Kościół pod wezwaniem św. Wojciecha w Poznaniu jest imponującą świątynią, która majestatycznie wznosi się na Wzgórzu św. Wojciecha. Znajduje się w malowniczej dzielnicy Święty Wojciech, który stanowi ważny punkt na mapie miasta.
Od roku 2017, kościół ten zyskał status wielkopostnego kościoła stacyjnego, co oznacza, że jest miejscem, w którym wierni mogą gromadzić się w okresie Wielkiego Postu w celu modlitwy i refleksji.
Historia
Historia kościoła św. Wojciecha w Poznaniu sięga roku 1244, kiedy to książę Przemysł I wymienił kościół na osadę i inny kościół, odstępując biskupowi poznańskiemu. Choć dokumenty sugerują, że świątynię mogła być zbudowana o wiele wcześniej, w 1222 roku, to według miejscowych podań, była to lokalizacja, gdzie św. Wojciech głosił kazanie przed swoją misją do Prus. Uważa się również, że już od XI wieku znajdowała się w tym miejscu drewniana kaplica.
W następnych latach na miejscu pierwszej świątyni wzniesiono nowy, gotycki kościół, który został ukończony w XV wieku. W pierwszej połowie XVI wieku dodano nawę boczną, a sto lat później na wschodniej i zachodniej fasadzie pojawiły się charakterystyczne szczyty. W 1634 roku dobudowano kaplicę św. Antoniego, co wzbogaciło architekturę świątyni.
W latach 1911–1912 podczas remontu wnętrze zostało udekorowane secesyjnymi polichromiami wykonanymi przez Antoniego Procajłowicza, a także witrażami zaprojektowanymi przez Stanisława Wyspiańskiego oraz Józefa Mehoffera. W okresie okupacji hitlerowskiej kościół ten stał się jednym z nielicznych dostępnych miejsc kultu dla Polaków w Poznaniu.
W trakcie walk o Cytadelę podczas II wojny światowej, kościół poważnie ucierpiał. Osłabiony został nie tylko dach, ale także część murów oraz sklepienia. W wyniku zniszczeń stracił wiele cennych witraży, jednak ocalał bogaty skarbiec.
Rekonstrukcja świątyni miała miejsce w latach 1946–1949 (dokonał jej ks. Hieronim Lewandowski, a mszę odprawił 9 grudnia 1945 roku abp Walenty Dymek). W trakcie tej odbudowy usunięto tynki z wszystkich ścian, z wyjątkiem późnorenesansowych szczytów. Odsłonięto również gotyckie portale w elewacjach północnej i południowej, podczas gdy główne wejście od strony zachodniej wymagało rekonstrukcji.
Następnie, w latach 1951–1952, przeprowadzono prace konserwacyjne we wnętrzu. Nowe witraże, które wzbogaciły świątynię, zaprojektowali Stanisław Powalisz dla naw głównej i północnej, oraz Henryk Jackowski-Nostitz dla nawy południowej.
Na uwagę zasługuje również dzwonnica znajdująca się przed kościołem, zbudowana z drewna i kryta gontem, która pochodzi z przełomu XVI i XVII wieku. To najstarszy drewniany zabytek w mieście, będący cennym świadectwem lokalnej historii.
Budowa
Kościół św. Wojciecha w Poznaniu wyróżnia się z zewnątrz wysokim, dwuspadowym dachem, który pokryty jest charakterystyczną dachówką. Renowacyjny element jego fasady bazuje na gotyckim fryzie, zbudowanym z ukośnie ułożonej cegły. Całość dopełnia późnorenesansowy szczyt o łagodnych, eleganckich liniach.
Wnętrze świątyni ma formę pseudobazylikową oraz jest trójnawowe. W nawach górnej i północnej zauważalne są sklepienia gwiaździste, natomiast w nawie południowej znajduje się sieciowe (albo siatkowe) sklepienie. Z pierwotnych dwunastu ołtarzy, do dzisiejszych czasów przetrwały jedynie pięć.
W prezbiterium zobaczyć można ołtarz szafowy, który zdobi rzeźba przedstawiająca wniebowzięcie. Jest to dzieło pochodzące z XVI wieku, natomiast sama szafa została odtworzona w XX stuleciu. Uważa się, że twórcą rzeźby była osoba związana z warsztatem Wita Stwosza.
Na północnej nawie znajduje się późnorenesansowy ołtarz, w którym umieszczono obraz przedstawiający Anioła Stróża, datowany na 1630 rok. Za jego autora uznaje się Krzysztofa Boguszewskiego, który pełnił funkcję proboszcza w latach 1630–1635. Natomiast w nawie południowej w późnorenesansowym ołtarzu znajduje się obraz przedstawiający Opłakiwanie Chrystusa, powstały w połowie XVI wieku w szkole florenckiej.
Na zachodniej ścianie kościoła wiszą portrety trumienne oraz blachy herbowych, które w dużej mierze należały do rodu Naramowickich, a ich datowanie przypada na XVII i XVIII wiek. Wejście do kaplicy św. Antoniego zabezpieczone jest kutą, żelazną kratą, która pochodzi z I połowy XVII wieku i została stworzona w stylu renesansowym.
Całość kościoła zdobi modernistyczna polichromia, stworzona na początku XX wieku przez Antoniego Procajłowicza. Polichromia ta została odnowiona w 1999 roku, dodając nowoczesny akcent do historycznej architektury.
Poznańska Skałka
Podziemia Kościoła św. Wojciecha skrywają fascynującą historię. W 1923 roku, na inicjatywę ks. Bogusława Kościelskiego, stworzono Kryptę Zasłużonych. Jest to miejsce, w którym gromadzone są prochy wielkich postaci związanych z regionem Wielkopolski. Inspiracją do jej powstania były Skałki w Krakowie.
Wnętrze kościoła kryje marmurowy sarkofag autorstwa Marcina Rożka, w którym spoczywa Karol Marcinkowski, ochrzczony w tymże miejscu. Obok, w kaplicy św. Antoniego, zlokalizowane są epitafia osób pochowanych w Krypcie Zasłużonych, która znajduje się pod tym świątynią. Wśród nich można znaleźć prochy:
- Józefa Wybickiego – autora Hymnu Polskiego,
- Antoniego Kosińskiego – współtwórcy Legionów Dąbrowskiego,
- płka Andrzeja Niegolewskiego – biorącego udział w szarży pod Somosierrą,
- Heliodora Święcickiego – założyciela oraz pierwszego rektora Uniwersytetu Poznańskiego,
- ks. Wacława Gieburowskiego – pioniera chóru katedralnego oraz nauczyciela Stefana Stuligrosza,
- Feliksa Nowowiejskiego – twórcy melodii Roty,
- Tadeusza Szeligowskiego – kompozytora,
- Stefana Bolesława Poradowskiego – pedagoga oraz kompozytora,
- Pawła Edmunda Strzeleckiego – podróżnika,
- ks. Franciszka Bażyńskiego – proboszcza św. Wojciecha, znanego z działań na rzecz oświaty,
- ks. Aleksandra Żychlińskiego – sługi Bożego oraz teologa,
- serce generała Jana Henryka Dąbrowskiego,
- urna z ziemią z miejsca śmierci hm. Floriana Marciniaka – instruktora Związku Harcerstwa Polskiego i pierwszego naczelnika Szarych Szeregów,
- urna z ziemią z miejsca śmierci generała Ignacego Prądzyńskiego – wodza naczelnego powstania listopadowego.
Kaplica św. Antoniego ma również epitafium gen. Michała Sokolnickiego, który dowodził polską kawalerią w Bitwie pod Lipskiem. Na jego grobie w Warszawie pozostałości zostały zniszczone. Spoczywa tu również Krzysztof Boguszewski, proboszcz i malarz okresu barokowego.
W mur, który okala kościół, wmurowano liczne tablice upamiętniające zasłużone osobistości, w tym:
- Karola Marcinkowskiego – XIX-wiecznego lekarza oraz społecznika,
- Emilię Sczaniecką – działaczkę związaną z działaniami narodowymi,
- Anielę Tułodziecką – społecznie działającą edukatorkę,
- Heliodora Święcickiego,
- Marię Swinarską – organizatorkę edukacji dla dziewcząt,
- księdza Czesława Piotrowskiego – pedagoga i humanistę,
- Henryka Kowalówkę – dowódcę Okręgu Poznańskiego AK, zamordowanego przez nazistów.
Na południowej ścianie kościoła umieszczono tablicę dedykowaną Klaudynie Potockiej, która również była aktywna społecznie i politycznie. Warto zaznaczyć, że wśród innych znanych Polaków, którzy znaleźli miejsce spoczynku, znajdują się osoby na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan, usytuowanym obok kościoła karmelitów bosych, który zachwyca swoją architekturą naprzeciwko kościoła św. Wojciecha.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 01.05.2010 r.]
- Wielkopolska ciekawie. Karol Marcinkowski i „pruski porządek” [dostęp 07.03.2020 r.]
- Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski: Historyczne kościoły Poznania. Przewodnik. Poznań: Drukarnia i Księgarnia Świętego Wojciecha, 2006 r., s. 147. ISBN 83-7015-841-2.
- Tadeusz T. Świtała, Poznań 1945. Kronika Wydarzeń, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1986 r., s. 351, ISBN 83-210-0607-8.
Pozostałe obiekty w kategorii "Kościoły":
Kościół Świętego Krzyża w Poznaniu (metodystyczny) | Parafia Chrystusa Odkupiciela w Poznaniu | Klasztor karmelitanek bosych w Poznaniu | Parafia Miłosierdzia Bożego w Poznaniu | Parafia Świętych Cyryla i Metodego w Poznaniu | Parafia Wniebowstąpienia Pańskiego w Poznaniu | Kościół Świętych Cyryla i Metodego Apostołów Słowian i Patronów Europy w Poznaniu | Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego w Poznaniu | Parafia Imienia Maryi w Poznaniu | Parafia Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej w Poznaniu | Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Poznaniu | Parafia św. Rocha w Poznaniu | Parafia św. Michała Archanioła w Poznaniu | Kościół św. Marcina w Poznaniu | Parafia św. Łukasza Ewangelisty w Poznaniu | Kościół św. Józefa w Poznaniu (Szczepankowo) | Kościół św. Jana Vianneya w Poznaniu | Parafia św. Jana Kantego w Poznaniu | Kościół św. Jadwigi Królowej Wawelskiej w Poznaniu | Kościół św. Andrzeja Boboli w PoznaniuOceń: Kościół św. Wojciecha w Poznaniu