Kolejka Parkowa Maltanka

---

Historia

W pięćdziesiątych latach XX wieku na mapie Poznania rozpoczęła się nowa inicjatywa, która miała na celu stworzenie wesołego miasteczka, znanego jako Park Kultury i Wypoczynku. Komitet Budowy Parku został powołany z zamiarem realizacji tego ambitnego projektu, który zrealizowano w okolicy Dębiny, blisko ul. św. Jerzego. Pierwszym obiektem, który powstał w tym miejscu, była kolejka o szerokości torów wynoszącej 600 mm.

Znaczącą rolę w budowie odegrały zakłady Cegielskiego, które skonstruowały pięć wagoników. Co więcej, spalinowa lokomotywka WLs40 została dostarczona przez ZNTK, co było niezbędne do uruchomienia kolejki. Uroczyste otwarcie miało miejsce 22 lipca 1956 roku. Okrągły rok później, 1 października 1957 roku, harcerze z Chorągwi Wielkopolskiej przyjęli pod swoją opiekę kolejkę, co dało jej nową nazwę – Harcerska Kolejka Dziecięca. Trasa kolejki, licząca 2,5 km, prowadziła między Ogrodem Jordanowskim, usytuowanym przy Młodzieżowym Domu Kultury nr 1, a Łęgami Dębińskimi.

Funkcjonowanie kolejki trwało do drugiej połowy lat 60. XX wieku. Wówczas zapadła decyzja o budowie trasy Hetmańskiej, która miała kolidować z istniejącą trasą kolejki w związku z rozwojem II ramy komunikacyjnej miasta. W wyniku tej sytuacji, kolejkę przeniesiono na Maltańskie tereny, które w tamtych czasach były w trakcie zagospodarowywania, a 21 lipca 1972 roku miało miejsce ponowne otwarcie pod nową nazwą „Maltanka”. Warto nadmienić, że pierwotne plany zakładały kursowanie kolejki w obrębie nowego ZOO, jednakże te zamierzenia nie doszły do skutku. Od tamtej pory kolejka znajduje się pod zarządem MPK.

Na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, kolejka przewoziła rocznie przeszło 200 tysięcy pasażerów. W 1998 roku miała miejsce zmiana nazwy na Maltańska Kolej Dziecięca, aby w 2002 roku, w rocznicę 30-lecia kolejki, otrzymała obecną nazwę Kolejka Parkowa Maltanka. Od 15 stycznia 2010 roku, nieformalni miłośnicy tej atrakcji z Poznania założyli klub SPM Maltanka, który angażuje się w działalność kolejki oraz jej promocję. Z okazji 40-lecia działalności, kolejka zyskała profesjonalne logo, które zostało wybrane podczas konkursu.

Nie bez przyczyny, Maltanka nie umknęła uwadze wandali; w 2000 roku stacja Zwierzyniec padła ofiarą pożaru, który zniszczył ją całkowicie, a w marcu 2002 roku, kolejny incydent spalił wagon, który był nieużywany i odstawiony na pętli w pobliżu stacji. W 2015 roku ujawniono, że około 1/3 przychodów kolejki, czyli 13 tys. zł miesięcznie, przeznaczana była na opłaty związane z przejazdem przez tereny, które nie były własnością kolejki. W odpowiedzi na te okoliczności, miasto podjęło decyzję i nawiązało współpracę z poznańską kurią archidiecezjalną w celu wymiany gruntów, co zaowocowało przejęciem nieruchomości pod torowiskiem kolejki.

Na przełomie lat 2017 i 2018, kolejka przeszła gruntowny remont, w ramach którego wymieniono torowisko na przeważającej części linii, z uwagi na jego zły stan techniczny. Równocześnie powstał dodatkowy przystanek w pobliżu Term Maltańskich. Z perspektywy XXI wieku, w latach 2013–2021 kolejka przewoziła średnio od 120 do 140 tysięcy pasażerów rocznie, z rekordowym wynikiem w 2016 roku, kiedy liczba ta wyniosła 142,7 tys. Do 2016 roku Maltanka zajmowała drugie miejsce w Polsce pod względem liczby przewożonych pasażerów w kategorii kolei wąskotorowych, a w kolejnych latach spadła na trzecie miejsce, ustępując Nadmorskiej i Bieszczadzkiej. W latach 2022–2023 odnotowano niewielki spadek, osiągając liczbę około 117 tysięcy pasażerów.

Posterunki ruchu

W tej sekcji przedstawimy szczegółowe informacje dotyczące posterunków ruchu funkcjonujących w okolicach kolejki parkowej. Znajdują się tu zarówno istotne opisy, jak i dane zawarte w tabeli dotyczącej infrastruktury.

Nazwa stacji	Ilość krawędzi peronowych	Rodzaj infrastruktury	Opis dodatkowy
Maltanka	2	nastawnia tor odstawczy pętla dworzec (kasa, restauracja)	Brak
Ptyś	1	Brak	Brak
Balbinka	2	mijanka	Brak
Zwierzyniec	2	nastawnia pętla tory odstawcze kasa	Brak

Maltanka

Stacja zlokalizowana przy północno-zachodnim brzegu Jeziora Maltańskiego w Poznaniu, pierwotnie posiadająca metalową wiatę. Zapewniała ona shelter dla dużego pawilonu, który mieścił między innymi kasy biletowe, analogicznie do stacji Zwierzyniec. W 1998 roku zadebiutował nowoczesny budynek stacji, korzystający ze stylu typowego dla regionu – konstrukcji szachulcowej, czyli tzw. muru pruskiego.

Na stacji funkcjonują dwa perony, jeden dla podróżnych wysiadających, a drugi dla wsiadających do wagonów. Peron wysiadający usytuowany jest w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Jana. Peron dla pasażerów wsiadających umiejscowiono w pobliżu budynku stacji, na jego końcu znajduje się semafor wskazujący sygnały wyjazdowe. Ciekawostką jest obecność parowozu Tx26-423, wyprodukowanego w 1926 roku, który został poddany renowacji przez wolontariuszy SPM w 2010 roku. Dodatkowo, w okolicy stacji znajduje się bocznica oraz dwustanowiskowa lokomotywownia, oddalona o około 150 metrów na wschód.

Ptyś

Ten przystanek zlokalizowany jest również przy północnym brzegu Jeziora Maltańskiego. Jego początkowe przeznaczenie polegało na zapewnieniu obsługi gości z pobliskiego hotelu, lecz w wyniku zmian został zamknięty. W 2012 roku przystanek przeniesiono bliżej do Term Maltańskich i uruchomiono go na nowo. Od tego czasu jego głównym użytkownikiem są klienci korzystający z usług tego obiektu. Nowa lokalizacja została zrealizowana przez torowe zespoły MPK Poznań. Nazwa przystanku upamiętnia postać z bajki, kurczaka Ptysia, znanego z lat 50. i 60. XX wieku, a ostateczna nazwa została wybrana przez czytelników gazety Express Poznański.

Balbinka

To przystanek oraz mijanka zlokalizowane po północnej stronie jeziora, przy końcu ulicy Wileńskiej. Inspiracją dla nazwy była gąska Balbinka z popularnej bajki lat 50. i 60. XX wieku, a tak samo jak w przypadku istnienia innych nazw, została ona wybrana przez czytelników Expressu Poznańskiego. Miejsce składa się z dwóch torów z peronami, każdy służący innemu kierunkowi, a na końcu każdego z tych peronów umiejscowiony jest semafor wyjazdowy. Pociąg nadjeżdżający ze stacji Zwierzyniec musi zatrzymać się na sygnale S1, a następnie oczekuje na wjazd mijanki, na którą wjedzie skład przybywający z Maltanki. Zwrotnice na mijance są samoczynne, a ich położenie stabilne, co uniemożliwia jazdę w kierunku Zwierzyńca po torze dodatkowym, gdzie jazda w tym kierunku odbywa się wyłącznie po torze głównym.

Zwierzyniec

Stacja położona blisko głównego wejścia do Nowego Zoo. Obejmuje ona dwa perony oraz tor odstawczy. Początkowo kasa znajdowała się w drewnianym kiosku, który w 1975 roku został zastąpiony przez przeszklony pawilon, podobny do tego w Maltance. Niestety, w roku 2000 pawilon został podpalony i doszczętnie zniszczony. W chwili obecnej pod zachowanym dachem dawnego pawilonu znajduje się kontener z kasą biletową oraz nastawnią, którą ze względu na ochronę przed wandalizmem, na okres zimowy przenosi się do zajezdni tramwajowej przy ulicy Fortecznej.

Ruch pociągów

„Linia Kolejki Parkowej Maltanka dysponuje zaawansowanym systemem blokady półsamoczynnej, który oparty jest na sygnalizacji świetlnej. Całość jest zarządzana z nastawni przez specjalne pulpity kostkowe znajdujące się na obu stacjach końcowych, czyli Maltanka oraz Zwierzyniec. Jest to jedyna wąskotorowa kolej w Polsce, która może poszczycić się automatycznie sterowanymi semaforami oraz zwrotnicami.

Każda z nastawni odpowiada za kontrolę blokady na przynależnej pętli, a także sygnalizację głowicy wjazdowej z własnego kierunku na mijankę Balbinka. Co więcej, bocznica do lokomotywowni jest obsługiwana zwrotnicą ręczną, zabezpieczoną kluczem, a także chroniona wykolejnicami oraz odcinkiem izolowanym, który jest wpleciony w blokadę stacyjną.

Dla dodatkowego bezpieczeństwa, na Maltance znajduje się także bocznica dodatkowa, gdzie prawidłowe funkcjonowanie zwrotnicy elektrycznej jest również wspomagane przez odcinek izolowany, włączony do systemu blokady stacyjnej. Sygnalizacja jest czynna tylko w trakcie kursowania pociągów, co zwiększa efektywność oraz bezpieczeństwo ruchu.

Warto zaznaczyć, że na okres zimowy, nastawnia w Zwierzyńcu, znajdująca się w konstrukcji kontenerowej, jest transportowana do zajezdni tramwajowej przy ulicy Fortecznej, aby uchronić ją przed ewentualną dewastacją.

Tabor

Czynny

W taborze Kolejki Parkowej Maltanka znajdują się różnorodne lokomotywy oraz wagony, które są nie tylko ważnym elementem historii kolejnictwa, ale również atrakcyjną częścią oferty turystycznej.

• lokomotywa parowa Borsig Bn2t 11458 z 1925 roku, dostępna w wybrane weekendy,
• lokomotywa spalinowa WLs40-100 z 1956 roku,
• lokomotywa spalinowa WLs40-1225 z 1961 roku,
• lokomotywa spalinowa WLs50-1563 z 1964 roku,
• wagony osobowe 1-4 z 1956 roku,
• wagony osobowe 5 i 8 z 1972 roku,
• wagony osobowe 6 i 7 z 2010 roku,
• wagon spalinowy MBxc1-41 „Ryjek” z 1932 roku.

Każdy z tych pojazdów ma swoją unikalną historię, a ich obecność wzbogaca ofertę ekspozycji.

Nieczynny

W taborze znajdują się również pojazdy, które są obecnie nieczynne, ale mają ogromną wartość historyczną.

• lokomotywa parowa Tx26-423 z 1926 roku, która została odnowiona przez wolontariuszy SPM w 2010 roku,
• drezyna Wmc-205,
• cysterna „Roolex”,
• wagon ratunkowo-roboczy S 1-002, z ładownością 6000 kg, nośnością 7000 kg i ciężarem własnym 3100 kg,
• wagon osobowy Bxhi 00300014264-0 z 1910 roku,
• wózki do przewozu dłużyc, które zostały wyremontowane w 2011 roku przez klubowiczów SPM,
• wagon koleba, także wyremontowany w 2012 roku przez klubowiczów SPM.

Te pojazdy stanowią skarbnicę wiedzy o przeszłości kolejnictwa.

Wagony przekazane do innych kolei

Warto również wspomnieć o wagonach, które zostały przekazane do innych kolei, a tym samym zyskały nowe życie w innym miejscu.

• wagon osobowy Bxhi 00300014254-1 z 1912 roku, który w czerwcu 2011 roku został użyczony na czas nieokreślony Wyrzyskiej Kolei Powiatowej.

To przykład, jak historia i dziedzictwo kolejowe mogą być dzielone z innymi placówkami.

---

Oceń: Kolejka Parkowa Maltanka

---