Zamek Królewski w Poznaniu

---

Historia budowy i wygląd obecny

Historia zamku w Poznaniu jest nieodłącznie związana z analogią jego budowy oraz ewolucji. O jednoznacznym ustaleniu daty powstania pierwszej budowli trudno mówić. Wiadomo jednak, że przypuszczalnie pierwszą konstrukcję zainicjowałPrzemysł I, który mógł wznosić na szczycie wzgórza, znanego dzisiaj jako Góra Przemysła, ceglaną wieżę mieszkalną, otaczając ją palisadą. W połowie XIII wieku możliwe, że niewielka rezydencja została włączona w system murów miejskich nowo założonego Poznania.

Budowa zamku mogła także rozpocząć się za czasów syna Przemysła I, Przemysła II. Monarchia w jego planach zakładała jednoczenie ziem Polski, co z kolei skutkowało podjęciem decyzji o wzniesieniu nowego zamku jako siedziby królewskiej. Koronacja Przemysła II na króla Polski miała miejsce w 1295 roku, lecz rok później 1296 przyniósł mu tragiczny koniec, kiedy to został zamordowany. Przerwanie budowy było wymuszone, co znalazło odzwierciedlenie w zmianie stylu murów z wendyjskiego na gotycki oraz w odmiennej metodzie fundamentowania kolejnych faz konstrukcji.

W późniejszym czasie budowę kontynuowali Piastowie głogowsko-żagańscy, a zakończona została przez Kazimierza III Wielkiego do 1337 roku. Po objęciu rządów w Wielkopolsce przez Kazimierza Wielkiego zamek zyskał dodatkowe udogodnienia, w tym dom mieszkalny. Mimo to, jego cechy architektoniczne pozostają wciąż nie do końca odkryte w kontekście nowoczesnej budowli.

W okresach późniejszych do zamku dołączono wieżę obronną, co wzbogaciło jego architekturę oraz funkcjonalność. Od czasów Władysława Łokietka, zamek stał się stałą siedzibą starostów generalnych Wielkopolski. Król Władysław II Jagiełło w 1434 roku zlecił przebudowę uszkodzonej wieży, co było pierwszym sygnałem do dalszych prac budowlanych. Na początku XVI wieku zaczęto zauważać, że gotycka budowla przestaje spełniać wymagania dla rezydencji królewskiej, co skłoniło Zygmunta Starego do zatrzymania się w rezydencji biskupa na Ostrowie Tumskim.

Pod koniec XVI wieku starosta generalny rozpoczął znaczną przebudowę zamku, która trwała do momentu wielkiego pożaru w 1536 roku, który zniszczył nieskończoną budowlę. W kolejnych latach zamek stał się miejscem sesji Komisji Skarbowej Poznańskiej, jednak wojny, które miały miejsce w XVII wieku, nie oszędziły tej konstrukcji.

Podniesieniem z ruin zajmował się starosta generalny Andrzej Górka, który wprowadził cechy renesansowe. Nowo zmodernizowany główny gmach miał trzy kondygnacje oraz cztery dachy, a niebawem wzbogacono go loggią arkadową. Niestety, zniszczenia podczas potopu szwedzkiego oraz w kolejnych latach z powodu obecności różnych armii doprowadziły do kolejnych uszkodzeń zamku. W 1716 roku zajęli go konfederaci tarnogrodzcy. W 1721 podjęto częściową odbudowę, która nie uchroniła zamku przed dalszą ruina.

W kolejnych latach los zamku był niepewny; z mocy decyzji Prusaków w 1795 roku zburzona została południowa część zamku, a także dawna kuchnia. Nowe budynki powstawały stopniowo, a zamek zmieniał kilkakrotnie swoje przeznaczenie, pełniąc różne funkcje aż do 1939 roku. Tragiczne losy budowli zakończyły się w lutym 1945, gdy Wzgórze Przemysła znalazło się pod ostrzałem i ostatecznie zamek uległ całkowitemu zniszczeniu.

W 1949 roku architekt Zbigniew Zieliński przygotował ambitny projekt odbudowy zamku w stylu XVI wieku, lecz zyskiwał na znaczeniu projekt generalnego konserwatora zabytków, Jana Zachwatowicza, co zapobiegło jego realizacji. W latach 1959–1964 wzniesiono nowy gmach na podstawie projektu Raczyńskiego, gdzie obecnie mieści się Muzeum Sztuk Użytkowych.

Obecnie, jedynie nienaruszone fundamenty z XIII oraz XIV wieku, a także zachodnia i wschodnia ściana pozostały w autentycznym stanie, a na budynku można dostrzec okolicznościowe tablice. 22 kwietnia 2002 roku został powołany Komitet Odbudowy Zamku Królewskiego w Poznaniu. Najnowszą przebudowę, w południowej części zamku, przeprowadzono w latach 2010–2013 według projektu Witolda Milewskiego, stosując się do zasad mid-XVI wieku. W ostatnich latach architekt Jarosław Kozakiewicz zaprezentował swój nowoczesny projekt odbudowy noszący nazwę Punctum, który nie spotkał się z dużą aprobatą.

Rok 2016 przyniósł na wieży punkt widokowy, który jest nowym miejscem wizyt w Poznaniu, a jego odbudowa budzi mieszane uczucia, a niektórzy przypisują jej miano Zamku Gargamela. Warto, aby wszyscy miłośnicy historii i architektury odkryli, jak wspaniałe dziedzictwo ukrywa się w sercu Poznania.

Kalendarium wydarzeń na zamku

Historia zamku w Poznaniu bogata jest w ważne wydarzenia, które miały miejsce na przestrzeni wieków. Warto przyjrzeć się bliżej ich chronologii.

• 1249 – w tym roku miała miejsce ceremonia zaślubin Salomei, siostry Przemysła I, z Konradem I głogowskim,
• 1 lipca 1250 – na dokumencie skierowanym do klasztoru cysterskiego w Obrze zauważono, że figuruje tam castro posnaniensi jako miejsce wystawienia,
• 1251 – odbył się ślub Eufemii, najmłodszej siostry Przemysła I, z Władysławem, księciem opolsko-raciborskim,
• 14 października 1257 – świat ujrzał Przemysła II,
• 1 września 1288 – przyszedł na świat Ryksy Elżbiety, córki Przemysła II i Ryksy, która została później żoną Wacława II, króla Czech, oraz po jego śmierci związała się z Rudolfem III Habsburgiem,
• 1309 – w zamku przebywał Henryk III Głogowczyk, który ubiegał się o tron Polski,
• 1329-1331 – Władysław I Łokietek gościł w zamku,
• 1337 – zamek był świadkiem podpisania pokoju między Kazimierzem III Wielkim a Janem Luksemburskim,
• 1341 – nastąpił ślub Kazimierza III Wielkiego z Adelajdą, córką Henryka, landgrafa heskiego,
• 1343 – w zamku miało miejsce wesele Bogusława V, księcia szczecińskiego, z Elżbietą, córką Kazimierza Wielkiego,
• 1372 i 1373 – Elżbieta Łokietkówna, królowa Węgier, kilkakrotnie przebywała w zamku,
• 1381 – zamek gościł Ludwika Węgierskiego,
• 1386 – Jadwiga Andegaweńska i Władysław II Jagiełło odwiedzili zamek,
• około 1400 – Przecław Słota stworzył najstarszy znany wiersz świecki w języku polskim dotyczący etykiety przy stole,
• 1424 – w drodze na koronację Zofii Holszańskiej (Sonki) przebywał w zamku Eryk Pomorski, król Norwegii, Danii i Szwecji,
• 1433 – miało miejsce małżeństwo Bogusława IX, księcia słupskiego, z Marią, córką Siemowita IV, księcia mazowieckiego i siostrzenicą Władysława II Jagiełły,
• liczne wizyty Kazimierza Jagiellończyka,
• 29 maja 1493 – Jan I Olbracht odebrał hołd od Hansa von Tieffena, ostatniego Wielkiego Mistrza zakonu krzyżackiego przed jego sekularyzacją,
• liczne wizyty Zygmunta I Starego,
• 1574 – pobyt Henryka Walezego,
• liczne wizyty Zygmunta III Wazy,
• liczne wizyty Władysława IV Wazy,
• 1657-1658 – gostinnie przebywał Jan II Kazimierz wraz z żoną Ludwiką Marią Gonzagą, zaś podczas ich bytności zorganizowano naradę wojenną z działaczami wojskowymi, w tym ze Stefanem Czarnieckim, co zostało utrwalone w hymnie Polski przez Józefa Wybickiego, który swoją karierę prawniczą rozpoczynał w 1765 roku na zamku.

Legendy

Według legend, powstanie Góry Przemysła ma swoje źródło w interwencji sił ciemnych. Historia głosi, że w momencie, gdy poddani Mieszka I przyjęli chrzest, zły duch, oburzony tym faktem, postanowił przeszkodzić mieszkańcom w ich nowej wierze. Miał on wyrwać jeden z pobliskich pagórków, planując zastawić nim koryto rzeki Warty, co miało skutkować zalaniem miasta. Nieszczęsny orszak diabelski, triumfując nad swym domniemanym sukcesem, głośno świętował, co obudziło koguty. Ich pianie sprawiło, że wielki kamień nie trafił w rzekę, a upadł na lewy brzeg, ratując tym samym miasto od katastrofy.

Inna, nie mniej dramatyczna opowieść związana jest z tragiczną śmiercią Ludgardy, żony Przemysła II. Według relacji, 14 grudnia 1283 roku, Ludgarda mogła zostać uduszona przez swoje służące w zamkowym pomieszczeniu. To morderstwo miało swoje korzenie w emocjach męża, który pragnął potomka, w efekcie czego zainicjowano fundację klasztoru dominikanek w Poznaniu, traktując ją jako pokutę za to okropne występki. Warto jednak zauważyć, że kronikarze opisujący te wydarzenia wciąż wskazują na niewyjaśnione okoliczności śmierci, a dopiero w późniejszych źródłach, jak Kronika oliwska z połowy XIV wieku czy kronika Ernsta von Kirchberga z około 1370 roku, zaczynają łączyć go z tym tragicznym wypadkiem.

Jan Długosz, historyk, który opisuje te wydarzenia, zaznacza, że informacje na ten temat czerpał z pieśni ludowych. Krążyły również plotki, że duch Ludgardy, w postaci białej damy, błąkał się po okolicy zamku. Pod murami miała pojawiać się tajemnicza postać, Czarny Rycerz, który w dniu jej pogrzebu, 15 grudnia 1283 roku w gnieźnieńskiej katedrze, opłakiwał zmarłą księżną.

---

Oceń: Zamek Królewski w Poznaniu

---