oraz Jerzy Szacki.

Po ukończeniu studiów, Tittenbrun objął stanowisko adiunkta w Zakładzie Socjologii Ogólnej, który znajdował się w Instytucie Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Współpraca z Kozyrem-Kowalskim doprowadziła do jego członkostwa w Radzie Zakładu.

W latach 80. Tittenbrun był zaangażowany w redakcję czasopisma „Lewą”, które prowadził wspólnie z Andrzejem Przestalskim oraz Pawłem Ruszkowskim. Czasopismo to nie figuruje w katalogu Biblioteki Narodowej.

Na początku lat 90. Jacek Tittenbrun został kierownikiem nowo powstałego Zakładu Socjologii Gospodarki i Struktury Społecznej w Instytucie Socjologii UAM, a także wicedyrektorem instytutu. Tytuł profesora nauk humanistycznych otrzymał 27 grudnia 1993 roku.

Niestety, 4 stycznia 1994 roku miał niefortunny wypadek, w wyniku którego został potrącony przez samochód. Ta tragedia doprowadziła do stopniowej utraty wzroku, jednak Tittenbrun nie poddał się. Dzięki determinacji oraz wsparciu współczesnych technologii, kontynuował aktywność naukową pomimo trudności.

W późniejszych latach pełnił rolę kierownika Katedry Socjologii Przedsiębiorczości i Pracy oraz Zespołu Badań Socjoekonomicznych w Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, która została utworzona w 1996 roku w Poznaniu.

Jacek Tittenbrun został pochowany na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu, w części 5-5-94-10.

Poglądy i zainteresowania naukowe

Jacek Tittenbrun, postać znana z krytyki marksistowskiej, wyrażał swoje sceptyczne podejście wobec koncepcji Leszka Nowaka, który pełnił rolę założyciela i lidera jednego ze skrzydeł poznańskiej szkoły metodologicznej. Jako twórca nie-Marksowskiego materializmu historycznego, Nowak stał się przedmiotem analizy Tittenbruna, który reprezentował heterodoksyjne podejście w ramach myśli marksistowskiej. W latach osiemdziesiątych, krytycy wskazywali na jego podobieństwo do „polskiego Milovana Djilasem”. Jednak sam Tittenbrun zauważał, iż zaproponowana przez Djilasa w 1957 roku koncepcja „nowej klasy” posłużyła jako inspiracja dla rozważań Nowaka na temat „klasy trój-panów”, odnoszących się do elit w bloku wschodnim. Tittenbrun kwestionował tezy o istnieniu takiej klasy, uznając je za pseudonaukowe oraz oparte na „superideologicznych” uproszczeniach.

W jego badaniach naukowych szczególne miejsce zajmowała socjologia gospodarki, z naciskiem na kwestie własności oraz społeczne zróżnicowanie. Pomimo tego, że Tittenbrun koncentrował się na pograniczu socjologii i ekonomii, jego prace często przekraczały granice w kierunku filozofii, politologii i innych dziedzin nauk społecznych. Interdyscyplinarność jego podejścia prowadziła do niezwykle interesujących wniosków. Autor, czerpiąc inspirację z myśli Talcotta Parsonsa, wyrażał pragnienie, aby jego prace nie były postrzegane przez socjologów jako zbyt ekonomiczne, ani przez ekonomistów jako zbyt socjologiczne.

Członkostwo w organizacjach zawodowych

Należał do wielu zagranicznych towarzystw naukowych, co podkreśla jego zaangażowanie w międzynarodowe środowisko naukowe.

• European Association of Evolutionary and Comparative Studies,
• European Sociological Association,
• International Institute of Sociology.

Dorobek naukowy

Jacek Tittenbrun jest autorem niezwykle bogatego dorobku naukowego, który obejmuje blisko 150 różnych artykułów i szkiców opublikowanych w renomowanych czasopismach naukowych zarówno w Polsce, jak i za granicą. Nie są one jednak jedynymi osiągnięciami, gdyż zalicza się do niego również wiele prac z zakresu publicystyki teoretycznej. W sumie stworzył ponad 100 publikacji naukowych, w tym 11 autorskich książek, z których dwie wydane zostały w Londynie.

Jego najbardziej znana publikacja, Upadek socjalizmu realnego w Polsce, zdobyła pierwsze miejsce na liście bestsellerów „Nowej Europy”. Dodatkowo przetłumaczył książkę „Żelazny Jan” autorstwa Roberta Bly’a, która dotyka problemów dotyczących męskiej inicjacji oraz wyzwań, które napotykają współcześni mężczyźni. Praca ta została wznowiona dwukrotnie, co świadczy o jej popularności.

Główne prace

• O tzw. nie-marksistowskim materializmie historycznym, wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1982 (wyd. II poszerzone 1984),
• Przekład angielski: On Some Critique of the Marxian Historical Materialism, Warszawa 1984,
• Interakcjonizm we współczesnej socjologii amerykańskiej, wyd. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1983,
• Dialektyka i scholastyka. O pewnej próbie obalenia Marksa, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1986,
• Wprowadzenie do materialistyczno-historycznej teorii społeczeństw, wyd. Kolegium Otryckie, Warszawa 1986,
• Instytucje finansowe a własność kapitału akcyjnego, wyd. Nakom, Poznań 1991,
• Nowi kapitaliści? Pracownicze fundusze emerytalne a własność kapitału akcyjnego, wyd. Nakom, Poznań 1992,
• Upadek socjalizmu realnego w Polsce, wyd. Rebis, Poznań 1992,
• Przekład angielski: The Collapse of ‘Real Socialism’ in Poland, Janus, Londyn 1993,
• Ownership and society (ze Stanisławem Kozyrem-Kowalskim i Andrzejem Przestalskim), wyd. Nakom, Poznań 1993,
• Ekonomiczny sens prywatyzacji. Spór o wyższość własności prywatnej nad publiczną, wyd. Fundacja Humaniora, Poznań 1995,
• Przekład angielski: Private Versus Public Enterprise: In Search of the Economic Rationale for Privatization, wyd. Janus, Londyn 1997,
• Floriana Znanieckiego teoria osobowości a zróżnicowanie społeczne, [w:] M. Ziółkowski (red.), Ludzie przełomu tysiąclecia a cywilizacja przyszłości, wyd. Fundacja Humaniora, Poznań 2001,
• The Capitalist Class in Plural: A Theoretical Proposal, „Society and Change”, t. XI (2001), nr 3-4,
• recenzja: Fatos Tarifa (red.), The Breakdown of State Socialism and the Emerging Post-Socialist Order, The Hague: Cestrad Institute of Social Studies 2001, [w:] „Europe-Asia Studies” 2002,
• Opowieść o dwóch kapitalizmach: kapitalizm akcjonariuszy vs. kapitalizm interesariuszy [w:] A. Sakson (red.), Porządek społeczny a wyzwania współczesności, Poznań 2004,
• Eurokapitalizm, [w:] Z. Galor (red.), Europa właścicieli, Poznań 2005,
• Własność siły roboczej a kapitał ludzki i kapitał społeczny, [w:] J. Stępień (red.), Praca i kapitał społeczny w procesie budowy społeczeństwa obywatelskiego, wyd. WSNHiD, Poznań 2006,
• Teoria zróżnicowania społecznego a podział dochodów w ujęciu M. Kaleckiego [w:] G. Musiał (red.), Twórczość naukowa Michała Kaleckiego i jej znaczenie w teorii ekonomii, wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006,
• Teoria stanów społecznych jako narzędzie badania zróżnicowania społecznego w sferze pozaekonomicznej, [w:] R. Suchocka (red.), Zróżnicowanie społeczne w teorii i empirii, wyd. WSNHiD, Poznań 2007,
• Z deszczu pod rynnę. Studium polskiej prywatyzacji, 4 tomy, wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2007,
• Gospodarka a społeczeństwo w ujęciu T. Parsonsa i N. Smelsera, [w:] S. Banaszak, K. Doktór (red.), Problemy socjologii gospodarki, wyd. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania, Poznań 2007,
• Ownership and Social Differentiation: Understanding and Misunderstandings, Lambert Academic Publishing, Saarbrücken 2011,
• Gospodarka w społeczeństwie. Zarys socjologii gospodarki i socjologii ekonomicznej w ujęciu strukturalizmu socjoekonomicznego, wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2012,
• Przekład angielski: Economy in Society: Economic Sociology Revisited, tłum. Jacek Tittenbrun i Barbara Jazienicka, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle 2011,
• Anti-capital: Human, Social, and Cultural, wyd. Ashgate Publishing, Farnham 2013,
• A Critical Handbook of Capitals Mushrooming across the Social Sciences, wyd. Lambert Academic Publishing, Saarbrücken 2013,
• Concepts of Capital: The Commodification of Social Life, wyd. Transaction Publishers, New Brunswick, NJ 2014,
• Kolonizacja nauki i świata przez kapitał. Teoria światów równoległych w wydaniu socjologii wiedzy, wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2014,
• The Middle Riddle: The State of the Class, 2 t., wyd. Nova Science, New York 2015,
• Pieniądz kręci piłką. Stosunki ekonomiczno-własnościowe w futbolu, wyd. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016,
• Neither Capital nor Class: A Critical Analysis of Pierre Bourdieu’s Theoretical Framework, wyd. Vernon Press, Wilmington 2017.

Redagowane prace zbiorowe

• On Social Differentiation: A Contribution to the Critique of Marxist Ideology, cz. 2: Social Differentiation in ‘Real Socialism’ (ze Stanisławem Kozyrem-Kowalskim), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992,
• Własność i interesy w dobie transformacji ustrojowej, Wydawnictwo Rys, Poznań 2006,
• Capitalism or Capitalisms?, My Book, Szczecin 2009,
• Małe jest piękne? Stosunki własności siły roboczej w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, My Book, Szczecin 2009,
• Struktura klasowo-stanowa społeczności Poznania, Nakom, Poznań 2010,
• Spółdzielnie socjalne. Skuteczny mechanizm walki z wykluczeniem społecznym czy ślepa uliczka?, Nakom, Poznań 2010.

Hasła encyklopedyczne

• „Społeczeństwo”, [w:] „Encyklopedia Britannica”, wyd. Kurpisz, Poznań 2004,
• „Struktura społeczna” (współaut.), [w:] „Encyklopedia Britannica”, wyd. Kurpisz, Poznań 2004,
• „Status społeczny”, [w:] „Encyklopedia Britannica”, wyd. Kurpisz, Poznań 2004,
• „Zmiany społeczne”, [w:] „Encyklopedia Britannica”, wyd. Kurpisz, Poznań 2004,
• „Socjologia” (współaut.), [w:] „Encyklopedia Britannica”, wyd. Kurpisz, Poznań 2004.

Tłumaczenia

• Pradeep Bandyopadhyay (inne języki), Odnowienie ekonomiki Marksa (przekład artykułów The Renewal of Marx’s Economics, „Catalyst” 12, 1978, s. 21–40 oraz Further on the Renewal of Marx’s Economics: A Reply to Thompson, „Catalyst” 14, 1981, s. 72–91), wyd. Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1986,
• Robert Bly, Żelazny Jan (tytuł oryg. The Iron John), wyd. Zysk i S-ka, Poznań 1993 (wznowienia 2004 i 2017).

Nagrody

Jacek Tittenbrun to wybitny naukowiec, który zdobył wiele prestiżowych nagród i stypendiów na arenie międzynarodowej. Wśród najważniejszych osiągnięć można wymienić:

• stypendium NATO,
• współpraca z Fundacją Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego,
• działalność na London School of Economics.

W swojej karierze naukowej został również uhonorowany wieloma prestiżowymi wyróżnieniami, w tym:

• wpisem do „Kto jest Kim w Poznaniu” w wydaniu Itaka 1997,
• wpisem do Złotej Księgi pracy zrealizowanej w ramach Research Support Scheme w Central European University w 2001,
• tytułem naukowca roku 2005, przyznanym przez INTERNATIONAL BIOGRAPHICAL CENTRE z Cambridge w Anglii,
• wpisem do „Złotej Księgi Nauki Polskiej. Naukowcy Zjednoczonej Europy” w PIB z 2006 roku.

---

Oceń: Jacek Tittenbrun

---