Pręgierz w Poznaniu

---

Forma

Obiekt ten ma formę ośmiobocznej kolumny, która powstała w późnym okresie gotyku. Na jej szczycie znajduje się postać kata, przyodziana w zbroję rycerską, z uniesionym mieczem w dłoni. Ten symbol wskazuje na pojęcie tzw. „prawa miecza” (łac. ius gladii), co oznacza uprawnienie do wydawania wyroku śmierci. Prawo to zostało nadane miastu Poznań przez Władysława Łokietka w 1298 roku.

W kolumnie umieszczone były żelazne obręcze, znane jako kuny, do których przymocowywano skazańców, podkreślając w ten sposób dramatyczny wymiar sprawiedliwości w przeszłości.

Historia

W mieście Poznań, pierwsza konstrukcja pręgierza powstała jako tzw. mediastinus, który pełnił rolę symbolu władzy sądowniczej, zlokalizowanego centralnie w obrębie miejskiej przestrzeni. Odtąd, w miejscu tym, można by wskazać geometryczny środek Poznania, wyznaczony już w 1253 roku.

W 1535 roku wzniesiono obecny pręgierz, którego budowę sfinansowano z przychodów z grzywien, nakładanych na służące, mamki oraz szynkarki, które wyróżniały się przesadnie eleganckimi strojami. Używano do tego celu aksamitu, adamaszku, atłasu oraz klejnotów ze złota, srebra i pereł. Dodatkowo, łańcuchy jedwabne i suknie zbyt wielu fałdów były na porządku dziennym. Wysokość tej budowli wynosiła 5,5 metra, a jej autorstwo przypisuje się prawdopodobnie jednemu z włoskich rzeźbiarzy.

Pręgierz był narzędziem do wymierzania kary chłosty, piętnowania oraz obcinania uszu, palców czy rąk. Skazanych przywiązywano do obiektu, by eksponować ich przed wykonaniem kary śmierci, co miało miejsce na kilka godzin przed egzekucją w innym miejscu. Znany jest przypadek Adama Goldszmita, który w listopadzie 1816 roku otrzymał wyrok ścięcia za zamordowanie własnej siostry. Z kolei w 1826 roku Jadwiga z Cegielskich Wojewódka została skazana na osiem miesięcy więzienia oraz godzinną ekspozycję pod pręgierzem za „nieprawne leczenie i oszukaństwo poprzez udawanie opętania przez złego ducha”.

Funkcjonowanie pręgierza w ten sposób trwało aż do 1848 roku, kiedy to pruskie władze 6 maja na mocy zarządzenia zdecydowały o zniesieniu jego stosowania.

Naprawy i kopia

Pręgierz w Poznaniu przeszedł wiele napraw na przestrzeni lat. Wiele z nich jest dokumentowanych dzięki widocznym napisom, które wskazują na ważne daty: 1690, 1727, 1749, 1781, 1825 oraz 1880. W XIX wieku monument ten często ulegał uszkodzeniom, co skutkowało odpadaniem elementów, takich jak głowa, bark czy prawe ramie kata. Pomimo starania ze strony władz pruskich, które wprowadzały konieczne naprawy, pręgierz nadal tracił swój pierwotny wygląd, w tym ostatni przypadek, gdy znów odpadła głowa. W czasie II RP, ze względu na częste uszkodzenia, postanowiono wykonać kopię pręgierza, a oryginał przeniesiono w 1925 roku do Zamku Przemysła.

Po zakończeniu II wojny światowej, oryginał pręgierza został odnaleziony przez Witolda Maisel w składnicy miejskiej, mieszczącej się przy ul. Kościelnej 56. Stan oryginału był nie tylko zadziwiający, ponieważ był kompletny, ale także wymagał ponownej rekonstrukcji, gdyż był rozmontowany na części. Do 2022 roku na poznańskim rynku stała kopia pręgierza, wykonana w 1925 roku przez Marcina Rożka. Oryginał natomiast znajduje się w Muzeum Historii Miasta Poznania, zlokalizowanym w Ratuszu.

Kopia pręgierza wymagała napraw po chuligańskich zniszczeniach w latach 2010 i 2011. W wyniku modernizacji rynku w 2022 roku, kopia została rozebrana i przechowana w magazynie w Forcie VII. Zgodnie z informacjami, 15 lutego 2024 roku kopia pręgierza powróciła na swoje pierwotne miejsce, ponownie zajmując centralną rolę w miejskim krajobrazie przy Ratuszu.

Constructa est haec statua ex coctricum fimbriis anno Domini 1535 (tłumaczenie: Wybudowano ten posąg z fatałaszków kucharek roku Pańskiego 1535)

Discite iustitiam moniti et non temnere divos (tłumaczenie: Uczcie się sprawiedliwości przestrzeżeni i nie gardźcie bogami)

executor iustitae (tłumaczenie: wykonawca sprawiedliwości)

Vendidit hic auro patriam (tłumaczenie: sprzedał za złoto ojczyznę)

---

Oceń: Pręgierz w Poznaniu

---