Kościół św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu

---

Historia

W 1455 roku poznański mieszczanin, Maciej Czarny, zyskał wsparcie biskupa Andrzeja Bnińskiego w celu przekazania ziemi bernardynom. Zakonnicy przybyli do miasta w Boże Narodzenie 1456 roku, szybko przystępując do wznoszenia drewnianego kościoła. Już w 1470 rozpoczęto budowę murowanej świątyni, która w stylu późnego gotyku została konsekrowana w 1473 roku.

Świątynia uzyskała wezwanie: Świętego Krzyża, Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz Świętych Andrzeja, Franciszka i Bernardyna ze Sieny. Jej fundatorem przypisuje się biskupa Andrzeja Bnińskiego. W 1487 roku na terenie kościoła została ustanowiona kustodia, co przyczyniło się do rozwoju władzy gwardiana, który zyskał tytuł kustosza w odniesieniu do okolicznych klasztorów zgromadzenia.

W 1609 roku do budynku dołączono renesansową kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej. Niestety, podczas potopu szwedzkiego w 1657 roku, kościół został podpalony przez Brandenburczyków. W tym niebezpiecznym dla historii epizodzie, zrabowano cenne przedmioty z zakrystii oraz znaczną ilość rękopisów i druków z bogatej biblioteki klasztornej. Część z tych skarbów do dzisiaj znajduje się w bibliotekach królewskich w Sztokholmie oraz Uppsali.

Właściwe odbudowanie kościoła rozpoczęto już w 1658 roku pod kierownictwem Krzysztofa Bonadury Starszego oraz Jerzego Catenazziego. Prace zakończono w 1668 roku, kiedy to biskup sufragan, Maciej Kurski, będący także bernardynem, ponownie konsekrował świątynię, nadając jej wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny.

Świątynia nie miała jednak łatwego losu, bowiem kolejne poważne zniszczenia miały miejsce podczas huraganu w 1725 roku. Renowacja odbyła się w latach 1730–1736, w wyniku której powstała obecna elewacja oraz charakterystyczne dwie wieże z dwuprześwitowymi hełmami zaprojektowanymi przez Jana Adama Stiera z Leszna. W elewacji umieszczono także grupę figur świętych franciszkańskich, których autorem był Franciszek Domsburger ze Wschowy.

W 1742 roku do południowej strony kościoła dobudowano kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej, która zastąpiła wcześniejszy domek loretański z 1663 roku. Remont zakończono dodaniem nowych organów w 1750 roku, co wzbogaciło przestrzeń świątyni.

Dramatyczny moment nastąpił w 1835 roku, kiedy to nastąpiła kasata klasztoru bernardynów dokonana przez władze pruskie. W 1839 roku kościół oraz klasztor przejęła najpierw parafia św. Marcina, a później, w 1843 roku, Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Od tego momentu kompleks stał się kościołem szkolnym.

W trakcie II wojny światowej Niemcy przekształcili świątynię w warsztaty malarskie opery, co spowodowało zniszczenie całego wyposażenia. Z kolei same budynki zostały zrujnowane w 1945 roku podczas wyzwalania Poznania, kiedy to Niemcy umieścili w nim działo przeciwpancerne, tworząc tym samym punkt oporu.

W 1947 roku ruiny kompleksu przejęli minoryci, którzy wywodzili się z bernardynów i rozpoczęli długotrwałą odbudowę, która oficjalnie rozpoczęła się w 1948 roku. Mimo że w 1951 roku świątynia była na tyle wyremontowana, by można było ją konsekrować, to prawdziwe zakończenie odbudowy nastąpiło w 1972 roku, a ostatnie prace przeciągnęły się do 1983 roku, kiedy to rekonstrukcja hełmów i dachu dobiegła końca.

W kolejnych latach trwające prace nad rekonstrukcją wnętrza oraz pomieszczeń klasztornych zakończyły się w 1988 roku, kiedy to ukończono nowe skrzydło klasztoru, które zastąpiło zniszczoną podczas wojny kaplicę św. Anny. W 1974 roku na terenie kościoła powstała nowa parafia, której częścią stał się również Kościół Przemienienia Pańskiego w Poznaniu.

W 1965 roku kapituła prowincji zdecydowała o ulokowaniu w klasztorze centralnej biblioteki starodruków oraz rękopisów, co sprawiło, że dobudowano południowe skrzydło klasztoru. Od 1991 roku klasztor oraz świątynia pełnią funkcję siedziby franciszkańskiej prowincji – św. Franciszka z Asyżu.

Architektura

Kościół św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu wyróżnia się imponującą architekturą, będąc jednonawową, masywną świątynią. Jego charakterystyczne cechy to wydłużone, niższe prezbiterium, które kończy się prostą ścianą. Od strony południowej przylega do niego pięknie zachowana kaplica Matki Boskiej Loretańskiej, pochodząca z XVIII wieku, gdzie znajduje się renesansowy domek loretański, niegdyś umiejscowiony w nawie głównej. Z kolei po północnej stronie można zobaczyć zabudowania klasztorne.

Na zewnątrz, uwagę zwraca bogato zdobiona barokowa fasada, która jest uzupełniona dwoma wieżami, zwieńczonymi wspaniałymi hełmami, zaprojektowanymi przez Jana Adama Stiera, osiągającymi wysokość 29 metrów. W niszach pomiędzy pilastrami i gzymsami umieszczono figury świętych franciszkańskich, które zostały stworzone około 1730 roku przez Franciszka Domsburgera. W dolnej partii można dostrzec św. Jana Kapistrana, św. Bernardyna ze Sieny, św. Franciszka Solano, św. Jakuba z Marchii oraz św. Piotra z Alkantary, natomiast w środkowej części figurują św. Bonawentura oraz św. Ludwik z Tuluzy. W górnej części nad portalem zasiada Niepokalanie Poczęta Najświętsza Maryja Panna, a obok niej znajdują się rzeźby św. Franciszka z Asyżu i św. Antoniego Padewskiego.

Wejście do wnętrza prowadzi przez kruchtę, która ma sklepienie żaglastym, skąd można udać się w górę, do nawy głównej, albo w dół, do kaplicy Krzyża Świętego oraz krypty. Interesujący jest fakt, że posadzka została usytuowana na nietypowej wysokości, co miało na celu zabezpieczenie przed wylewami Warty. W kruchtach znajduje się okno będące reliktem pierwotnego barokowego portalu z XVII wieku, które po przekształceniu w 1823 roku obecnie ukazuje witraż z początku XX wieku, przedstawiający św. Piotra z Alkantary. Witraż ten został przeniesiony w 1948 roku z kościoła w Panewnikach. W tym samym miejscu umieszczona jest tablica upamiętniająca ks. Leona Skórnickiego (1891–1965), rektora kościoła oraz prefekta Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu.

Wnętrze świątyni zdobi sklepienie kolebkowe z lunetami, które przeplatane jest przejściami między arkadami przyściennymi. Filarowe czoła są opilastrowane oraz wzmacniane podwójnymi gurty sklepienia. Ołtarz główny, który powstał po roku 1950, w centralnej części eksponuje kopię obrazu Gniew Bożego autorstwa Rubensa, stworzoną przez Józefa Pade. Po bokach ołtarza znajdują się rzeźby z lat 1778–1779 autorstwa Augustyna Schöpsa, przedstawiające św. Jana Ewangelistę oraz św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus. W zwieńczeniu ołtarza dostrzegamy wizerunek Boga Ojca.

Przed ołtarzem znajdują się także rzeźby św. Bonawentury, św. Bernardyna ze Sieny, św. Augustyna oraz św. Ambrożego, których autorem jest również Schöps.

W prezbiterium zachowały się zrekonstruowane stalle, które powstały w latach 1950–1960 na podstawie archiwalnych zdjęć. Przykładem trwalszym jest grupa pasyjna z przełomu XVII i XVIII wieku umieszczona na belce tęczowej. Przy pierwszym filarze, od strony prezbiterium, znajduje się ambona zwieńczona figurą Chrystusa, a po drugiej stronie wznosi się sarkofag Maryi, z malowidłem przedstawiającym scenę Wniebowzięcia. Obydwa elementy wyposażenia w stylu neobarokowym powstały w 1954 roku. W sąsiedztwie ambony usytuowana jest także stylizowana, rokokowa chrzcielnica.

Ołtarze boczne wykonano w latach 1988–1989 według projektu Henryka Marcinkowskiego. W lewym ołtarzu znajduje się obraz św. Józefa z Dzieciątkiem, a w zwieńczeniu jego przedstawienie św. Anny Samotrzeciej z małą Marią, rzeźby św. Franciszka z Asyżu oraz św. Paschalisa. Z kolei w prawym ołtarzu centralnym motywem jest obraz św. Antoniego Padewskiego, a nad nim obraz św. Jana Dunsa Szkota. Na bokach rzeźby przedstawiające św. Jana z Dukli oraz bł. Władysława z Gielniowa. Wszystkie wizerunki w ołtarzach bocznych namalowała Danuta Waberska, a rzeźby wykonał Andrzej Biernacki. Na filarach świątyni umieszczono dwanaście figur apostołów, utrzymujących się na konsolach po stronie nawy. Niezwykłym przypadkiem jest fakt, że z wojen ocalały tylko św. Piotr oraz św. Paweł, pozostałe figury to rekonstrukcje.

Kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej zamyka wczesnobarokowa krata z 1650 roku, a wewnątrz można zobaczyć współczesną figurę Matki Boskiej z Loretto, wykonaną przez Franciszka Masorza z Rybnika. Nawę zamyka od zachodu empora, przy której znajdują się rzeźby św. Jana Kapistrana oraz św. Franciszka z Asyżu. Prospekt organowy z XIX wieku w stylu neobarokowym trafił tu z jednego z kościołów poewangelickich.

Pod posadzką w kaplicy św. Krzyża znajduje się późnobarokowy krucyfiks z połowy XVIII wieku, przeniesiony wcześniej z klasztoru reformatów w Wieleniu. Na dziedzińcu przed klasztorem odnajdziemy figurę św. Franciszka z Asyżu, oraz pęknięty dzwon św. Franciszka i św. Jana Kapistrana, odlany w 1730 roku przez poznańskich ludwisarzy. Dzwon ten w 1733 roku zawieszono na jednej z wież, jednak został strącony w 1945 roku.

W tej oto świątyni mieści się również wspaniałe Muzeum, które można odwiedzić. Więcej informacji: Muzeum Prowincji św. Franciszka z Asyżu w Poznaniu. W klasztornej bibliotece znajduje się około 10 tysięcy rękopisów oraz starodruków, w tym 172 inkunabuły. Obok biblioteki usytuowane jest również niewielkie muzeum, które gromadzi około 400 eksponatów etnograficznych związanych z misjami, w jakie się udają misjonarze z prowincji.

---

Oceń: Kościół św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu

---