Bazylika św. Józefa i klasztor karmelitów bosych w Poznaniu

---

Historia

Historia tego miejsca sięga roku 1553, kiedy to wzniesiono zbór oraz szkołę braci czeskich. Niestety, budowla ta kilkakrotnie ulegała zniszczeniu, aż ostatecznie w 1616 roku spłonęła w wyniku zamieszek religijnych, które były związane z uczniami kolegium jezuickiego. W roku 1618 teren ten przeszedł w ręce zakonu karmelitów bosych, którzy osiedlili się tu po zniszczeniu ich wcześniejszej siedziby za Bramą Wroniecką przez Brandenburczyków. W tym trudnym okresie schronienie dla karmelitów udzielili im karmelici trzewiczkowi z kościoła Bożego Ciała. Protestanci z kolei mogli wznieść nowy kościół Świętego Krzyża dopiero w 1786 roku.

Na miejscu drewnianej kaplicy, w latach 1658–1687 zrealizowano budowę współczesnego kościoła, którego projektantem oraz kierownikiem budowy był Krzysztof Bonadura starszy. Po jego zmarciu, prace kontynuował jego syn, Krzysztof Bonadura młodszy, a także Jerzy Catenazzi. Uwaga architektoniczna skierowana była na nawiązania do rzymskich wzorców, zwłaszcza do karmelitańskich świątyń, jak Santa Maria della Scala i Santa Maria della Vittoria. W 1801 roku miały miejsce dramatyczne wydarzenia, kiedy to, pomimo oporu wiernych, którzy przez osiem dni okupowali świątynię, pruskie władze usunęły zakonnicy, a kościół zamieniono najpierw w szpital wojskowy, a później w koszary oraz magazyn słomy i siana.

W 1804 roku świątynia została przekazana luteranom. W lutym 1813 roku wojska rosyjskie przekształciły obiekt w lazaret dla żołnierzy napoleońskich, którzy zostali przeniesieni z seminarium na Ostrowie Tumskim, gdzie znajdowały się również ranni Rosjanie. Niestety, żołnierze rosyjscy obrabowali poszkodowanych Francuzów z ich odzieży, co pogorszyło ich sytuację. Z powodu ekstremalnych mrozów, śmiertelność w lazarecie okazała się niebezpiecznie wysoka. Od 1830 roku kościół pełnił rolę ewangelicko-augsburskiego garnizonu, gdzie w 1831 roku protestanci zamurowali wcześniejsze nisze przeznaczone dla figur świętych, dodali sygnaturkę oraz zmienili wystrój wnętrza.

Po zakończeniu I wojny światowej kościół został ponownie przekazany katolikom. Wówczas zrealizowano remont pod kierunkiem Mariana Andrzejewskiego, a pod nadzorem Witolda Dalbora m.in. usunięto empory. W latach 1934–1939 świątynia znów pełniła funkcję kościoła garnizonowego. W 1945 roku karmelici boscy odzyskali świątynię, którą w 1950 roku odbudowano po zniszczeniach w trakcie walk o Cytadelę, przywracając jej historyczny barokowy wygląd. Prace remontowe trwały wiele lat, a od 1952 roku do 1993 roku klasztor stał się siedzibą Kolegium Filozoficznego.

Od 1984 roku trwały prace renowacyjne kościoła, a jego poświęcenie miało miejsce 19 marca 1990 roku. Następnie, 15 października 1990 roku, przy klasztorze zainaugurowano działalność Instytutu Duchowości Carmelitanum. Natomiast od września 1993 roku klasztor poznański stał się siedzibą Wyższego Seminarium Duchownego Prowincji Warszawskiej. W kwietniu 2006 roku kościół został podświetlony, co dodatkowo podkreśliło jego architektoniczne detale. Obecnie przy klasztorze funkcjonuje również Wydawnictwo Warszawskiej Prowincji Karmelitów Bosych Flos Carmeli. W 2017 roku, za sprawą decyzji papieża Franciszka, kościół uzyskał tytuł i godność bazyliki mniejszej, a ogłoszenie tej informacji miało miejsce z udziałem biskupa Stanisława Gądeckiego.

Sanktuarium diecezjalne

Na mocy kanonu 1230 Kodeksu Prawa Kanonicznego, dnia 21 września 2009 roku, ks. arcybiskup metropolita Stanisław Gądecki ustanowił kościół Karmelitów Bosych w Poznaniu jako Sanktuarium Diecezjalne św. Józefa, Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. To szczególne miejsce modlitwy oraz kultu jest ściśle związane z historią klasztoru Karmelitów Bosych, który powstał w Poznaniu w 1618 roku, a jego kościół dedykowany św. Józefowi jest, według dostępnych badań, pierwszym obiektem pod tym wezwaniem w Polsce.

Uroczyste poświęcenie kościoła miało miejsce 21 czerwca 1621 roku. Warto również podkreślić, że kult św. Józefa zyskał szczególne znaczenie w 1666 roku, kiedy to powołano do życia bractwo, które miało za zadanie propagować wiarę oraz praktyki związane z życiem Świętego. Zgodnie z tradycją, w każdą środę odbywa się w kościele wotywa ku czci św. Józefa, o ile pozwalają na to przepisy liturgiczne. Jest to kontynuacja praktyk sięgających XVII wieku, kiedy to zaczęto dokumentować liczne łaski, jakie wierni uzyskiwali za pośrednictwem tego świętego.

Na szczególną uwagę zasługuje obraz św. Józefa, który znajduje się w ołtarzu głównym. Namalowany przez Jerzego Kumalę z Krakowa, został umieszczony w tej lokalizacji w 1989 roku jako kopia dzieła flamandzkiego artysty br. Łukasza od św. Karola OCD, będącego obecnie w kościele Niepokalanego Poczęcia NMP w Krakowie. Uroczystość koronacji obrazu miała miejsce 23 marca 2014 roku, podczas której abp Stanisław Gądecki nałożył na niego złote korony. Ceremonia ta była transmitowana przez Telewizję Polonia i emitowana na telebimach, co przyciągnęło tłumy wiernych, które zgromadziły się na placu przed kościołem św. Wojciecha.

Wielu czcicieli św. Józefa regularnie przybywa do sanktuarium, aby przedstawić swoje intencje modlitewne oraz podziękować za otrzymane łaski. Sanktuarium to ma aspiracje, aby stać się miejscem umocnienia wiary oraz duchowego wzrostu dla wszystkich wiernych, umożliwiając im wielbienie Boga, dziękowanie za dzieła łaski, pojednanie się z Bogiem i Kościołem, a także wyproszenie błogosławieństw dla siebie i dla innych poprzez orędownictwo św. Józefa.

Kościół św. Józefa jest dziesiątym sanktuarium w Poznaniu, obok takich miejsc jak sanktuarium Bożego Ciała przy ul. Strzeleckiej 40, Miłosierdzia Bożego na os. Jana III Sobieskiego 116, Najświętszej Krwi Pana Jezusa przy ul. Żydowskiej 34, Przemienienia Pańskiego przy ul. Długa 1, Świętego Krzyża na Ostrowie Tumskim, Matki Bożej Nieustającej Pomocy przy ul. Gołębia 1, Matki Bożej Różańcowej – kościół jezuitów przy ul. Szewska 18 oraz Matki Bożej w Cudy Wielmożnej Pani Poznania – kościół franciszkanów w ul. Franciszkańskiej 2, a także bł. Sancji Szymkowiak w ul. św. Rocha 10.

Warto dodać, że osoby, które odwiedzą Sanktuarium i z wiarą odmówią modlitwę Ojcze nasz oraz Credo, mogą uzyskać odpust zupełny po spełnieniu zwykłych warunków. Odpust ten przysługuje w uroczystość św. Józefa, raz w roku, w dowolnie wybranym dniu przez wiernego, lub podczas uczestnictwa w pielgrzymkach. Sanktuarium św. Józefa jest uznawane za miejsce szczególnych łask, które można otrzymać za pośrednictwem Świętego.

Wygląd

Charakterystycznym elementem bazyliki jest frontowa elewacja południowo-wschodnia, która przyciąga wzrok swoją wyjątkową architekturą. Gzymsy dzielą ją na trzy poziomy, a pionowy podział podkreślają pilastry. W przestrzeni pomiędzy nimi znajdują się nisze, które miały zapewne niegdyś swoje miejsca na figury świętych. Z dawnych czasów zachowały się jedynie dwie – w najwyższym poziomie, przedstawiające św. Rafała Kalinowskiego oraz matkę Teresę Marchocką.

Od zachodniej strony do świątyni przylega kompleks klasztorny w formie trójskrzydłowej, który został odbudowany po zniszczeniach wojennych i ukończony w 1953 roku. Wnętrze kościoła zaprojektowane jest jako trójnawowe, gdzie sklepienia kolebkowe z lunetami nadają przestrzeni wyjątkowego charakteru. Na przecięciu nawy głównej z transeptem znajduje się płaska, z zewnątrz niewidoczna kopuła.

Ołtarz główny, stworzony przez Józefa Dutkiewicza w latach osiemdziesiątych XX wieku, zajmuje centralne miejsce, a w jego sercu umieszczony jest obraz św. Józefa, ustanowionego patronem sanktuarium. Po prawej stronie głównego ołtarza znajduje się kaplica poświęcona Matce Bożej Ostrobramskiej, której unikalnym elementem wyposażenia jest ołtarz zbudowany z części rozebranego kominka dawnej rezydencji cesarskiej w Poznaniu.

Po lewej stronie prezbiterium usytuowana jest kaplica Krzyża, gdzie w centralnym punkcie znajduje się XVIII-wieczny krycyfiks. Niestety, większość wyposażenia uległo zniszczeniu na skutek burzliwej historii świątyni. W ramionach transeptu znajdują się dwa obrazy autorstwa Tschautscha z 1878 roku: „Adoracja Dzieciątka przez pasterzy” oraz „Upadek Jezusa pod krzyżem”, które po wojnie przywieziono z Dolnego Śląska.

W kruchcie kościoła można zauważyć nagrobek Wojciecha Konarzewskiego z 1668 roku, przedstawiający zmarłego w zbroi rycerskiej. Warto wspomnieć również, że w tej świątyni spoczywa Mikołaj Skrzetuski, będący pierwowzorem bohatera powieści Henryka Sienkiewicza „Ogniem i mieczem”. Jego nagrobek, niestety, nie przetrwał do naszych czasów.

Obok bazyliki znajduje się Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan, a także pomnik stulecia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, które dopełniają ducha tego niezwykłego miejsca.

---

Oceń: Bazylika św. Józefa i klasztor karmelitów bosych w Poznaniu

---