Bazylika Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa w Poznaniu

---

Historia

Historia Bazyliki Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa w Poznaniu sięga aż do 1570 roku, kiedy to biskup Adam Konarski postanowił sprowadzić do miasta jezuitów. Kościół pw. św. Stanisława Biskupa został przez niego oddany w ich ręce, a w 1651 roku rozpoczęto budowę nowej świątyni.

Plany tego obiektu najprawdopodobniej przesłano z Rzymu. Choć tradycyjnie za autora projektu uznaje się Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego, rektora Kolegium Jezuickiego w Poznaniu oraz teoretyka architektury, to początki budowy nadzorował Tomasz Poncino do roku 1652. Niestety, prace zostały wstrzymane na czas szwedzkiej okupacji, która miała miejsce w latach 1655–1660.

Po wznowieniu budowy, kierownictwo objęli Bartłomiej Nataniel Wąsowski, Wojciech Przybyłkowicz oraz Jan Poradowski. W latach 1696–1701 w monumentalnych pracach nad nawą główną i fasadą uczestniczył również Jan Catenazzi. W 1705 roku kościół został konsekrowany przez biskupa Hieronima Wierzbowskiego, mimo iż nie był jeszcze w pełni ukończony. Następnie, w latach 1727–1732, ołtarz główny oraz portal główny zbudował Pompeo Ferrari.

Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 roku oraz zniszczeniu dotychczasowej fary w 1780 roku, biskup Ignacy Raczyński zdecydował, iż kościół w 1798 roku przejęty zostanie przez parafię farną. Od drugiej połowy XIX wieku wprowadzono osobne wejścia do naw bocznych, a lata 1913–1915 przyniosły gruntowną renowację pod kierownictwem Mariana Andrzejewskiego. Polichromie w tym czasie odnowił Antoni Procajłowicz.

W wyniku działań II wojny światowej, gdy w 1939 roku niemieckie wojska ograbiły kościół, wnętrze obiektu zaczęło pełnić rolę magazynu. Po wojnie, w latach 1948–1950, przeprowadzono odbudowę, a rozpoczęte w 1990 roku prace renowacyjne wciąż trwają.

Zachęcamy również do zapoznania się z kategorią: Pochowani w bazylice Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa w Poznaniu.

Opis elewacji

Fasada kościoła przyciąga uwagę swoją bogatą, różową barwą, która wyróżnia się w otoczeniu. Została ona zaprojektowana w sposób imponujący, z podwójnymi białymi pilastrami, które nadają jej elegancji. Po bokach fasady znajdują się dwie niewielkie wieże, które nie dominują nad korpusem kościoła i są zwieńczone charakterystycznymi miedzianymi hełmami. Pomiędzy tymi wieżami wznosi się szczyt, który odzwierciedla styl barokowy z bocznymi spływami, typowymi dla tego okresu.

Fasada oraz obiekty wieżowe są podzielone na kondygnacje przez eleganckie gzymsy, co dodaje całości harmonii. Nad barokowym portalem znajduje się wnęka z figurą św. Ignacego Loyoli, założyciela Zakonu Jezuitów. Figury, trzymająca w ręku gorejące serce, symbolizuje pasję i oddanie, z orłem u jego stóp, który reprezentuje Chrystusa zmagającego się z wężem, symbolem zła. Poniżej tej sceny, w medalionie umieszczona jest łacińska inskrypcja: Domus Domini porta coeli (dom Boga i brama do nieba, Rdz 28,17).

Po bokach głównej wnęki wkomponowane są mniejsze wnęki, w których znajdują się przedstawienia św. Wojciecha oraz św. Stanisława Kostki po lewej stronie, a po prawej – św. Stanisława biskupa i św. Alojzego Gonzagi. W górnej partii fasady umieszczono formule jeszcze dwie wspaniałe figury świętych: św. Franciszka Borgiasza i św. Franciszka Ksawerego, które dopełniają wyjątkowy charakter tego barokowego dzieła.

Opis wnętrza

Wnętrze bazyliki zachwyca trzynawową architekturą w stylu bazylikowym, z transeptem, który nie protruduje poza boki naw. Południowa część prezbiterium kończy się prostą ścianą. Przestrzeń głównej nawy (wysokość wynosząca 27 m) oraz transeptu i prezbiterium charakteryzuje się kolebkowym sklepieniem z lunetami. Nawy boczne oraz galerie nad nimi wyposażone są w sklepienia krzyżowe.

Na sklepieniu nawy głównej można dostrzec trzy sceny z życia św. Stanisława Biskupa i Męczennika, które wyszły spod ręki Karola Dankwarta z Nysy z XVIII wieku. W transepcie artysta uwiecznił na zachodniej ścianie sceny z życia św. Stanisława Kostki, natomiast na wschodnim końcu przedstawiono św. Ignacego Loyolę. Dawniej, na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem, miała miejsce apoteoza Trójcy Świętej, która po zniszczeniu została zamieniona na iluzoryczną kopułę namalowaną przez Stanisława Wróblewskiego w 1949 roku.

Wspaniała dekoracja sztukatorska z około 1700 roku, stworzona przez Jana Bianco, przeszła renowację za sprawą zespołu Jana Żoka. Nad szesnastoma kolumnami, wykonanymi ze sztucznego czerwonego marmuru, które nie pełnią roli podporowej, znajdują się 2,5 m figury apostołów oraz czterech Ojców Kościoła. U góry tych kolumn umieszczono silnie załamujący się gzyms, z którego lekko wychylają się główki aniołków, otoczone wijącymi się pnączami, akantem, owocami, kwiatami oraz rogami obfitości. Dekoracje w tym samym stylu pokrywają wolne powierzchnie sklepienia oraz ramy malowideł. Na górze okien loggi i arkad prowadzących do kaplic widnieją pary putta.

W centralnej części ołtarza głównego, zrealizowanego według projektu Pompeo Ferrariego, umieszczono obraz „Wskrzeszenie Piotrowina przez św. Stanisława Biskupa” stworzony przez Szymona Czechowicza. Obok, po lewej stronie, znajduje się rzeźbiarskie odwzorowanie motywu z obrazu, a po prawej stronie św. Stanisław Kostka odtrąca siedmiogłową bestię. Całość otaczają proste kolumny, które dźwigają falujące belkowanie, znajdującą się ponad nim alegorię wiary i nadziei (przedstawioną poprzez kobiety z krzyżem i kotwicą).

Boczne ołtarze zostały zaprojektowane na wzór tych z Kościoła św. Ignacego w Rzymie. Pomiędzy spiralnymi kolumnami umieszczono obrazy przedstawiające św. Ignacego Loyoli, spisującego regułę zakonu jezuitów, oraz św. Stanisława Kostki, w momencie przyjmowania komunii z rąk anioła.

Wnętrze świątyni zdobią także barokowe portrety i epitafia, a obok tego, można podziwiać ołtarze poświęcone św. Judzie Tadeuszowi oraz św. Piusowi X.

Wieniec kaplic

W bazylice poświęconej Matce Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny oraz św. Stanisławowi Biskupowi znajdują się kaplice, które są bogate w historyczne i artystyczne detale, każda z nich jest przesiąknięta duchową atmosferą oraz unikalnym wyposażeniem, które zasługuje na szczegółowy opis.

Kaplica św. Jana Franciszka Regisa skrywa w sobie figurę świętego, która jest zasłonięta przez obraz św. Maksymiliana Marii Kolbego. Tuż nad figurą znajduje się sklepienie z przedstawieniem Jezusa, który ukazuje swoją moc uzdrawiającą poprzez pomoc kalekiemu. W przeszłości w tym miejscu rozdawano chleb dla ubogich, co dodaje temu miejscu szczególnego znaczenia.

W kaplicy św. Rozalii uwagę przyciągają łacińskie napisy na sklepieniu, trzymane przez anioły, a także figurki w ołtarzu, gdzie oryginalny obraz świętej został zastąpiony wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej. Warto pamiętać, że pierwotnie wizerunek przedstawiał św. Rozalię w jej pustelniczym otoczeniu.

Kaplica św. Męczenników Jezuickich wzbogaca wnętrze bazyliki poprzez średniowieczną rzeźbę „Chrystusa Bolesnego” z 1430 roku, która reprezentuje typ ikonograficzny Vir Dolorum. Rzeźba ta została przeniesiona z dawnej fary, a obrazy jezuickie w ołtarzu sprawiają, że wydają się one modlić w kierunku tej rzeźby, co tworzy niezwykłe wrażenie.

W kaplicy św. Franciszka Ksawerego uwagę zwracają postacie Jozuego i św. Tomasza Apostoła, a także epigraf umieszczony na szczycie ołtarza: Sicut tu amasti me, Sic amo te amabo me (Jak Ty mnie umiłowałeś, tak jak Ciebie umiłuję), które podkreśla głębię duchowości tego miejsca.

W kaplicy Świętego Krzyża znajduje się obraz przedstawiający Chrystusa w koronie cierniowej, pochodzący z XVII wieku. Powyżej niego wisi późnogotycki krucyfiks z naturalnej wielkości przedstawieniem Marii Magdaleny klęczącej u stóp Jezusa. Sklepienie kaplicy zdobi iluzoryczna kopuła, nadająca przestrzeni wrażenie głębi.

Kult cudownego obrazu Matki Boskiej w kaplicy Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy ma swoje korzenie w XVII wieku. Chociaż obraz w XIX wieku zaginął, współczesny wizerunek wykonany przez Władysława Ukleję z 1952 roku, został ukoronowany 11 października 1961 roku przez arcybiskupa Antoniego Baraniaka, co stanowiło pierwszy taki akt w Polsce po II wojnie światowej.

Kaplica Wieczystej Adoracji Najświętszego Sakramentu, z nowoczesnym wystrojem, jest historycznie znacząca jako najstarsza kaplica wieczystej adoracji w Poznaniu. Jej powstanie miało miejsce w 1937 roku z okazji Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, a jej poświęcenie celebruje kardynał August Hlond w dniu 27 czerwca 1937 roku.

Kaplica św. Józefa jest ozdobiona obrazem przedstawiającym Świętą Rodzinę, nad którym widnieje wizerunek Trójcy Świętej. W jej otoczeniu znajdują się figury św. Joachima i św. Anny z młodą Maryją, a także przedstawienia chwały św. Józefa wraz z aniołkami dekorującymi sklepienie.

Kaplica św. Michała Archanioła dysponuje obrazem tegoż świętego z XVIII wieku, który ukazuje go pokonującego szatana. W jej obrębie znajdują się również popiersia św. Piusa X oraz wizerunek św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Na zwieńczeniu ołtarza widnieją przedstawienia Anioła Stróża i anioła trzymającego szatana na łańcuchu, a sklepienie ukazuje Cud św. Michała Archanioła na Górze Gargano.

W kaplicy św. Alojzego Gonzagi znajduje się jego obraz przedstawiający patrona kaplicy w zakonnym habicie, z aniołami trzymającymi księgę oraz zwój z inskrypcją po obydwu stronach. We wnęce z kolei znajduje się rzeźba śpiącego św. Alojzego Gonzagi, zasłonięta obrazem św. Judy Tadeusza, autorstwa Stanisława Wróblewskiego z 1954 roku.

Kaplica św. Franciszka Borgiasza zachwyca centralnym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem w gronie aniołów, datowanym na XVI-XVII wiek. Rzeźba św. Franciszka Borgiasza, błogosławiącego św. Stanisława Kostkę, oraz sklepienie przedstawiające Zwiastowanie Pańskie dopełniają wyjątkowości tego miejsca.

Organy

Historia

Organy w tej znakomitej świątyni zostały zamówione na prośbę proboszcza Walentego Zientkiewicza, który pragnął zastąpić stary, mały i awaryjny instrument. W ich projektowaniu i budowie wziął udział Friedrich Ladegast, jeden z najwybitniejszych organmistrzów końca XIX wieku, który swoją pracę zrealizował w latach 1872-1876. Uroczyste oddanie instrumentu miało miejsce 26 lipca 1876 roku, a całkowity koszt jego budowy wyniósł 24 tysiące marek, z czego znaczną część, bo 4000 talarów, podarowała anonimowa darczyńczyni.

Drewniana szafa organowa została wykonana w poznańskim zakładzie Józefa Zeylanda, a jej realizacja miała miejsce w 1875 roku, przy czym snycerz Teodor Gloger oraz stolarz Synoracki odegrali w tym kluczową rolę, pracując pod czujnym okiem projektanta Oscara Mothesa. Wybuch I wojny światowej przyniósł zniszczenia, w wyniku których z instrumentu wymontowano piszczałki cynowe. W dwudziestoleciu międzywojennym zamieniono je na cynkowe przy wsparciu firmy Alberta Polcyna.

Po zakończeniu II wojny światowej organy przywrócił do życia Bronisław Cepka z Popowa koło Wronek. Na szczęście żaden z dokonanych remontów nie wpłynął negatywnie na pierwotną konstrukcję. W latach 2000-2001, bazując na zachowanej dokumentacji Ladegasta oraz projekcie szafy, organy odzyskały dawną świetność dzięki wyspecjalizowanym firmom, takim jak Alexander Schuke z Poczdamu oraz Marek Cepka z Popowa. Piszczałki cynowe zamieniono na stworzone z 98% angielskiego stopu cyny, a drewniane elementy wykonano z luksusowych gatunków dębu, modrzewia oraz jodły syberyjskiej. W ramach prac przebudowano również elementy skórzane oraz przywrócono pierwotną kolorystykę szafy.

W chwili obecnej można usłyszeć, że organy dysponują 43 głosami, pełnym zestawem trzech klawiatur ręcznych (manuałów) oraz pedałem. Ogółem na zespół brzmieniowy składa się ponad 2600 piszczałek cynowych i drewnianych – najdłuższe z nich sięgają ponad 5 metrów długości (kryty głos 32-stopowy), podczas gdy najkrótsze mają jedynie kilka centymetrów. Mechaniczna traktura gry i registracji instrumentu jest dla II manuału wspomagana dźwignią Barkera, co przyczynia się do wyjątkowej barwy dźwięku, cenionej przez wielu specjalistów, którzy oceniają ją wyżej niż w sławnych organach w Oliwie czy Leżajsku.

W każdą sobotę, a w sezonie letnim codziennie, odbywają się koncerty organowe o godzinie 12:15, w których biorą udział znakomici wykonawcy. Wstęp na te wydarzenia jest darmowy, a dochody z koncertów są przeznaczane na renowację fary. Po koncertach odbywa się także możliwość zwiedzania podziemi kościoła. Dodatkowo w okresie letnim, w czwartkowe wieczory, organizowane są Staromiejskie Koncerty Organowe.

Dyspozycja

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
Oberwerk	Hauptwerk	Schwellwerk	_
1. Principal 8′	1. Principal 16′	1. Aeoline 16′	1. Pr. Baß 8′
2. Quintatön 16′	2. Principal 8′	2. Harm. aeth. 3 fach	2. Subbaß 16′
3. Salicional 8′	3. Bordun 16′	3. Piccolo 2′	3. Violon 16′
4. Rohrflöte 8′	4. Flöte 8′	4. Salicional 4′	4. Cello 8′
5. Fl. travers. 8′	5. Gambe 8′	5. Octavfl. 4′	5. Baßflöte 8′
6. Octave 4′	6. Doppelfl. 8′	6. Liebl. Ged. 8′	6. Naßat 5 1/3′
7. Naßat 2 2/3′	7. Octave 4′	7. Fl. dolce 8′	7. Octave 4′
8. Fl. minor 4′	8. Gemshorn 4′	8. Liebl. Ged. 16′	8. Posaune 16′
9. Waldflöte 2′	9. Quinte 2 2/3′	9. Viola d’amour 8′	9. Pr. baß 16′
10. Progr. harm. 2-4 fach	10. Octave 2′	_	10. Untersatz 32′
11. Oboe 8′	11. Mixtur 5 fach	_	_
_	12. Cornett 3 fach	_	_
_	13. Trompete 8′	_	_

Legendy

Historia dotycząca organów w tej bazylice jest niezwykle intrygująca i związana z tajemniczą postacią. Opowiadana legenda mówi o zjawie, która czasami pojawia się podczas prac przy organach.

W pewnych okolicznościach, na balkonie, do którego dotarcie jest niełatwe, ukazuje się tajemnicza kobieta, zawsze ubrana na czarno. Jej pojawienie się oraz równie nagłe zniknięcie sprawia, że cała sytuacja nabiera dodatkowego wymiaru mroczności.

Legendy głoszą, że jest to duch nieznanej ofiarodawczyni, która czuwa nad dziełem swojego życia, sprawdzając, jak na dobre służą jej ofiary.

---

Oceń: Bazylika Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa w Poznaniu

---