Zamek Cesarski w Poznaniu

---

Opis

Budowa Zamku Cesarskiego w Poznaniu rozpoczęła się w 1905 roku, przy czym pierwsze prace budowlane miały miejsce już w roku poprzednim, 1904. Zaledwie pięć lat później, 21 sierpnia 1910 roku, architekt osobiście wręczył klucze cesarzowi podczas wizyty, znanej jako Posener Kaisertage. Cesarz odwiedził zamek jeszcze po raz drugi, 27 sierpnia 1913 roku, przy okazji otwarcia kaplicy zamkowej. Koszty budowy były ogromne jak na tamte czasy, wynosząc aż 5 milionów marek. Zamek jest jednym z najnowszych tego typu obiektów w Europie.

Pierwszym i jedynym burgrabią tego zamku był hrabia Bogdan Hutten-Czapski, pomorski ziemianin, który pełnił tę funkcję w latach 1906-1918. Budowla została wzniesiona na planie nieregularnego wieloboku w stylu neoromańskim, uważanym przez cesarza za najbardziej germański, co miało podkreślić świetność Świętego Cesarstwa. Ta nowa rezydencja miała na celu potwierdzenie przynależności Wielkopolski do Rzeszy.

W południowej części miała miejsce budowa głównego budynku, który składał się z dwóch skrzydeł: większego zachodniego, mieszczącego pomieszczenia mieszkalne, oraz wschodniego, przeznaczonego na pomieszczenia reprezentacyjne. Na parterze zachodniego skrzydła znajdowały się pokoje marszałka dworu oraz ochmistrzyni, a pierwsze piętro zarezerwowano dla cesarskiej pary oraz prywatnej kaplicy, zaprojektowanej w stylu bizantyńskim przez Augusta Oetkena. Kluczowe wejście było przeznaczone wyłącznie dla cesarza, znajdujące się w zachodniej elewacji wieży, gdzie schody prowadziły bezpośrednio na pierwsze piętro.

W sypialni cesarza i cesarzowej znajdował się korytarz z posągami czterech wielkich władców: Gerona, Ottona I, Fryderyka Barbarossy oraz Władysława II Śląskiego. Drugie piętro przeznaczone było dla następcy tronu, znane jako pokoje książęce. Większość pomieszczeń miała połączenie z foyer, które biegło wokół wewnętrznego dziedzińca.

Najbardziej efektownym pomieszczeniem skrzydła reprezentacyjnego była Sala Tronowa, która nawiązywała do bizantyjskich bazylik. Oświetlały ją ogromne okna, otoczone arkadami wspartymi na kolumnach. Między łukami umieszczono osiem posągów cesarzy niemieckich, a w centralnej wnęce znajdował się orientalny tron cesarski. Galerie dla gości i orkiestry były umieszczone powyżej. Wejście do reprezentacyjnej części budowli prowadziło od strony ulicy Wałowej, dzisiejszej ul. Kościuszki.

Z tyłach zamku, w kierunku ul. Berlińskiej, obecnie ul. Fredry, znajdował się ogród, zamknięty od wschodu i północy budynkami dla służby, stajnią oraz garażami. Na dziedzińcu różanym znajduje się Fontanna Lwów, zainspirowana podobnym obiektem w Patio de los Leones w Alhambrze w Grenadzie. Główna budowla była oddzielona od ulicy św. Marcina podwórzem, otoczonym kutym, żelaznym płotem.

Umiejscowienie obiektu było starannie przemyślane. Po zniesieniu twierdzy, Poznań miał być przekształcony w miasto-rezydencję. Na wyrównanych wałach, na wylocie Bramy Berlińskiej, zdecydowano się na stworzenie Dzielnicy Cesarskiej. Projekt był dziełem jednego z czołowych urbanistów Europy – Josepha Stübbena. Do kompleksu należały również:

• gmach Poczty Głównej,
• Ziemstwo Kredytowe,
• Collegium Maius,
• Aula Uniwersytetu Adama Mickiewicza,
• Collegium Minus,
• Collegium Iuridicum,
• Opera,
• budynek Akademii Muzycznej,
• Kościół Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu,
• oraz Zamek Cesarski, obok którego, na dzisiejszym pl. A. Mickiewicza, stanął pomnik Ottona von Bismarcka.

Podczas Powstania Wielkopolskiego w zamku znajdowały się kuchnie przygotowujące posiłki dla powstańców. Po zakończeniu powstania, zamek przeszedł w ręce Skarbu Państwa. W 1921 roku, na mocy uchwały Rządu RP, oddano go do dyspozycji Naczelnika Państwa oraz później prezydenta. W obiekcie mieściło się Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, które miało na celu integrację Wielkopolski z nowo odrodzonym państwem.

W zamku mieściły się też niektóre zakłady Uniwersytetu Poznańskiego, a także organizacje studenckie oraz harcerskie oraz redakcje kilku pism. W 1939 roku, niezwłocznie po rozpoczęciu II wojny światowej, podjęto decyzję o przekształceniu rezydencji cesarskiej na siedzibę Adolfa Hitlera oraz Artura Greisera, namiestnika Reichsgau Wartheland. Projekty przebudowy zlecono Franzowi Böhmerowi i w wyniku tej decyzji zabudowane zostały kluczowe wnętrza, a ich aranżacja przeszła całkowitą transformację w stylu totalitarnym.

Zastosowane aranżacje były zgodne z podobnymi pomieszczeniami w Kancelarii Rzeszy w Berlinie. Mimo planów nowego gabinetu Hitlera, nie ma żadnych dowodów, że kiedykolwiek on odwiedził Poznań. Przebudowa Sali Tronowej miała sprawić, że stanie się miejscem zgromadzeń, natomiast w południowej elewacji zaplanowano nowe reprezentacyjne wejście. Na dziedzińcu, od strony ul. św. Marcina, powstał schron przeciwlotniczy na 375 osób, ale ta przebudowa została przerwana na mocy dyrektywy Hitlera w 1943 roku, w obliczu niepowodzeń niemieckich na froncie wschodnim.

Po kapitulacji cytadeli w dniu 23 lutego 1945 roku zamek stał się obozem przejściowym dla jeńców niemieckich, a później mieścił koszary Ludowego Wojska Polskiego. W okresie powojennym rozważano zburzenie tego obiektu, ze względu na jego historię czy powiązania z okresem zaborów, decyzja ostateczna sprowadziła się jednak do usunięcia nazistowskich symboli oraz częściowej rozbiórki uszkodzonej wieży zegarowej.

Bolesław Szmidt w 1950 zaproponował koncepcję rekonstrukcji, w tym stworzenie osłony dla pruskiej architektury, budowę łącznika między wieżą a Salą Tronową oraz zabudowę krużganków z wzorami wawelskich elementów. Projektuję również podniesienie wieży zegarowej oraz zmiany wystroju sal. Niestety, mimo że przygotowano materiały do przebudowy, prace nie ruszyły ze względu na opory niektórych członków poznańskiego środowiska architektonicznego do Szmidta.

W 1948 roku zamku nadano nazwę Nowy Ratusz, stając się siedzibą Miejskiej Rady Narodowej, a w 1962 roku przemianowano go na Pałac Kultury. To tutaj mieściła się także Sala Tradycji Ruchu Młodzieżowego. Zamek Cesarza został wpisany do rejestru zabytków 6 marca 1979 roku, co uchroniło go przed wyburzeniem. Dzisiaj obiekt należy do Centrum Kultury „Zamek”, a w Sali Tronowej znajduje się Sala Wielka. Niektóre apartamenty są wykorzystywane na sale wystawowe oraz koncertowe. Zamek jest także siedzibą wielu instytucji, w tym Teatru Animacji oraz Centrum Sztuki Dziecka.

Na zamkowych dziedzińcach latem organizowane są koncerty, spektakle teatrów i pokazowe projekcje filmowe. Planowana jest odbudowa zniszczonej części wieży. Zamek jest głównym miejscem prezentacji sztuki, w ramach Międzynarodowego Triennale Rzeźby, odbywającego się od 2002 roku. W czerwcu tego samego roku otwarto muzeum na parterze poświęcone Muzeum Powstania Poznańskiego – Czerwiec 1956. W 2010 roku obchodzono stulecie budowli, a także rozpoczęto przebudowę kompleksu Sali Wielkiej, której zakończenie miało miejsce pod koniec 2012 roku.

Parametry techniczne

Na zakończenie budowy, zamek wyróżniał się imponującymi parametrami, które świadczą o jego monumentalności i funkcjonalności. Oto kluczowe dane dotyczące jego konstrukcji:

• liczba pomieszczeń wynosiła 585,
• wysokość wieży sięgała 75 m,
• powierzchnia gmachu głównego wynosiła aż 25 127,10 m²,
• powierzchnia użytkowa wynosiła 13 501,31 m²,
• ciężar cesarskiego tronu, który był podwójny, oscylował wokół 3,5 tony.

W kulturze popularnej

W tej historycznej budowli przeplatają się wątki literackie i filmowe, co czyni ją niezwykle interesującym miejscem. Akcja kilku powieści autorstwa Piotra Bojarskiego rozgrywa się w zamku; należą do nich: „Coraz ciemniej w Wartheland”, która jest powieścią historyczną wzbogaconą elementami sensacyjnymi, a także „Rache znaczy zemsta”, stworzona w ramach gatunku historical-fiction. Dodatkowo, miłośnicy kryminałów retro mogą sięgnąć po „Szmery”, jak również po „Juni”, której fabuła nawiązuje do Czerwca 1956 roku.

Zamek był również miejscem kręcenia scen do filmu „Serce miłości” z 2017 roku, wyreżyserowanego przez Łukasza Rondudy. Tego typu projekty filmowe i literackie wzbogacają kulturowe dziedzictwo zamku, czyniąc go żywą częścią współczesnej sztuki.

---

Oceń: Zamek Cesarski w Poznaniu

---