Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan

---

Historia

„W 1804 roku pruski rząd podjął decyzję o przeorganizowaniu obszaru, który przylegał do centrum miasta, w okolicach dzisiejszej ulicy Wszystkich Świętych. Na tym terenie znajdował się wówczas cmentarz parafii farnej, który zawierał też kaplicę (kościół) Wszystkich Świętych, i którego likwidacja była planowana. Możliwe, że pruska Komisja Restauracyjna już wtedy wyznaczyła lokalizację pod nową nekropolię, aczkolwiek zgodnie z dokumentami poznańskiego konsystorza biskupiego, decydujące ustalenia dotyczące nowego cmentarza miały miejsce dopiero w 1808 roku, kiedy podpisano umowę pomiędzy ówczesnym proboszczem fary, Marcinem Hantuschem, a poznańskim konwentem dominikanów. Na mocy tej umowy przekazano parafii na wieczystą dzierżawę dwa działki o łącznej powierzchni 5 mórg i 72 prętów.

Na jednej z tych działek stały dwa budynki gospodarskie, które zostały rozebrane w związku z nowymi funkcjami terenu, a także znajdował się tam sad oraz chmielnik. Warto zaznaczyć, że graniczył on z istniejącym od czasów reformacji cmentarzem protestanckim, który został zlikwidowany przez Prusaków w 1832 roku, na skutek budowy twierdzy. W obrębie tej samej umowy, dominikanie zapewnili sobie prawo do pochówku wszystkich zakonników oraz sług klasztornych na nowym cmentarzu.

Osobą, która miała kluczowe znaczenie dla organizacji cmentarza, był prowizor parafii farnej, Stanisław Kolanowski, powszechnie uznawany za jego założyciela. Choć nieznana jest dokładna data pierwszego pochówku, na najstarszym nagrobku – Moniki ze Szczanieckich Wyssogota-Zakrzewskiej, żony Hijacenta Wyssogota-Zakrzewskiego (1760–1831) – widnieje data 1813.

Przez pierwsze lata nowy cmentarz pozostawał nieogrodzony. Chociaż biskup Tymoteusz Gorzeński zlecił w 1819 roku otoczenie grobów murem, a w 1820 roku Prezes Wielkiego Księstwa Poznańskiego obiecał pomoc, problemy między parafią a urzędem miejskim spowodowały, że ogrodzenie powstało dopiero w 1829 roku. W 1848 roku na terenie cmentarza wzniesiono tzw. Przysionek śmierci, znany także jako dom dla pozornie zmarłych. To przedsięwzięcie, zrealizowane dzięki fundacji hr. Edwarda Raczyńskiego, zostało zlecone przez jego syna Rogera, w odpowiedzi na przypadki osób, które były rzekomo pochowane żywcem. Przysionek funkcjonował do 1852 roku, kiedy to został zlikwidowany z powodu braku zainteresowania.

Pod koniec XIX wieku cmentarz zaczął się zapełniać, a regularne pochówki zostały wstrzymane, dopuszczono jedynie do tego sporadyczne korzystanie z grobowców rodzinnych. Równocześnie funkcję cmentarza farnego przejęła nekropola znajdująca się na obecnych terenach Międzynarodowych Targów Poznańskich, która została zlikwidowana w latach 1939–1944 przez władze okupacyjne. Wówczas zaczęto nazywać cmentarz na Wzgórzu św. Wojciecha starofarnym.

W sierpniu 1892 roku do nekropolii przeniesiono kolumnę z statuą Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, która wcześniej znajdowała się przed klasztorem reformatów na Śródce. W zachowanych dokumentach w aktach konsystorza opisano powód tego przeniesienia. Przytaczając fragmenty dokumentu: „Przed klasztorem W. oo. Reformatów przy ulicy idąc na Zawody, istnieje Wizerunek Matki Boskiej z kamienia ciosowego, wzniesiony na kolumnie z tegoż materiału. Kolumna ta w podstawie swej zaczyna się rujnować i łatwo upaść może…”

W 1836 roku, po kasacie klasztoru dominikanów, parafia zawarła nową umowę z Komisją Budowy Twierdzy, w ramach której w zamian za 1 morgę i 10 prętów odstąpione państwu przejęła 2 morgi i 52 pręty w innym miejscu. Dzięki tym działaniom, cmentarz uzyskał dzisiejszy kształt przypominający trójkąt o powierzchni 18 333 m². Graniczył on z klasztorem karmelitów i kościołem św. Józefa, który wówczas przemieniono w magazyny wojskowe, a na północnym zachodzie z fortyfikacjami.

Pomimo tego, że cmentarz na początku istnienia był jedynie parafialną nekropolą, pochowano tu wiele wybitnych postaci związanych z życiem miasta i regionu. Z czasem, gdy regularne pochówki zostały wstrzymane, nekropolia zaczęła popadać w ruinę i powoli przekształcać się w park z zapadającymi się grobami. W latach trzydziestych podjęto działania na rzecz odnalezienia mogił działaczy niepodległościowych oraz powstańców, co doprowadziło do opieki nad 24 znalezionymi grobami w 1936 roku. Równocześnie rozpoczęto renowację pozostałych grobów oraz organizację obchodów dnia zadusznego. Niestety, prace te przerwał wybuch II wojny światowej.

Podczas walk w 1945 roku cmentarz, znajdujący się w pobliżu Cytadeli, poważnie ucierpiał. Pochowano tam także część poległych żołnierzy. W 1948 roku podjęto decyzję o przekształceniu starego cmentarza w miejsce spoczynku zasłużonych Wielkopolan. Duża liczba mieszkańców miasta i regionu wykazała zainteresowanie, co zaowocowało utworzeniem Społecznej Komisji Cmentarza Zasłużonych w 1958 roku. Następnie, w 1959 roku, przeniesiono na cmentarz szczątki 79 osób z likwidowanego cmentarza parafii św. Marcina przy ul. Towarowej.

W latach 1961–1963 wykonano nowe ogrodzenie nekropolii oraz uporządkowano kolejne mogiły. W 1967–1968 roku wytyczono nowe ścieżki i dosadzono rośliny ozdobne w miejsce zniszczonych drzew. Chociaż de facto cmentarz podlegał Skarbowi Państwa, nominalnie właścicielem pozostawała parafia farna, która została wywłaszczona przez okupantów, jednak to postanowienie zostało unieważnione przez polskie władze. W celu wyjaśnienia sytuacji i umożliwienia dalszych prac konserwacyjnych, rozpoczęto negocjacje pomiędzy Skarbem Państwa a parafią, które zakończyły się po pięciu latach. 11 stycznia 1971 roku przekazano nekropolię władzom świeckim.

Pomimo licznych starań, cmentarz nadal padał ofiarą aktów wandalizmu, co znacznie utrudniało działania konserwacyjne i renowacyjne. Dopiero w 1981 roku nekropolia uzyskała całodobowy nadzór oraz nowe oświetlenie, a także otrzymano dodatkowe fundusze na odbudowę. Kluczową rolę w rewitalizacji odegrał prof. Zbigniew Zakrzewski, który wywarł wpływ na prezydenta miasta – Andrzeja Wituskiego, stając się jego gorącym orędownikiem w tym zakresie. Na cmentarzu wybudowano m.in. stróżówkę, a artystom plastykom zlecono renowację najważniejszych nagrobków.

Opis

Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan charakteryzuje się wyjątkowo zróżnicowanym ukształtowaniem terenu. Znajduje się na szczycie wzgórza, które łagodnie wznosi się w kierunku północno-wschodnim, a następnie przekształca w nieckowatą polanę. Ta polana to pozostałość po niegdyś występujących rozlewisk Wierzbaku. Większość nagrobków ulokowana jest na szczycie oraz stokach wzniesienia, które porasta piękny starodrzew, w tym m.in. lipy oraz kasztanowce. Drzewka te według Marcelego Mottego zostały zasadzona przez Stanisława Kolanowskiego.

Na pierwszy rzut oka, polana u podnóża wzgórza wydaje się być pozbawiona nagrobków, jednak w rzeczywistości skrywa masową mogiłę ofiar wielu epidemii cholery, które dotknęły ten region w latach 1831–1873.

Cmentarz kryje w sobie także dwa ważne dzieła rzeźby. Pierwszą z nich jest wspomniana wcześniej barokowa figura Matki Boskiej, która została przeniesiona ze Śródki i ufundowana w 1771 roku przez pana Kotlinę, Ludwika Roszkowskiego. Drugą natomiast stanowi nagrobek wyrzeźbiony przez Władysława Marcinkowskiego w 1889 roku w Paryżu, który stoi na grobie Anieli z Liszkowskich Dembińskiej. Zmarła ona w bardzo młodym wieku, mając zaledwie 20 lat.

Obecnie, cmentarz ten można uznać za cenny zabytek, który umożliwia podziwianie ewolucji sztuki sepulkralnej z XIX wieku.

Cmentarz choleryczny

W dolnej części wzniesienia znajduje się wydzielony teren, który na pierwszy rzut oka może wydawać się jedynie pustą polaną. W rzeczywistości jest to obszar, który pełnił funkcję cmentarza dla ofiar licznych epidemi cholery, jakie miały miejsce w latach 1831–1873. Pogrzebowe praktyki w tym czasie były bardzo specyficzne, bowiem ceremonie odbywały się w nocy, bez uroczystej oprawy, co miało na celu zminimalizowanie strachu i paniki wśród mieszkańców.

Ofiary choroby były traktowane z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności; ich ciała posypywane były wapnem, co miało na celu zapobieżenie rozprzestrzenieniu się wirusa cholery. Wszystko to sprawiło, że przez długi czas w tym miejscu nie kształtowały się nowe groby, a teren pozostał pozbawiony jakichkolwiek nagrobków.

Lista znanych osób pochowanych na cmentarzu

Zidentyfikowane nagrobki

Na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan znajdują się liczne nagrobki znanych postaci, które miały znaczący wpływ na historię regionu. Warto zaznaczyć, że w latach 1618–1801 w pobliskim klasztorze św. Józefa żyli ojcowie i bracia karmelici bosi, których szczątki były pierwotnie umieszczone w krypcie zakonnej, ale zostały wyrzucone przez pruskich zaborców. Do niektórych znanych osób pochowanych na tym cmentarzu należą:

• Zofia Asnyk z Kaczorowskich (1836–1876) – żona Adama Asnyka,
• Stefan Barcikowski (1868–1912) – kupiec i drogerzysta, także ziemianin,
• Teofil Nepomucen Berwiński (1823–1865) – historyk i nauczyciel,
• Antoni Brownsford (1826–1899) – rolnik, dziennikarz i publicysta,
• Kazimierz Brownsford (1856–1925) – rolnik, dziennikarz oraz działacz oświatowy będący posłem na sejm,
• Maria Brownsford (1855–1924) – nauczycielka oraz działaczka oświatowa,
• Antoni Bryliński (1844–1912) – kupiec oraz powstaniec styczniowy,
• Antoni Bukowski (1812–1887) – działacz społeczny, powstaniec listopadowy i styczniowy,
• Wincenty Bukowski (1800–1871) – rolnik oraz oficer w powstaniu listopadowym,
• Przemysław Bystrzycki (1923–2004) – pisarz oraz Cichociemny,
• Edmund Callier (1833–1893) – oficer w powstaniu styczniowym, historyk i działacz społeczny,
• Oskar Callier (1846–1929) – filolog oraz nauczyciel,
• Stefan Cegielski (1852–1921) – przemysłowiec, działacz społeczny i poseł,
• Stanisław Chachamowicz (1863–1920) – wybitny naukowiec i lekarz,
• Stefania Czajkowska ze Stolców (?–1936) – nauczycielka,
• Piotr Dahlman (1810–1847) – poeta i dziennikarz, powstaniec listopadowy,
• Anna Danysz (1848–1907) – nauczycielka,
• Ignacy Danysz (1802–1855) – oficer podczas powstania listopadowego,
• Franciszek Dobrowolski (1830–1896) – prawnik, dziennikarz i działacz społeczny oraz niepodległościowy,
• Tomasz Drobnik (1858–1901) – chirurg, naukowiec i działacz społeczny,
• Leon Drożyński (1881–1948) – dermatolog oraz społecznik,
• Jarogniew Drwęski (1875–1921) – adwokat i prezydent Poznania,
• Feliks Dziorobek (1819–1875) – przyrodnik, przemysłowiec oraz powstaniec z 1848 roku,
• Leon Dziorobek (1857–1899) – adwokat i działacz społeczny, poseł do Reichstagu,
• Bolesław Erzepki (1852–1932) – filozof, filolog i historyk kultury, profesor Uniwersytetu Poznańskiego,
• Antonina Estkowska (1825–1913) – nauczycielka, żona Ewarysta Estkowskiego,
• Klemens Frasunkiewicz (1759–1837) – przeor klasztoru dominikanów,
• Włodzimierz Gedymin (1915–2012) – pułkownik pilot wojskowy i cywilny,
• Paweł Gantkowski (1869–1938) – lekarz oraz profesor Uniwersytetu Poznańskiego,
• Ludwik Gąsiorowski (1807–1863) – lekarz oraz historyk medycyny, filantrop i powstaniec listopadowy oraz uczestnik Wiosny Ludów,
• Józef Głębocki (1856–1903) – polityk i dziennikarz, członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu,
• Maksymilian Grecki (1841–1870) – muzyk i kompozytor,
• Józef Hulewicz (1801–1869) – rolnik oraz powstaniec listopadowy,
• Ludwik Jabłkowski (1802–1865) – oficer, powstaniec styczniowy oraz uczestnik Wiosny Ludów,
• Antoni Józef Jagielski (1792–1865) – lekarz i społecznik,
• Julian Janicki (1859–1943) – ksiądz, teolog oraz nauczyciel,
• Józef Jankowski (1802–1868) – sędzia, powstaniec styczniowy,
• Władysław Jażdżewski (1835–1895) – adwokat oraz archeolog,
• Teofil Kaczorowski (1830–1889) – internista,
• Klemens Piotr Kantecki (1851–1885) – literat, dziennikarz oraz historyk,
• Maksymilian Kantecki (1857–1899) – filozof, dziennikarz oraz historyk,
• Ludwik Kasiewicz (1840–1884) – powstaniec styczniowy,
• Jakub Filip Kierzkowski (1771–1862) – uczestnik insurekcji kościuszkowskiej oraz wojen napoleońskich,
• Stanisław Knapowski (1853–1905) – drukarz, wydawca oraz dziennikarz i społecznik,
• Raul Koczalski (1885–1948) – pianista i kompozytor,
• Klemens Koehler (1840–1901) – laryngolog, historyk, archeolog oraz społecznik i powstaniec styczniowy,
• Maksymilian Kolanowski (1815–1844) – filolog oraz nauczyciel,
• Stanisław Kolanowski (1781–1856) – piwowar, współzałożyciel cmentarza oraz społecznik,
• Józef Kosiński (1784–1862) – kapitan, uczestnik wojen napoleońskich oraz kawaler Legii Honorowej,
• Kasper Telesfor Kramarkiewicz (1800–1868) – prawnik oraz hotelarz, filantrop,
• Eleonora Królikowska (1847–1918) – aktorka,
• Kazimierz Królikowski (1845–1896) – aktor,
• Teofil Krótki (1842–1888) – tokarz oraz powstaniec styczniowy,
• Bolesław Krysiewicz (1862–1932) – pediatra i działacz niepodległościowy,
• Antoni Krzyżanowski (1808–1895) – cieśla, budowniczy oraz działacz niepodległościowy,
• Antoni Leitgeber (1770–1844) – kowal, przedsiębiorca oraz społecznik,
• Józef Napoleon Leitgeber (1809–1858) – kupiec i powstaniec listopadowy,
• Mieczysław Leitgeber (1841–1893) – księgarz oraz wydawca, powstaniec styczniowy,
• Józef Lekszycki (1818–1899) – archiwista oraz działacz naukowy, uczestnik Wiosny Ludów,
• Walery Łebiński (1862–1915) – literat, dziennikarz oraz społecznik,
• Władysław Łebiński (1840–1907) – działacz polityczny, społecznik i dziennikarz oraz powstaniec styczniowy,
• Józef Łukaszewicz (1799–1873) – historyk, dziennikarz, bibliotekarz oraz wydawca,
• Józef Marciniec (1853–1938) – ogrodnik oraz działacz społeczny,
• Władysław Marcinkowski (1858–1947) – rzeźbiarz oraz działacz naukowy,
• Teodor Teofil Matecki (1810–1886) – chirurg oraz działacz naukowy, powstaniec styczniowy,
• Stanisław Mikołajczyk (1901–1966) – premier RP,
• Antoni Mizerski (1791–1864) – rolnik, uczestnik wojen napoleońskich,
• Stefan Mizerski (1841–1898) – inżynier oraz powstaniec styczniowy,
• Bibianna Moraczewska (1811–1887) – literatka oraz działaczka niepodległościowa,
• Jędrzej Moraczewski (1802–1855) – prawnik, historyk oraz społecznik, uczestnik powstania listopadowego i Wiosny Ludów,
• Jan Baptysta Motty (1790–1856) – przyrodnik oraz nauczyciel,
• Jan Motty (1850–1924) – prawnik, sędzia oraz działacz niepodległościowy,
• Marceli Motty (1818–1898) – nauczyciel, filolog, tłumacz, dziennikarz oraz społecznik,
• Mieczysława Rogala z Koczorowskich Motty (1868–1945) – żona Jana Motty,
• Stanisław Motty (1826–1900) – prawnik i polityk,
• Józef Okoniewski (1838–1921) – rolnik oraz powstaniec styczniowy,
• Stefan Okoniewski (1836–1919) – leśniczy oraz powstaniec styczniowy,
• Józef Paczoski (1864–1942) – botanik oraz profesor Uniwersytetu Poznańskiego,
• Antoni Pfitzer (1826–1887) – cukiernik, kupiec oraz społecznik,
• Antoni Popliński (1797–1868) – nauczyciel, autor podręczników oraz dziennikarz,
• Czesław Preiss (1895–1920) – powstaniec z lat 1918–1919, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej,
• Józef Preiss (1838–1878) – murarz oraz powstaniec styczniowy,
• Teofil Preiss (1868–1929) – nauczyciel oraz działacz społeczny,
• Waleria Pufke (1852–1915) – nauczycielka oraz przedszkolanka,
• Tadeusz Radoński (1804–1873) – rolnik, powstaniec listopadowy,
• Jan Rakowicz (1851–1926) – inżynier, architekt oraz społecznik,
• Feliks Rakowski (1824–1883) – uczestnik Wiosny Ludów oraz powstania styczniowego,
• Cyryl Ratajski (1875–1942) – adwokat, polityk oraz prezydent Poznania,
• Maria Rydlewska – nauczycielka oraz działaczka niepodległościowa,
• Celestyn Rydlewski (1875–1940) – lekarz, społecznik oraz polityk, uczestnik powstania wielkopolskiego 1918–1919 i III powstania śląskiego,
• Franciszek Ryll (1878–1928) – aktor, reżyser oraz powstaniec wielkopolski 1918–1919 roku,
• Jan Rymarkiewicz (1811–1889) – historyk, polonista oraz nauczyciel,
• Helena Rzepecka (1863–1916) – nauczycielka, dziennikarka, społeczniczka oraz działaczka narodowa,
• Zofia Rzepecka (1872–1930) – nauczycielka oraz działaczka niepodległościowa,
• Kajetan Władysław Rzepecki (1800–1892) – powstaniec listopadowy oraz uczestnik Wiosny Ludów,
• Ludwik Rzepecki (1832–1894) – nauczyciel, dziennikarz oraz uczestnik Wiosny Ludów,
• Władysław Seyda (1863–1939) – polityk oraz prawnik,
• Zygmunt Seyda (1876–1925) – polityk oraz prawnik,
• Michał Sobeski (1877–1939) – filozof, estetyk oraz profesor Uniwersytetu Poznańskiego,
• Zofia Sokolnicka (1878–1927) – działaczka oświatowa oraz narodowa,
• Antoni Stychel (1859–1935) – społecznik, działacz polityczny oraz proboszcz parafii farnej,
• Brunon Józef Szafarkiewicz (1822–1892) – przyrodnik, nauczyciel oraz przemysłowiec,
• Hipolit Szczawiński herbu Prawdzic (1812–1893) – rolnik oraz powstaniec listopadowy, długoletni więzień stanu,
• Ignacy Szczepanowski (1811–1869) – dziennikarz i powstaniec listopadowy,
• Bolesław Szczurkiewicz (1875–1933) – aktor oraz dyrektor Teatru Polskiego w Poznaniu,
• Maria „Nuna” Młodziejowska-Szczurkiewiczowa (1884–1958) – aktorka, reżyser oraz pedagog,
• Józef Szmyt (1835–1907) – dziennikarz oraz powstaniec styczniowy,
• Roman Szymański (1840–1908) – historyk, dziennikarz oraz działacz ludowy i niepodległościowy, powstaniec styczniowy,
• Stanisław Taczak (1874–1960) – generał WP oraz pierwszy dowódca powstania wielkopolskiego z lat 1918–1919,
• Lech Trzeciakowski (1931–2017) – historyk oraz profesor nauk humanistycznych,
• Ignacy Warmiński (1850–1909) – ksiądz, historyk oraz profesor teologii,
• Anastazja Warnka (1838–1922) – pedagog,
• Leon Wegner (1824–1873) – prawnik, historyk oraz poseł do Reichstagu,
• Ireneusz Wierzejewski (1881–1930) – ortopeda, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, generał WP oraz powstaniec wielkopolski z lat 1918–1919, senator RP,
• Wacław Wilczyński (1923–2008) – ekonomista oraz profesor Akademii Ekonomicznej,
• Leon Wituski (1825–1900) – przyrodnik, matematyk oraz nauczyciel,
• Tadeusz Wituski (1867–1934) – aptekarz oraz działacz naukowy,
• Franciszek Wojasiak (1896–1924) – farmaceuta oraz działacz niepodległościowy,
• Nikodem Wolniewicz (1857–1923) – siodlarz i społecznik,
• Szymon Wroniecki (1754–1833) – przemysłowiec, prezydent Poznania,
• Janina Zakrzewska (1873–1941) – nauczycielka oraz tłumaczka, społecznik,
• Ksawery Franciszek Zakrzewski (1817–1876) – rolnik, uczestnik Wiosny Ludów,
• Ksawery Faustyn Zakrzewski (1876–1915) – lekarz, społecznik i działacz niepodległościowy,
• Zbigniew Zakrzewski (1912–1992) – ekonomista, prawnik oraz profesor, rektor i doktor h.c. Akademii Ekonomicznej, prezes PTPN i Zarządu Oddziału PTE w Poznaniu, współzałożyciel i prezes KIK w Poznaniu, wiceprezes TMMP oraz pisarz,
• Józef Zeyland (1823–1891) – przemysłowiec, działacz społeczny oraz gospodarczy,
• Roman Ziołecki (1852–1910) – budowniczy,
• Jan Konstanty Żupański (1806–1884) – księgarz i wydawca, działacz oświatowy,
• Teodor Żychliński (1836–1909) – heraldyk, dziennikarz oraz pamiętnikarz.

Osoby których nagrobków nie odnaleziono

Na cmentarzu znajdują się również nazwiska osób, których groby nie zostały odnalezione. W ich przypadku są one zarejestrowane bez konkretnych lokalizacji. Należą do nich:

• Andrzej Batkowski – wiceprezydent Poznania (zm. 1815),
• Antoni Błociszewski – powstaniec styczniowy (zm. 1922),
• Bronisław Błociszewski – powstaniec styczniowy (zm. 1913),
• Kajetan Chłapowski – uczestnik Wiosny Ludów (zm. 1908),
• Kazimierz Chrzanowski – powstaniec styczniowy (zm. 1872),
• Teodor Dembiński – działacz naukowy (zm. 1900),
• Antoni Freudenreich – lekarz, społecznik (zm. 1884),
• Jan Głębocki – działacz naukowy (zm. 1922),
• Franciszek Księżopolski – powstaniec styczniowy (zm. 1922),
• Stanisław Tadeusz Łazarkiewicz – lekarz, działacz naukowy (zm. 1928),
• Maksymilian Łukaszewicz – działacz naukowy (zm. 1893),
• Władysław Schmidt – historyk, działacz naukowy (zm. 1913),
• Władysław Stelmachowski – powstaniec styczniowy (zm. ?),
• Jan Tatzler – nadburmistrz Poznania (zm. 1831),
• Jan Niepomucen Waszyński – hellenista, podróżnik (zm. 1922),
• Władysław Wierzbiński – dziennikarz, działacz naukowy, poseł do Reichstagu (zm. 1888),
• Antoni Woykowski – dziennikarz (zm. 1850),
• Witold Franciszek Milewski – działacz narodowy i oświatowy (zm. 1889, pochowany w grobowcu rodzinnym).

Groby symboliczne

Na cmentarzu są też groby symboliczne, które upamiętniają tych, którzy nie powrócili. Należą do nich:

• „Wielkopolanom, którzy nie wrócili z gór”, między innymi Juliusza Jerzego Preislera – nauczyciela akademickiego i społecznika, jego grób znajduje się na Cmentarzu Junikowskim w Alei Zasłużonych, oraz dr. Andrzeja Kostrzewy – lekarza i społecznika, którego grób znajduje się na cmentarzu na Podolanach,
• symboliczny grób Hipolita Cegielskiego, którego mogiły podczas likwidacji cmentarza świętomarcińskiego nie odnaleziono.

---

Oceń: Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan

---