Jezioro Maltańskie

---

Historia

Jezioro Maltańskie, noszące swoją nazwę od Zakonu Kawalerów Maltańskich, formalnie przyjęło tę nazwę w 1974 roku. Miejsce to zajmuje tereny, które niegdyś były własnością kościoła św. Jana Jerozolimskiego za murami, w pobliżu którego znajdowała się komandoria wspomnianego zakonu. W latach 80. XX wieku obszar jeziora oraz jego otoczenie przeszły znaczącą modernizację zgodnie z projektami Klemensa Mikuły. Obecnie stanowi ono popularne miejsce do uprawiania sportów wodnych.

Podczas zaboru pruskiego, tereny wokół jeziora w Malcie stały się ulubionym miejscem wypoczynku dla polskiej ludności w Poznaniu. Na prawym brzegu Warty nie osiedlali się Niemcy, a miejsce to obfitowało w pamiątki z piastowskiej historii oraz czasy I Rzeczypospolitej, takie jak pobliski Ostrów Tumski z Katedrą. Urozmaicona krajobrazowo dolina Cybiny, łąki pełne kwiatów oraz liczne stawki i młyny przyciągały licznych wypoczywających, tworząc klimat idealny dla rekreacji.

Wszystkie te elementy składały się na silne związki polskiej młodzieży z Maltą, które, w połączeniu z sytuacją polityczną po I wojnie światowej, zainicjowały pomysł utworzenia na tym terenie parku kultury. Głównym inicjatorem był ksiądz Stanisław Łukomski. 15 września 1917 roku utworzono Komitet Budowy Parku Narodowego, który przekształcono z wcześniejszego Funduszu na cele społeczne młodzieży.

W marcu 1919 roku Adam Ballenstaedt opracował koncepcję Parku Narodowego o powierzchni 25 hektarów, zaplanowano stworzenie regularnego układu, z główną osią kompozycyjną o długości 700 metrów. Wzdłuż tej osi miały się znaleźć symetrycznie ulokowane boiska, hale sportowe oraz inne obiekty. Choć jego projekt był pionierski w skali Polski, nigdy nie wszedł w fazę realizacji, a jedynie częściowo zrealizowano plan związany z Kopcem Wolności. Niemniej, stanowił on impuls dla późniejszych koncepcji zagospodarowania Malty przez następne dziesięciolecia.

W 1930 roku wróciła idea rozwoju terenów maltańskich. Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania zorganizowało konferencję poświęconą miejskiej zieleni. W 1931 roku ogłoszono konkurs na plan rozbudowy Poznania, w którym uczestniczyli dyrektor Ogrodów Miejskich Bogdan Marciniec oraz architekt Władysław Czarnecki. Wstępne projekty tzw. Parku Wschodniego (118 hektarów) zakładały realizację Parku Narodowego, przekształconego na mniejszą skalę, a także budowę sztucznego akwenu, który umożliwiłby uprawianie sportów wodnych i zawodów.

W swojej koncepcji Czarnecki zawarł zielone miejsca w Poznaniu, aczkolwiek plany dla Malty zostały opóźnione, głównie z powodu wielkiego kryzysu oraz II wojny światowej.

Po zakończeniu wojny, w roku 1947, podjęto kolejne prace budowlane. Do realizacji zaangażowano młodzież z tak zwanych hufców Służby Polsce. Jezioro Maltańskie zostało uroczyście otwarte w 1952 roku, a jego budowa była nadzorowana przez Jana Deskura do 1950 roku. Obiekt szybko zyskał uznanie, zarówno wśród lokalnej społeczności, jak i międzynarodowego środowiska wioślarskiego. Już w 1952 roku zorganizowano tu pierwsze międzynarodowe zawody, które miały miejsce podczas Festiwalu Młodzieży i Studentów.

W kolejnych latach odbywały się w Malcie mistrzostwa Europy w kajakarstwie oraz wioślarstwie, również motorowodne mistrzostwa świata. Aż do 1979 roku to jezioro stanowiło kluczowe polskie centrum sportów wodnych. Od północy organizowano wystawy związane z Międzynarodowymi Targami Poznańskimi.

Z biegiem lat jednak urok jeziora malał – woda stawała się coraz bardziej zanieczyszczona przez pejzaż zakładów przemysłowych, które niezwłocznie spuszczały ścieki do Cybiny. W 1979 roku podjęto decyzję o spuszczeniu wody z akwenu, co zrealizowano w 1980 roku.

Rok 1981 przyniósł powołanie Komitetu Odbudowy Malty, na czele którego stanął prezydent Andrzej Wituski. Działania rewitalizacyjne rozpoczęto w roku 1982, zaczynając od wykonania korytarza obiegowego oraz poprawienia kondycji Cybiny, a także elementów związanych z budową Kopca Wolności. W ciągu lat 1983–1987 prowadzono prace mające na celu pogłębienie niecki jeziora, usuwając ponad milion metrów sześciennych ziemi, z której część zasypano na wysypisku śmieci.

W drugiej części 1980 roku miały miejsce dalsze prace związane z modernizacją jeziora, a ich impulsem była propozycja zorganizowania w Poznaniu Mistrzostw Świata w Kajakarstwie w 1990 roku. W latach 1987–1990 zbudowano nowy tor regatowy z systemem Albano, na co wpływ mieli zarówno Jerzy Smorawiński, jak i Andrzej Kraśnicki, przy wsparciu prezydenta Wituski. Przy tej okazji przetransportowano około miliona metrów sześciennych ziemi, a obiekty wzniesiono według projektów Klemensa Mikuły. Ceremonię otwarcia mistrzostw prowadził wówczas prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego Aleksander Kwaśniewski, który wsparł projekt poprzez przekazanie znacznych funduszy na spłatę długów.

Mistrzostwa, mimo że były organizowane w pośpiechu, zebrały pozytywne opinie zarówno sportowców, jak i organizatorów. W 2006 roku POSiR zlecił firmie Ultra Architects stworzenie projektu kawiarni nieopodal mostu na Cybinie oraz mety toru regatowego. Nowy obiekt miał przybrać kształt żółtej łodzi podwodnej, jednak z powodu kryzysu gospodarczego w 2008 roku inwestycji nie zrealizowano.

Czyszczenie niecki

Co cztery lata następuje spuszczenie wody z Jeziora Maltańskiego, co pozwala na skuteczne odmulenie oraz oczyszczenie jego dna. Podczas tego procesu uporządkowuje się także brzegi jeziora. Ważnym elementem czynności jest demontaż fontanny, która jest jednym z charakterystycznych obiektów w rejonie. Równocześnie przeprowadza się odłów ryb, co w 2008 roku przyniosło imponującą ilość 30 ton różnych gatunków ryb.

Od listopada 2020 roku do marca 2021 roku miało miejsce kolejne dokładne sprzątanie niecki jeziora. W ramach tych działań konserwowano również urządzenia znajdujące się nad brzegiem, co poprzedziło proces spuszczania wody. Te działania są kluczowe dla zachowania czystości oraz dobrego stanu Jeziora Maltańskiego, wpływając jednocześnie na jego ekologiczne otoczenie.

Przyroda

Pod względem klasyfikacji rybackiej, owo jezioro kwalifikuje się jako mały, płytki oraz nizinny zbiornik retencyjny, który przynależy do grupy akwenów ciepłych. Na podstawie rozporządzenia wojewody poznańskiego nr 4/94 z dnia 16 listopada 1994 roku, dotyczącego podziału wód na obwody rybackie, uzyskało ono status samodzielnego obwodu rybackiego nr 63, w którego skład wchodzi również część rzeki Cybiny. Ich ichthyofauna jest przede wszystkim wynikiem zarybień oraz spławów ryb z wyżej położonego jeziora Swarzędzkiego, które słynie z hodowli sandaczy.

Zagrożenia dla tutejszych gatunków ryb stanowiły w szczególności ścieki, a także ptaki migrujące z pobliskiego Nowego Zoo, które przyczyniały się do rozprzestrzenienia choroby pasożytniczej, znanej jako liguloza, wywoływanej przez larwy rzemieńca. Istotne badania przeprowadzone w 1992 roku zidentyfikowały w wodach jeziora aż dwadzieścia gatunków ryb, wśród których znalazło się pięć drapieżnych: okoń, sandacz, szczupak, węgorz oraz jazgarz.

Dodatkowo, w jeziorze występowały inne gatunki takie jak karp, karaś, karaś srebrzysty, lin, leszcz, płoć, wzdręga i ukleja. W roku 1993 wprowadzono tutaj suma europejskiego oraz krzyżówkę jesiotra, co znacząco wpłynęło na różnorodność biologiczną tego akwen, podkreślając jego bogaty ekosystem.

Warto zaznaczyć, że unikalność tego zbiornika wodnego polega na tym, iż przez ostatnie trzydzieści lat poddawano go pięciokrotnemu całkowitemu odwadnianiu, za każdym razem skrupulatnie dokonując pomiaru biomasy jego mieszkańców. W 2011 roku znaleźć można było tutaj jedno z sześciu stanowisk zielenicy, błonicy oszczepowatej (Ulva flexuosa subsp. pilifera). Ponadto, stanowiło ono czwartą znaną lokalizację występowania tego gatunku w świeżych wodach Polski odkrytych w 2009 roku.

Obiekty na brzegach i tafli jeziora

Wzdłuż brzegów oraz na tafli jeziora Maltańskiego można znaleźć wiele atrakcyjnych obiektów, które zaspokajają potrzeby zarówno mieszkańców, jak i turystów. Wśród nich wyróżniają się:

• Kopiec Wolności,
• pomnik upamiętniający harcerzy wielkopolskich poległych w walce o niepodległość w latach 1918–1920,
• Biała Góra,
• Tor Regatowy Malta,
• Fontanna na Malcie w Poznaniu,
• Termy Maltańskie,
• całoroczny stok narciarski „Malta Ski”,
• Nowe ZOO w Poznaniu,
• Kolej Parkowa Maltanka,
• kościół św. Jana Jerozolimskiego,
• sztuczne lodowisko (czynne od listopada do marca),
• pomnik SS Poznań,
• Śluza Cybińska,
• zjazd rynnowy,
• Poznański Węzeł Rowerowy,
• Ogród Czasu.

Imprezy rozegrane na Torze Regatowym Malta i nad Maltą

Na Torze Regatowym Malta oraz w okolicach Jeziora Maltańskiego odbyło się wiele znaczących wydarzeń sportowych, które miały wpływ na rozwój sportów wodnych. Oto niektóre z najważniejszych z nich:

• 48. Mistrzostwa Europy w Wioślarstwie w 1958 roku,
• 6. Mistrzostwa Europy w Kajakarstwie w 1961 roku,
• 23. Mistrzostwa Świata w Kajakarstwie w 1990 roku,
• 31. Mistrzostwa Świata w Kajakarstwie w 2001 roku,
• 39. Mistrzostwa Świata w Wioślarstwie w 2009 roku,
• Mistrzostwa Europy w Kajakarstwie juniorów w 2009 roku,
• 38. Mistrzostwa Świata w Kajakarstwie w 2010 roku,
• 10. Mistrzostwa Świata w Kajak-Polo w 2012 roku,
• 11. Mistrzostwa Świata Bezdomnych w Piłce Nożnej w 2013 roku,
• Mistrzostwa Europy w Kajak-Polo w 2013 roku,
• Mistrzostwa Świata w Smoczych Łodziach w 2014 roku,
• Mistrzostwa Europy w Wioślarstwie w 2015 roku,
• Mistrzostwa Świata U23 w Wioślarstwie w 2018 roku.

Wydarzenia te nie tylko przyciągnęły uwagę sportowców z całego świata, ale również miały ogromny wpływ na lokalną społeczność, promując aktywność fizyczną oraz rozwijając kulturę sportu w regionie.

---

Oceń: Jezioro Maltańskie

---