Pałac Działyńskich w Poznaniu

---

Historia i architektura

Historia pałacu Działyńskich w Poznaniu jest niezwykle bogata i pełna interesujących zwrotów akcji. Władysław Roch Gurowski był jego pierwszym właścicielem, piastującym tytuł marszałka wielkiego litewskiego. W 1808 roku obiekt przeszedł w ręce rodu Działyńskich, którzy byli jego właścicielami aż do 1880 roku, kiedy to zmarł bezpotomnie Jan Kanty Działyński. Później, nowym właścicielem został Władysław Zamoyski, który w 1924 roku przekazał pałac w ramach Fundacji Zakłady Kórnickie narodowi polskiemu. Warto zaznaczyć, że 17 października 1887 roku w obiekcie tym zamieszkał z żoną Heliodor Święcicki, przenosząc do niego swoją klinikę położniczą z ul. 27 Grudnia (Berlińskiej).

Pałac charakteryzuje się reprezentacyjną barokową elewacją wschodnią, która została podzielona pilastrami o stylu korynckim. Wykończenie fasady zdobi pochodząca z końca XVIII wieku attyka z tympanonem, w którym umieszczono herb Działyńskich, znany jako Ogończyk. W pobliżu znajdują się postacie rzymskich legionistów, które zostały dodane w XIX wieku. Na attyce można zauważyć płaskorzeźby przedstawiające rzymski pochód ofiarny, usytuowany po prawej stronie tympanonu, oraz pochód tryumfalny po lewej stronie. Na samej górze attyki, ponad tympanonem, wznosi się ścięty obelisk z pelikanem, który jest symbolem ofiarności i poświęcenia. W czasach zaborów pelikan symbolizował orła, co jest kontynuowane w wielu interpretacjach do dzisiaj. Po obu stronach obelisku znajdują się panoplia.

W okresie zaborów pałac stał się ważnym ośrodkiem kultury i polityki dla polskiej społeczności. W Sali Czerwonej odbywały się zebrania w latach 1830, 1848 oraz 1863, które związane były z powstaniami narodowymi. Budynek był również miejscem licznych wystaw, w tym wystawy rzemiosła w 1850 roku, koncertów oraz amatorskich przedstawień teatralnych. Oferowano w nim także odczyty i wykłady sprawiające, że zyskał miano nieoficjalnego uniwersytetu. Wykładali w nim znakomici profesorowie, w tym:

• Karol Libelt – estetykę,
• August Cieszkowski – filozofię,
• Jędrzej Moraczewski – historię Polski i Słowiańszczyzny,
• Teofil Matecki – chemię i fizykę,
• Jakub Krotowski-Krauthofer – prawo.

Po odzyskaniu niepodległości w 1934 roku w pałacu zaczęto organizować „Czwartki literackie” staraniem lokalnego oddziału Związku Literatów Polskich. Jednakże, w wyniku działań wojennych w 1945 roku, budynek został niemal całkowicie zniszczony, a jego odbudowa miała miejsce w latach 1953–1957. Niestety, odtworzenie zachodniego skrzydła i ogrodu francuskiego zostało zarzucone, uzasadniając to ich „kaprysem możnego właściciela” i „wstecznym układem urbanistycznym”.

Wojenne zniszczenia szczególnie dotknęły wnętrza pałacu, lecz przywrócono niemal pierwotny układ pomieszczeń, szczególnie w Salonie Czerwonym, który zdobiony jest bogatą stiukową dekoracją, nawiązującą do wystroju Zamku Królewskiego w Warszawie. Sala zajmuje całą szerokość frontowej elewacji. Decydenci zrezygnowali jednak z rekonstrukcji pomieszczeń na parterze, gdzie pierwotnie znajdowały się stajnia i wozownia, a drugie piętro pierwotnie przeznaczone było na mieszkania. Współcześnie w pałacu znajdują się instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz ekspozytura Biblioteki Kórnickiej.

Warto na koniec wspomnieć, że w 2009 roku w pałacu odbył się pierwszy pokaz relikwii buddyjskich w Poznaniu, na którym zaprezentowano około tysiąca eksponatów.

Ogród

Za pałacem, w zachodniej części terenu, zlokalizowany jest zabytkowy ogród, który powstał jeszcze w XVIII wieku, w czasach rodziny Gurowskich. Ogród ten, zaprojektowany w stylu francuskim, wyróżniał się swoją symetryczną strukturą oraz sadzawką znajdującą się w centralnym punkcie.

Tytus Działyński, podobnie jak w Arboretum w Kórniku, wzbogacił tę przestrzeń o różnorodne drzewa egzotyczne. W okresie XIX i na początku XX wieku ogród obfitował w winorośl, drzewa owocowe oraz siedem gatunków bzów (Sambucus). W jego otoczeniu można było również spotkać jesion, klon, bliżej nieokreślone drzewa iglaste, a także robinie akacjowe.

Położone w obrębie miejskich murów, założenie parkowo-pałacowe, reprezentowane przez Pałac Działyńskich, jest w Polsce wyjątkowe. Nawiązuje ono do francuskich koncepcji architektonicznych typu hôtel.

Niestety, po zakończeniu II wojny światowej ogród przeszedł poważne zniszczenia. Na szczęście udało się ocalić trzy wiekowe drzewa: dwie lipy oraz miłorząb dwuklapowy (Gingko biloba) o obwodzie przekraczającym 160 cm, będący najgrubszym i najstarszym miłorząbem w Poznaniu.

Choć ogród jest obecnie zamknięty dla zwiedzających, można go oglądać z terenu Wzgórza Przemysła.

Tablice pamiątkowe

Na zewnętrznej części gmachu zamontowano dwie tablice pamiątkowe, które pełnią ważną rolę w zachowaniu pamięci o istotnych wydarzeniach związanych z tym miejscem.

• pierwsza z nich odnosi się do powstania Klubu Demokratycznego w czerwcu 1939 roku, który później został przekształcony w Stronnictwo Demokratyczne, wykonana z metalu,
• druga tablica natomiast informuje o historycznych funkcjach budynku oraz jego odbudowie, wykonana z piaskowca i datowana na rok 1957.

---

Oceń: Pałac Działyńskich w Poznaniu

---