Wiesław Henryk Trzeciak

---

Życiorys

Wiesław Henryk Trzeciak przyszedł na świat 5 stycznia 1934 roku w Poznaniu. Po ukończeniu Gimnazjum i Liceum im. Hugona Kołłątaja w Krotoszynie, postanowił kontynuować swoją edukację w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, gdzie uzyskał tytuł magistra wychowania fizycznego. W 1963 roku zrealizował studia na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Poznaniu, a jego kariera zawodowa związała się na stałe z Katedrą Chemii Fizjologicznej tej uczelni, która dzisiaj nosi nazwę Katedra Biochemii i Biologii Molekularnej.

W 1968 roku uzyskał stopień doktora nauk medycznych. Zdecydował się na studiowanie chemii biofizycznej, co zaprowadziło go do Katedry Biochemii Uniwersytetu w Edynburgu, gdzie zdobył doświadczenie jako stypendysta British Council. W roku 1980 obronił pracę habilitacyjną, co przyniosło mu tytuł doktora habilitowanego nauk medycznych. Przez siedem lat pracował w uniwersytetach i laboratoriach badawczych w takich krajach jak Wielka Brytania, Niemcy, Francja, USA, Kanada i Australia.

W 1995 roku objął stanowisko kierownika swojej macierzystej Katedry, a dwa lata wcześniej uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Od roku 1996 przez siedem lat był również związany z Zakładem Genetyki Człowieka Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu. W roku 2004 przeszedł na emeryturę.

W centrum jego badań leżało dostarczanie cholesterolu, który jest kluczowym substratem do syntezy hormonów steroidowych w korze nadnerczy. W jego dorobku naukowym znajduje się pierwsza analiza składu lipidów, która udowodniła, że kortykotropina stymuluje produkcję hormonów steroidowych poprzez aktywację lipazy/esterazy cholesterolowej (HSL). Hydroliza estrów cholesterolu w kroplach lipidowych prowadzi do powstania substratu do syntezy tych hormonów.

Trzeciak zgłębiał również mechanizmy aktywacji HSL oraz regulację ekspresji genu LIPE, który koduje to enzym. W swojej pracy udowodnił, że glukokortykosteroidy mogą hamować ekspresję genów CYP11A1 oraz CYP17, które kodują kluczowe enzymy w syntezie hormonów steroidowych. Wykazał także, iż różne czynniki wzrostu i neuropeptydy mogą indukować ekspresję genu CYP11A1, co stymuluje różnicowanie komórek ziarnistych jajnika w kierunku ciałka żółtego.

Nie zabrakło również zestawienia nieznanych dotąd mutacji genu receptora androgenowego (AR), które są odpowiedzialne za zespół niewrażliwości na androgeny (AIS).

Jest autorem blisko 170 publikacji naukowych, które łącznie uzyskały współczynnik oddziaływania (IF) wynoszący 192.3. Jego indeks Hirscha (h-index) wynosi 27, a łączna liczba cytacji to około 2200. W latach 1996–2001 był członkiem Komitetu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk, a także aktywnych komisji, takich jak Genetyki i Biologii Molekularnej, Patofizjologii Komórki, oraz Endokrynologii Doświadczalnej i Klinicznej.

Również angażował się w prace Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz pełnił funkcję członka Rady Naukowej Instytutu Genetyki PAN w Poznaniu oraz Rady Naukowo-Programowej Studium Medycyny Molekularnej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Dodatkowo, zasiada w kolegium redakcyjnym Journal of Applied Genetics.

W trakcie swojej kadencji w Katedrze, odbywał ćwiczenia, seminaria oraz wykłady z biochemii, skierowane do studentów Wydziału Lekarskiego oraz Oddziału Stomatologii, jak również dla studentów zagranicznych. Pełnił funkcję promotora dla 25 prac doktorskich, a czterech z jego doktorantów uzyskało tytuły profesora.

Osiągnięcia naukowe

W obszarze naukowym Wiesława Henryka Trzeciaka znalazły się ważne odkrycia, które znacząco przyczyniły się do zrozumienia procesów biochemicznych. Jednym z kluczowych osiągnięć było wykonanie pierwszej analizy składu chemicznego kropli lipidowych z kory nadnerczy, co otworzyło nowe możliwości badawcze.

Dodatkowo, Trzeciak zdołał wyjaśnić mechanizm aktywacji enzymu lipazy/esterazy cholesterolowej z kory nadnerczy przez kortykotropinę (ACTH). To odkrycie przyczyniło się do lepszego zrozumienia regulacji ekspresji genu LIPE, który koduje ten istotny enzym.

W swoim badaniach, naukowiec w wykazaniu, że glukokortykosteroidy, korzystając ze swojego receptora, hamują ekspresję genów CYP11A1 i CYP17. Te geny są odpowiedzialne za kodowanie enzymów kluczowych dla syntezy hormonów steroidowych w korze nadnerczy, co jest niezmiernie istotne dla funkcjonowania organizmu.

Trzeciak również udowodnił, że niektóre czynniki wzrostu oraz neuropeptydy mogą indukować ekspresję CYP11A1, co prowadzi do pobudzenia różnicowania komórek ziarnistych jajnika w kierunku komórek ciałka żółtego. Odkrycie to ma potencjalne znaczenie w terapii hormonalnej oraz w leczeniu zaburzeń endokrynologicznych.

Na koniec, potwierdził, że u podstaw zespołu niewrażliwości na androgeny (AIS) leżą mutacje genu receptora androgenów (AR). Ustalenie lokalizacji i charakteru tych mutacji, a także zaburzeń konformacji i funkcji receptora, ma istotne znaczenie w diagnozowaniu i leczeniu tego syndromu.

Nagrody krajowe i wyróżnienia zagraniczne

W ciągu swojej kariery Wiesław Henryk Trzeciak otrzymał wiele prestiżowych nagród krajowych oraz międzynarodowych, które świadczą o jego znaczących osiągnięciach w dziedzinie nauki. Do najważniejszych wyróżnień można zaliczyć:

• wielokrotne nagrody Rektora Akademii Medycznej za zasługi naukowe,
• indywidualną Nagrodę Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej przyznaną w 1987 roku,
• zespołową Nagrodę Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1992 roku,
• kolejną indywidualną Nagrodę Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1994 roku,
• uczestnictwo w Zjeździe Federacji Europejskich Towarzystw Biochemicznych w Amsterdamie w 1971 roku,
• przyznanie nagrody na Zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Endokrynologicznego w Anaheim w 1986 roku,
• udział w IV Kongresie Europejskiego Towarzystwa Ginekologicznego, który odbył się w Madonna di Campiglio w 1999 roku,
• uczestnictwo w Zjeździe Federacji Europejskich Towarzystw Biochemicznych w Birmingham w 2003 roku,
• odznaczenie Złotym Krzyżem Zasługi.

Osobiste

Żona Wiesława Henryka Trzeciaka to Olga Żmuda-Trzeciak, posiadająca stopień doktora nauk medycznych uzyskanego na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu.

Rodzina Trzeciaka to również utalentowani potomkowie: jego córka Joanna, która zdobyła tytuł doktora (Litt) na University of Chicago oraz obecnie pełni funkcję profesora na Kent State University w Cleveland, USA. Jej brat Tomasz jest doktorem habilitowanym na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu i pełni rolę Kierownika Kliniki Ortopedii i Traumatologii na tej samej uczelni.

Oprócz nich, w rodzinie znajduje się również Sergiusz, który uzyskał stopień doktora na London School of Economics w Wielkiej Brytanii i obecnie jest adiunktem w Collegium Civitas w Warszawie.

---

Oceń: Wiesław Henryk Trzeciak

---