Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

---

Lokalizacja

Ogród botaniczny w Poznaniu znajduje się w zachodniej części miasta, a jego położenie w dzielnicy Ogrody jest niezwykle istotne, gdyż to właśnie od tej lokalizacji otrzymała swoją nazwę. Główne wejście prowadzące do ogrodu zlokalizowane jest przy ulicy Dąbrowskiego 165.

Historia

Początki Ogród Botaniczny UAM sięgają lat 20. XX wieku. Jego historia rozpoczyna się od Szkolnego Ogrodu Botanicznego, który został zainicjowany przez profesora Uniwersytetu Poznańskiego Rudolfa Boettnera w latach 1922–1925. Uroczyste otwarcie tej placówki miało miejsce w 1925 roku, a zaszczytu dokonał ówczesny prezydent Rzeczypospolitej, Stanisław Wojciechowski. Pierwszym dyrektorem został Boettner, natomiast od 1923 roku funkcję tę pełnił prof. Adam Wodziczko.

Ogród, zajmujący powierzchnię około 6 hektarów, powstał na mocy umowy zawartej między magistratem w Poznaniu a Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, które pozostało jego właścicielem aż do czasów II wojny światowej. Już na samym początku pełnił funkcję zarówno ogrodu publicznego, jak i placówki edukacyjnej, gdzie prowadzone były lekcje botaniki oraz inne zajęcia praktyczne. W najstarszej części ogrodu znajdują się sekcje dotyczące biologii i systematyki roślin oraz dział masowej uprawy roślin dla potrzeb szkolnictwa.

W 1928 roku Uniwersytet rozpoczął współpracę w zakresie zarządzania ogrodem oraz korzystania z jego zasobów, co stało się możliwe dzięki współfinansowaniu przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W latach 1930–1936 ogród powiększył się o dodatkowe 8 hektarów, które objęły m.in. dział geografii roślin oraz dział roślin dekoracyjnych. W tym czasie powstała także nowa główna brama, zaprojektowana przez Stefana Cybichowskiego, oraz dział gospodarczy.

W okresie od 1939 do 1945 roku ogród był zarządzany przez niemieckich profesorów, E. Spohr i H. Walter. Wówczas prace rozbudowy zostały wstrzymane, a nawet rozważano likwidację ogrodu. Po zakończeniu wojny, do 1949 roku, placówka znajdowała się pod opieką Państwowej Szkoły Ogrodnictwa. Brak wsparcia ze strony władz miasta spowodował, że szkoła zrezygnowała z zarządzania ogrodem. W wyniku tego, 12 grudnia 1949 roku ogród został przejęty przez Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Poznańskiego i otrzymał nową nazwę – Ogród Botaniczny Uniwersytetu Poznańskiego, a od 24 grudnia 1955 roku – Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od tego momentu stał się uniwersyteckim zakładem naukowo-dydaktycznym, posiadającym własny budżet i kadrę naukowo-techniczną.

8 stycznia 1975 roku ogród został wpisany do rejestru zabytków. W 1981 roku uzyskał status pozawydziałowej jednostki organizacyjnej UAM. W tym samym okresie władze miasta przekazały ogrodowi dodatkowe tereny, które rozszerzyły jego obszar aż po ulicę św. Wawrzyńca, a także obszary przylegające od południowego wschodu. Na nowo zdobytej ziemi powstały kolekcje flory Ameryki Północnej i Dalekiego Wschodu, a także dział poświęcony drzewom i krzewom ozdobnym oraz roślinom rzadkim i zagrożonym, w tym również nowoczesny dział zmienności roślin, który jest w trakcie budowy. Ta część ogrodu została otwarta dla zwiedzających w 1985 roku, a także utworzono nowe wejście od ul. Botanicznej oraz parking.

W 1992 roku ogród uzyskał dodatkowe 5 hektarów terenu, przyznane mu wcześniej w 1968 roku, znajdujące się między ul. Dąbrowskiego a św. Wawrzyńca. Dla zwiedzających otwarto je 7 września 2000 roku. Dzisiejszy Ogród Botaniczny jest miejscem, gdzie odbywają się zajęcia dla studentów biologii oraz nauk geograficznych i geologicznych UAM, a także dla studentów Uniwersytetu Przyrodniczego oraz Politechniki.

Dla zwiedzających ogród otwarty jest od maja do października. W dniach wolnych od pracy odwiedza go nawet kilkanaście tysięcy osób.

Dyrektorzy lub pełniący rolę dyrektora ogrodu botanicznego w Poznaniu

W historii Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, dyrektorzy i osoby pełniące tę funkcję odegrały kluczową rolę w jego rozwoju i ochronie. Poniżej przedstawiamy chronologiczny wykaz tych, którzy kierowali ogrodem:

• 1922-1923 – Rudolf Boettner, długoletni kierownik techniczny,
• 1923-1925 – Adam Wodziczko, pierwszy profesor botaniki na Uniwersytecie Poznańskim,
• 1928-1939 – Wacław Zembal, dyrektor Państwowej Szkoły Ogrodniczej,
• 1939–1945 – Edmund Spohr, pierwszy dyrektor w czasie okupacji, jeden z pierwszych profesorów Uniwersytetu Rzeszy w Poznaniu, członek NSDAP,
• 1939–1945 – Heinrich Walter, drugi dyrektor w czasie okupacji, autor fundamentalnego w skali światowej podręcznika o strefach roślinnych, profesor Uniwersytetu Rzeszy,
• 1945–1949 – Wacław Zembal, znów w roli dyrektora Państwowej Szkoły Ogrodniczej,
• 1949-1967 – Zygmunt Czubiński, botanik, ekolog, członek PAN,
• 1968-2000 – Aleksander Łukasiewicz, dyrektor ogrodu, rolnik, botanik, znawca problematyki ogrodów botanicznych, restaurator alpinarium,
• 2000–2009 – Karol Węglarski, dyrektor ogrodu, botanik, miłośnik Azji,
• 2009-2010 – Ewa Jerzak,
• 2011 – Justyna Wiland-Szymańska.

Każdy z tych dyrektorów przyczynił się do rozwoju ogrodu, wprowadzając nowe idee i promując badania nad roślinnością. Ich wkład w rozwój botaniky w Polsce oraz ochrona bioróżnorodności jest nieoceniona.

Działy i kolekcje roślinne

Kolekcje szklarniowe

W ogrodzie botanicznym znajduje się kilka różnorodnych szklarni, które zajmują łączną powierzchnię 800 m². W tych obiektach zgromadzone są rośliny pochodzące z obszarów międzyzwrotnikowych.

W kolekcji znaleźć można aż 2500 taksonów, w tym szczególnie liczne przedstawiciele flory Ameryki Łacińskiej. Wśród dominujących rodzin roślin występują kaktusowate, gruboszowate, bromeliowate, storczykowate, begoniowate oraz obrazkowate.

Oprócz tego, kolekcje paproci są równie bogate, obejmujące zarówno gatunki naziemne, jak i epifity. Sukulenty również zasługują na uwagę; kolekcja ta w liczbie 1150 gatunków, odmian oraz form z 228 rodzajów i 34 rodzin, dostarcza wielu interesujących okazów.

W szklarni na uwagę zasługują endemity z Wysp Kanaryjskich, Madagaskaru oraz mrozoodporne kaktusy.

Najcenniejsza roślina w tej sekcji to welwiczja osobliwa, która stanowi unikatowy w Polsce kwitnący okaz rośliny męskiej, którego wiek przekracza 35 lat. Warto również zwrócić uwagę na wiktorię królewską, lotosa orzechodajnego, czy rozłożnię kolczastą.

W szklarniach można podziwiać także bogate kolekcje storczyków oraz kaktusów, które są uznawane za jedne z najbogatszych w kraju.

• sukulenty,
• rośliny strefy międzyzwrotnikowej,
• rośliny strefy podzwrotnikowej.

Dział kolekcji gruntowych

• dział biologii roślin,
• dział roślin ozdobnych,
• dział ekologiczno-geograficzny – podzielony na dwie części: pierwsza obejmuje fragment lasu dębowo-grabowego na północno-zachodniej granicy ogrodu, druga to kompleks szuwarowo-łąkowy na północno-wschodniej granicy ogrodu,
• dział geografii roślin – w tym dziale na powierzchni 10 ha znajduje się ok. 1700 taksonów drzew i krzewów z wszystkich zakątków świata, z największym udziałem roślin Ameryki Północnej oraz Dalekiego Wschodu, w tym miejscu są prowadzone różne ścieżki edukacyjne,
• dział kolekcji dendrologicznych – ta sekcja zajmuje około 5 ha, prezentując drzewa i krzewy o różnorodnych walorach dekoracyjnych,
• dział systematyki roślin – rozciąga się na 2 ha, gdzie zgromadzono około 2000 taksonów roślin zielnych i drzewiastych, zarówno krajowych, jak i egzotycznych, z bogatą reprezentacją rodzin jak skalnicowate, różowate, bobowate, jasnotowate i astrowate,
• alpinarium – na powierzchni 6000 m² można zobaczyć około 1600 taksonów roślin z obszarów górskich stref umiarkowanej, subarktycznej oraz subantarktycznej. Ma ono bogatą kolekcję roślin Karpat, w tym wiele endemitów, co czyni je jednym z najbogatszych alpinariów w Europie,
• dział roślin wodnych i bagiennych – w tej sekcji znajdują się około 120 gatunków roślin wodnych i szuwarowych,
• dział roślin rzadkich i ginących – obejmujący 0,25 ha, w którym znajdują się dwie kwatery. Kwatera północna sprzyja mezofilom w umiarkowanych i wilgotnych siedliskach, natomiast kwatera południowa dedykowana jest kserofitom, biorąc pod uwagę 82 populacje z 55 gatunków – ich ochrona odbywa się w warunkach ex situ, umożliwiając rozmnażanie i reintrodukcję wyselekcjonowanych roślin.

Od 1925 roku ogród publikuje Index Seminum, który od 2008 roku dostępny jest jedynie w formie elektronicznej. Jest to obszerny spis nasion oferowanych do wymiany z innymi placówkami botanicznymi. Wymiany odbywają się z około 400 ogrodami botanicznymi i arboretami z 58 krajów na wszystkich kontynentach.

Fauna

W 1955 roku, Aleksander Łukasiewicz dokonał ważnego odkrycia w pobliżu stawu, znajdując okazy równonoga, które należą do gatunku Philoscia muscorum sylvestris. Te małe stwory gromadziły się głównie pod liśćmi, zwłaszcza lepiężnika białego. W tamtych czasach, ten gatunek był znany w Polsce jedynie z rejonów Szczecina oraz Gdańska, a jego występowanie koncentrowało się głównie na wybrzeżu Łotwy.

Wszystko wskazywało na to, że odkryte stanowisko mogło być izolowane, prawdopodobnie zawleczone przez ludzi. Podobne przypadki izolacji zaobserwowano w Berlinie, gdzie równonóg ten również występował w towarzystwie przystawca pospolitego, znanego jako Ligidium hypnorum, oraz Tracheoniscus rathkei.

W 2014 roku na lipach zauważono robotnice rzadkiego gatunku mrówkowatych: Temnothorax corticalis. Oprócz nich w tym miejscu odnaleziono także osobniki nadrzewnicy czteroplamki, mrówki pniowej, hurtnicy wstydliwej oraz kartonówki zwyczajnej. To stanowisko jest szczególnie istotne, gdyż jest to trzecie potwierdzone wystąpienie tego gatunku na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej oraz pierwsze, które zostało stwierdzone w zieleni miejskiej.

Pawilon ekspozycyjno-dydaktyczny

W dniu 30 października 2006 zrealizowano otwarcie nowoczesnego dwukondygnacyjnego Pawilonu ekspozycyjno-dydaktycznego, którego projekt stworzył architekt Jerzy Gurawski. Budynek zajmuje powierzchnię wynoszącą niemal 150 m², a jego przestrzenie są wykorzystywane do organizacji różnorodnych wydarzeń, w tym wystaw fotograficznych, które są dostępne dla odwiedzających przez cały rok.

Niższa kondygnacja Pawilonu jest ściśle powiązana z naukowym i dydaktycznym charakterem działalności ogrodu. Znajduje się tu wyposażona w nowoczesny sprzęt multimedialny sala wykładowa im. Zygmunta Czubińskiego, która może pomieścić do 90 osób. W przestrzeni tej mieści się także specjalistyczna biblioteka z czytelnią, co czyni Pawilon idealnym miejscem do zdobywania wiedzy.

Dodatkowo, w Pawilonie znajduje się terminal Miejskiego Informatora Multimedialnego, a także księgarnia przyrodnicza i kawiarenka, co sprawia, że jest to miejsce atrakcyjne nie tylko dla studentów i badaczy, ale również dla wszystkich odwiedzających, którzy chcą się zrelaksować i poszerzyć swoje horyzonty.

Rzeźby

Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

W tym malowniczym miejscu można zobaczyć różnorodne rzeźby, które dodają wyjątkowego charakteru otoczeniu. Oto niektóre z nich:

• Dwoje pod parasolem – parkowa rzeźba znajdująca się blisko głównego wejścia do Ogrodu. Przedstawia zakochaną parę schronioną pod parasolem, dzieło autorstwa Józefa Kopczyńskiego,
• Rzeźba baletnicy – piękna fontanna znajdująca się w ogrodzie francuskim, w kształcie tancerki, zatrzymanej w pozie z słynnego baletu „Jezioro łabędzie”. Suknia rzeźby jest tworzona przez tryskającą wodę, a jej projektantką jest artystka Małgorzata Węcławska, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu.

Głaz narzutowy

Na obszarze Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu można odnaleźć wiele interesujących eratyków. Najsłynniejszym z nich jest ogromny głaz o wadze 130 ton, sprowadzony z Jarosławska, który znalazł swoje miejsce w ogrodzie 5 października 1994 roku.

Ten monumentalny głaz ma swoją historię sięgającą 14 tysięcy lat wstecz, kiedy to przybył na teren Pomorza Zachodniego. Warto zaznaczyć, że dotarł tutaj w wyniku ostatniego zlodowacenia, które miało miejsce na obszarach Skandynawii.

Proces przygotowań do transportu trwał aż trzy miesiące, co podkreśla złożoność i znaczenie tego przedsięwzięcia. Faktycznie, sama podróż głazu do Poznania zajęła pięć dni, co świadczy o ogromnym wysiłku, który włożono w jego przetransportowanie.

Osoby związane z Ogrodem

Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu to miejsce, w którym aktywnie uczestniczyły liczne osoby, każda z nich wniosła istotny wkład w jego rozwój. Oto lista niektórych z nich:

• Joachim Namysł – inicjator budowy, pedagog, dyrektor ogrodów miejskich,
• Adam Wodziczko – profesor, kierownik Ogrodu,
• Władysław Marciniec – inicjator budowy, jeden z twórców koncepcji zieleni miejskiej,
• Władysław Drzewiecki – kierownik techniczny przybyły z Ogrodu Botanicznego Berlin-Dahlem,
• Jerzy Szulczewski – twórca jednego z pierwszych na świecie działów hodowli masowej,
• Zygmunt Hellwig – twórca projektu alpinarium, ogrodnik planista z Wydziału Ogrodnictwa magistratu Warszawy,
• Edward Straus – realizator alpinarium,
• Stefan Cybichowski – architekt, projektant Państwowej Szkoły Ogrodniczej,
• Telesfor Łukowski – długoletni kierownik techniczny (1939–1986),
• Anna Bielawska – autorka kompozycji działu systematyki roślin,
• Maria Karnkowska – entuzjastka sukulentów, autorka prac na temat kaktusowatych,
• Danuta Janaszewska – rolnik, ekolog, morfolog roślin, organizatorka ekspozycji szklarniowej,
• Alina Śmigla-Babula – rekonstruktorka działu pozyskiwania i wymiany nasion, przygotowała Index Seminum,
• Maria Górska-Zajączkowska – biolog, autorka monografii Ogrodu,
• Michał Roszyk-Chudy – wieloletni zastępca dyrektora ds. administracyjnych Ogrodu.

Każda z tych osób miała swoją rolę i wpływ na kształtowanie się Ogrodu, który odgrywa tak ważną funkcję w edukacji i ochronie różnorodności biologicznej.

Dostępność

Ogród Botaniczny wraz z Pawilonem ekspozycyjno-dydaktycznym udostępniony jest dla odwiedzających przez wszystkie dni tygodnia. Wstęp do ogrodu jest bezpłatny, co czyni to miejsce jeszcze bardziej dostępnym dla miłośników natury oraz wszelkich zainteresowanych.

Warto jednak pamiętać, że na terenie ogrodu obowiązuje zakaz poruszania się rowerami. Dla osób przyjeżdżających na dwóch kółkach, przygotowano parking, który zlokalizowany jest bezpośrednio za główną bramą, w pobliżu ulicy Dąbrowskiego.

---

Oceń: Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

---