Bogumił Andrzejewski

---

Dzieciństwo i losy wojenne

Był synem Teofila, kupca oraz hurtownika, a także eksportera surowych skór, i Zofii z d. Karaszewicz-Tokarzewska, która przed zawarciem małżeństwa pracowała w dużej rosyjskiej fabryce jako pracownik biurowy.

Przyszły poeta zdobywał wiedzę w Gimnazjum im. Bergera w Poznaniu, a w latach 1937–1939 kontynuował naukę w Gimnazjum i Liceum im. Oswalda Balzera w Zakopanem. Pod koniec sierpnia 1939 roku wyruszył z Poznania do Warszawy, której nieopatrznie opuścił w lutym następnego roku. Następnie udał się na Węgry, a w 1941 roku dotarł do Palestyny.

W chwili, gdy znalazł się w Palestynie, zaciągnął się do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. W 1941 roku odniósł ranę w bitwie pod Tobrukiem. W tym samym roku w piśmie „Przy kierownicy w Tobruku” (nr 4/5) ogłosił swoje pierwsze utwory, wśród których znalazły się wiersze: Koledze, Upiór, Zegar oraz krótkie opowieści z życia kompanii Cekaemy, znane jako krótkie serie.

Te wczesne teksty nie wyróżniały się niczym szczególnym, ich tematyka koncentrowała się na rzeczywistości wojennej oraz śmierci żołnierzy na polu bitwy. Jak sam Andrzejewski wspomniał wiele lat później: „[…] naśladowałem jak mogłem Czterech Wieszczów”. W okresie wojennym publikował swoje wiersze i utwory prozatorskie w takich pismach jak: „Kurier Polski w Bagdadzie” (1942-1943), „Polska Walcząca” (Londyn, 1943-1944), oraz „Nowa Polska” (Londyn, 1944–1945).

Kariera zawodowa

Po zakończeniu II wojny światowej, Bogumił Andrzejewski osiedlił się na stałe w Wielkiej Brytanii. W 1946 roku ożenił się z Sheilą Muriel Weekes. Jego pasja do języków skłoniła go do podjęcia studiów w renomowanym Oriel College w Oksfordzie, gdzie zgłębiał anglistykę i język staronorweski.

W 1947 roku uzyskał prestiżowy tytuł Bachelor of Arts in English Language and Literature, zdobywając magisterium. Po dwóch latach, w okresie 1948–1949, rozwijał swoje umiejętności w School of Oriental and African Studies na Uniwersytecie Londyńskim, gdzie koncentrował się na językoznawstwie ogólnym oraz klasycznym języku arabskim.

W latach 1950–1951, Andrzejewski prowadził badania nad językiem somalijskim w Brytyjskim Protektoracie Somaliland, pełniąc rolę badacza w Departamencie Oświaty. Jego celem było stworzenie odpowiedniej ortografii dla tego języka, co stanowiło ważny krok w dokumentacji językowej Somalii.

W trakcie lat 1952–1964 zasiadał na stanowisku wykładowcy języków i literatury kuszyckiej na Uniwersytecie Londyńskim, gdzie rozwijał program nauczania z zakresu lingwistyki. W 1962 roku uzyskał stopień Doctor of Philosophy, którego podstawą była praca zatytułowana „Declensions of Somali Nouns” napisana pod okiem profesora Malcolma Guthriego.

W latach 1957–1975 Andrzejewski prowadził intensywne badania nad językami kuszyckimi oraz literaturą w takich krajach jak Etiopia, Kenia i Somalia. Po zakończeniu tego okresu, od 1964 do 1980 roku, pracował jako docent języków kuszyckich na University of London. W 1980 roku awansował na stanowisko profesora, kierując działem języków i literatur kuszyckich na tym uniwersytecie.

Rok 1982 przyniósł mu przedwczesną emeryturę, jednak jego zaangażowanie w pracę naukową i literacką nie ustało. W 1988 roku został uhonorowany przez rząd Somalii Orderem Gwiazdy Somalijskiej w stopniu komandorskim. Odznaczenie to było wyróżnieniem za jego niezaprzeczalny wkład w język i literaturę somalijską oraz za jego działania na rzecz opracowania oficjalnej ortografii dla języka somalijskiego. W późniejszych latach mieszkał w Harpenden, malowniczym hrabstwie Hertfordshire w Anglii.

Andrzejewski jako językoznawca

Bogumił Andrzejewski był wybitnym językoznawcą, który publikował prace naukowe w języku angielskim w renomowanych czasopismach specjalistycznych. W okresie od 1960 do 1974 roku jego artykuły ukazywały się m.in. w „African Language Studies”. Oprócz tego, w „Ethiopianist Notes” – czasopiśmie, które od 1979 roku zmieniło nazwę na „Northeast African Studies”, również można znaleźć jego publikacje w latach 1978-1988.

Oprócz artykułów, Andrzejewski był współautorem istotnych prac badawczych, takich jak studium i antologia poezji somalijskiej. Angażował się także w prace redakcyjne i edytorskie, w tym w książki takie jak: M. H. I. Galaal: Hikmad Soomaali oraz Literatures in African languages. Theoretical issues and sample surveys. Jego twórczość obejmowała również tłumaczenia z języka somalijskiego na angielski, w tym dramat Sheikh Mumin pt. Leopard among the woman oraz powieść Farrax M. Cawl Ignorance is enemy of love.

Andrzejewski był aktywny w publikowaniu licznych artykułów dotyczących problematyki języków kuszyckich oraz ustnych przekazów kulturowych w Afryce. Jego prace znalazły się w wielu naukowych czasopismach, w tym w paryskiej „Kulturze” w latach 1949-1954, 1967 oraz 1994. Ponadto, jego artykuły były również publikowane w londyńskich „Wiadomościach” w latach 1967, 1969-1970 oraz 1973, jak również w „Życiu” w roku 1959.

W 1970 roku Andrzejewski został uhonorowany nagrodą „Wiadomości” za swoje najwybitniejsze utwory, które zostały opublikowane w tym piśmie w roku 1969.

Andrzejewski jako poeta

Bogumił Andrzejewski, znany również jako poeta, tworzył swoje wiersze w sposób, który był dla niego osobistą formą ekspresji. Czesław Miłosz, uznawany za jednego z najwybitniejszych poetów XX wieku, zauważył, że Andrzejewski pisał wiersze przede wszystkim dla swojej przyjemności, w momentach wolnych od poważnych zajęć.

Chociaż twórczość Andrzejewskiego nie doczekała się jeszcze szczegółowego opracowania w literaturze, to bez wątpienia pozostawił po sobie bogaty dorobek. Jego portfel twórczy obejmuje ponad osiemdziesiąt dzieł, wśród których znajdują się wiersze, poematy oraz opowieści.

Wśród jego publikacji wyróżnia się: jeden arkusz poetycki pod tytułem Na wszelki wypadek, opublikowany w 1957 roku, który zawierał siedem utworów, a także zbiór osiemnastu utworów – zarówno poematów, jak i opowieści – zatytułowany Podróż do krajów legendarnych, wydany w 1985 roku. W 2000 roku tom ten został wydany ponownie przez polską oficynę wydawniczą „Agawa”. Fotografie większości pozostałych dzieł Andrzejewskiego znajdują się w czasopismach emigracyjnych.

Przez szereg lat poeta utrzymywał intensywną współpracę z londyńskimi „Wiadomościami”, w których publikował swoje wiersze oraz opowieści. Dotychczas powstało jedenaście tekstów analizujących jego twórczość. Na ten temat ukazały się również trzy wspomnienia, a wśród nich interesujący wywiad z poetą. Co więcej, Jerzy Pietrkiewicz napisał przedmowę do Podróży do krajów legendarnych, co pokazuje, że krąg jego wpływów i zainteresowania sięgał dalej niż tylko do jego własnej literackiej działalności.

Śmierć i wspomnienia o Andrzejewskim

1 grudnia 1994 roku, przed północą, w wieku 72 lat, zmarł Bogumił Andrzejewski. W celu oddania hołdu pamięci poety, w Londynie dnia 15 marca 1995 roku odbyło się specjalne nabożeństwo w katolickim kościele pod wezwaniem św. Anzelma i św. Cecylii.

Później w wspomnieniach Andrzejewskiego zebrano w The Senior Common Room w School of Oriental and African Studies na Uniwersytecie Londyńskim. Alicja Moskalowa, w swoim eseju zatytułowanym Czy Goosh vel Guush vel Guś rzeczywiście odszedł?, odnosiła się do tych chwil. W uroczystości uczestniczyła liczba bliskich, w tym rodzina, przyjaciele, profesorowie oraz byli studenci Andrzejewskiego, jak również jego współpracownicy z BBC World Service.

Podczas ceremonii odczytano testament-żegnanie, który Bogumił podyktował żonie, Sheili, „gdy uświadomił sobie, że nie wyzdrowieje z tej ostatniej choroby”. W swoim pożegnaniu odnosił się do Somalijczyków, myśląc o nich w ostatnich chwilach swojego życia.

Jerzy Pietrkiewicz w styczniowo-lutowym numerze paryskiej „Kultury” z 1995 roku, w sekcji „Ci, co odeszli”, wspomniał: Prawdziwa przyjaźń jest łaską opatrzności, ale nawet ta łaska nie przygotowuje do rozstania w śmierci. Dla mnie pozostał Bogu-miłym przyjacielem, z którym przyjaźń przetrwała przez pół wieku.

Pietrkiewicz podkreślił również wizyty Andrzejewskiego w Afryce, gdzie radiowe stacje w Somalii zapowiadały jego przybycia w sposób zgodny z miejscową tradycją ustnego przekazu. „Ten-który-nie-jest-u-nas-często”, wołało radio, „przyleciał-do-Mogadiszu”. Piękne określenie dla kogoś, kto w pełni oddał się wszystkim plemionom; czuli, że Andrzejewski był z nimi zarówno ciałem, jak i duchem – dlatego miłość do niego, jako kodyfikatora ich kultury, pozostanie w kolektywnej pamięci.

Jak Kolumb odkrywający nowy świat, Bogumił powracał do Londynu nasycony urokiem i dobrocią, a w Somalii nazywano go „lemuryjskim wędrowcem”, „misjonarzem słów”, „starszym wszystkich szczepów”.

---

Oceń: Bogumił Andrzejewski

---