Kościół Wszystkich Świętych w Poznaniu

---

Historia

Protestantyzm w Poznaniu zagościł w drugiej połowie XVI wieku, kiedy to na terenie miasta powstały dwa zbory. Niestety, obie świątynie padły ofiarą wielu ataków, a kulminacją przemocy były wydarzenia z 1616 roku, kiedy to tłumy, podburzone przez jezuitów, doszczętnie zniszczyły protestanckie budynki. Ci, którzy identyfikowali się jako ewangelicy, byli zmuszeni do organizowania swoich nabożeństw w domach prywatnych lub udawania się do Swarzędza, w którym wynajmowano dwa mieszkania na cele religijne. Dopiero w roku 1768 pozwolono na publiczne praktykowanie kultu w Poznaniu.

Nową świątynię protestancką zbudowano w wyniku decyzji Sejmu z 1768 roku, która umożliwiła protestantom wznoszenie murowanych kościołów. Kamień węgielny położono 1 czerwca 1777 roku, a uroczystość poświęcenia budowli miała miejsce 5 marca 1786 roku. Kościół został zbudowany na podmokłym terenie, gdzie niegdyś płynęła jedna z odnóg rzeki Warty. Aby zapobiec osuwaniu się budynku, jego fundamenty wzmocniono za pomocą ponad trzystu dębowych pali. Ze względu na problemy finansowe, prace nad wykończeniem wnętrza trwały aż do początków XIX wieku.

W 1845 roku, podczas kazania wygłoszonego przez Jana Czerskiego, doszło do niepokojów religijnych. Ponadto, w grudniu 1918 roku, w trakcie powstania wielkopolskiego, na wieży kościoła zlokalizowane było niemieckie gniazdo karabinu maszynowego, które szybko zostało wyeliminowane przez powstańców, przy minimalnych stratach. W trakcie akcji okazało się, że ogniem kierował miejscowy pastor, który został następnie aresztowany. W okresie II Rzeczypospolitej kościół funkcjonował jako część parafii podlegającej superintendenturze Poznań Ewangelickiego Kościoła Unijnego.

W wyniku wydarzeń w 1945 roku, świątynię przejęli katolicy, nadając jej aktualne wezwanie, które wcześniej nosił siedzibujący w pobliżu kościół. Od 1 sierpnia 1945 roku organistą był Stefan Stuligrosz, który również rozpoczął pracę z chórem. Początkowo kościół przynależał do parafii św. Wojciecha. W 1956 roku arcybiskup Walenty Dymek przekształcił go w kościół akademicki, a w 1979 roku abp Jerzy Stroba utworzył przy tej świątyni odrębny ośrodek duszpasterski, który przekształcił się w niezależną parafię od 1 kwietnia 1981 roku.

Warto również wspomnieć, że wcześniej w Poznaniu istniał inny kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych, który został rozebrany w XIX wieku. Był on usytuowany przy obecnej ulicy Wszystkich Świętych i zbudowany na początku XVIII wieku, w miejscu starszej, która uległa zniszczeniu podczas wojen szwedzkich.

Architektura i wyposażenie

Świątynia została zaprojektowana na podstawie prostokątnego planu, a jej dach pokrywa czterospadowe pokrycie z łupka. Na zachodniej fasadzie można dostrzec trzy portale, z których środkowy znajduje się w dumnie wznoszącej się wieży, zwieńczonej miedzianym, czterospadowym dachem. Takie samo zwieńczenie wieży można zaobserwować w zabytkowym kościele w Wierzbowej. Przed głównym wejściem ustawione są postacie świętych Piotra i Pawła.

Wschodnia część fasady łączy się z zakrystią, w której eksponowany jest portret Stanisława Augusta Poniatowskiego, ufundowany przez kwestujących parafian dla oddania hołdu za zapewnienie swobód religijnych.

Wnętrze kościoła charakteryzuje się unikalnym założeniem centralnym, w centrum którego ulokowanych jest osiem filarów wyznaczających owalny obwód. Na ich podstawie wspiera się drewniana pseudokopuła, a między nimi umiejscowione są dwie kondygnacje empor. W prawie środkowej części znajduje się barokowy ołtarz, w którym można podziwiać obraz „Wieczerzy Pańskiej” oraz figury czterech ewangelistów, a powyżej znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca „Zmartwychwstanie Pańskie”. Tuż nad ołtarzem umiejscowiony jest chór. Na prawo od ołtarza odnajdujemy epitafium bankiera Goebella, zasłużonego dla gminy ewangelickiej, z 1776 roku.

Rzeźbiarski wystrój świątyni został zaprojektowany przez poznańskiego artystę Augustyna Schöpsa. Dowody na jego autorstwo można znaleźć nie tylko w analizach porównawczych, ale również w archiwaliach gminy św. Krzyża. Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1781 roku Schöps wykonał rzeźby Cnót Boskich – Wiary, Nadziei i Miłości, a także w 1788 roku rzeźbił dwie postacie apostołów, które najprawdopodobniej przedstawiają świętych Piotra i Pawła umieszczonych w głównym portalu. W 1785 roku artysta wyrzeźbił aż 36 gipsowych kapiteli.

Do cennych elementów kościoła należą organy, które zostały zbudowane przez W. Sauera w 1869 roku, a następnie rozbudowane przez J. Goebela w latach dwudziestych XX wieku. Ich wyjątkowe brzmienie, w połączeniu z znakomitą akustyką świątyni, sprawia, że odbywają się na nich koncerty. Organy są dwuczęściowe; część piszczałek umiejscowiona jest w chórze nad ołtarzem, a pozostała na lewej górnej emporze. Składają się z 65 głosów oraz niemal 4200 piszczałek, które są obsługiwane przez cztery manuały. Wnętrze kościoła z kolei utrzymane jest w stylu rokokowym, wzbogaconym o elementy empire.

Na zewnątrz, nieopodal kościoła, stała okazała lipa, uznawana za pomnik przyrody, a na narożniku ulic Mostowej i Grobli znajduje się historyczna pastorówka pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku. Obecnie jest podzielona na plebanię, pomieszczenia parafialne oraz przedszkole.

---

Oceń: Kościół Wszystkich Świętych w Poznaniu

---