Roman Wilhelmi

---

Życiorys

Roman Wilhelmi przyszedł na świat 6 czerwca 1936 roku, jako najstarszy syn Zdzisława oraz Stefanii Wilhelmich. Miał dwóch młodszych braci, Eugeniusza i Adama. W dzieciństwie, z powodu problematycznego zachowania, jego rodzice zdecydowali o przeniesieniu go do Kolegium Kujawskiego księży salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim, gdzie odbywał naukę w szkole powszechnej z internatem. To właśnie tam zagrał w swojej premierowej sztuce, co zapoczątkowało jego pasję do aktorstwa.

Po powrocie do Poznania ukończył liceum oraz średnią szkołę teatralną, kształcąc się jako instruktor ruchu amatorskiego. Już jako piętnastolatek zyskał uznanie, wygrywając konkurs recytatorski zorganizowany przez poznańskie radio. Niestety, tuż przed przystąpieniem do egzaminów na studia doznał kontuzji, łamiąc rękę w łokciu, co skutkowało utrudnieniem w pełnym wyproście tej kończyny. Zdarzenie to zmusiło go do ukrywania niedoskonałości, co w efekcie przyczyniło się do jego zauważalnego talentu aktorskiego.

Wilhelmi rozpoczął studia w PWST w Warszawie, którą z sukcesem ukończył w 1958 roku. Już w trakcie studiów, na trzecim roku, miał przyjemność występować w Teatrze Polskim, gdzie wcielił się w rolę pazia w sztuce „Skowronek” autorstwa Jeana Anouilha. Po ukończeniu edukacji, ożenił się i rozpoczął pracę w Teatrze Ateneum, którym kierował Aleksander Bardini. W początkowych latach współpracy mieszkał w pracowni krawieckiej, która nie miała innych lokacji na zakwaterowanie.

W czasie swojego debiutu zrealizował z powodzeniem rolę Stanleya Kowalskiego w „Tramwaju zwanym pożądaniem” w ramach warsztatów dyplomowych. Jego żona, Danuta, dołączyła do niego po dwóch latach, kiedy to zamieszkali w maszynowni teatru.

Początkowe etapy kariery aktorskiej Wilhelmi’ego nie były obfite w znaczące role; z czasem jednak zagrał w sztuce „Murzyni” według Jeana Geneta. Jego pierwszą główną postacią w filmie była rola w obrazie „Wiano” z 1963 roku, którą sam osobiście ocenił jako zbyt teatralną i nieadekwatną do wiejskich realiów. Wkrótce stał się rozpoznawalny i utalentowany w pierwszoplanowych rolach filmowych, takich jak „Czterej pancerni i pies”, „Zaklęte rewiry” oraz „Kariera Nikodema Dyzmy”, w których prezentował charyzmatyczne postaci.

W serialu „Czterej pancerni i pies”, kręconym w drugiej połowie lat 60., Wilhelmi wystąpił tylko w ośmiu odcinkach, ponieważ zgodnie z narracją jego bohater zmarł. Choć produkcja zyskała ogromną popularność, Wilhelmi odmówił powrotu do roli Olgierda Jarosza, gdyż w międzyczasie otrzymał intrygującą propozycję z NRD. Mimo rozgłosu, jaki zdobył w serialu, szybko nie przekładało się to na jego dalszy rozwój kariery. Aktorzy z głównych ról byli prezentowani publiczności w różnych częściach Polski, co często wiązało się z hucznymi przyjęciami.

Na przełomie lat 60. i 70. nie zagrał w wielu filmach poza serialami dla młodzieży i jedynie w dwóch drobnych rolach w filmach Stanisława Różewicza. Było to skutkiem uznania, że aktorzy odgrywający popularne postacie w produkcjach serialowych nie mogli być utożsamiani z negatywnymi rolami. Niemniej jednak, jego kariera teatralna kwitła, a w 1967 roku zagrał znaczące partie w sztukach, takich jak „Zmierzch”, „Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata…” oraz „Niemcy”. Kolejne lata przyniosły występy w przedstawieniach „Dozorca”, „Sonata Belzebuba” oraz przemawiająca do wyobraźni rola Peera Gynta, która stała się dla niego kluczowa w karierze scenicznej.

Wszystkie postacie, które stworzył, odznaczały się wyjątkowym charakterem, co w dużym stopniu zasługą jego osobowości. Roman Wilhelmi prezentował swoje zdolności aktorskie w przeróżnych gatunkach filmowych, od debiutanckiego kina historycznego poprzez dramat, aż po komedię, jak w „Kariera Nikodema Dyzmy” oraz „Alternatywy 4”.

Niestety, życie Wilhelmi’ego zakończyło się w wyniku choroby nowotworowej – raka wątroby. Został pochowany na cmentarzu wilanowskim w Warszawie, zostawiając po sobie niezatarte ślady w polskiej kulturze.

Życie prywatne

Roman Wilhelmi, znany polski aktor, nawiązał pierwszy związek małżeński w 1958 roku z Danutą, która później została dziennikarką. Po pewnym czasie decyzja o rozwodzie otworzyła przed nim nowe możliwości w życiu osobistym.

W kolejnych latach aktor związał się z Mariką Kollar, węgierską tłumaczką. Z tego małżeństwa przyszedł na świat ich syn Rafał, który urodził się w 1970 roku.

Po rozwodzie, który miał miejsce w 1976 roku, Marika znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, co zmusiło ją do podjęcia decyzji o emigracji do Austrii razem z synem.

Filmografia

Filmy

Roman Wilhelmi, znany i ceniony aktor, zadebiutował w przemyśle filmowym w 1955 roku, grając rolę robotnika Janka w Uwagi, chuligani!. Od tego momentu rozpoczęła się jego niezwykle bogata kariera filmowa. W kolejnych latach występował w różnorodnych rolach, w tym:

• 1957: Eroica – powstaniec,
• 1958: Orzeł – marynarz na „Orle”,
• 1960: Krzyżacy – kniaź Jamont,
• 1961: Dziś w nocy umrze miasto – Francuz Pierre,
• 1962: Wielka, większa i największa – mieszkaniec planety układu Vega,
• 1963: Wiano – Staszek Stosina.

W ramach swojej imponującej filmografii Roman Wilhelmi wystąpił także w:

• 1967: Westerplatte – mat Franciszek Bartoszak,
• 1975: Zaklęte rewiry – Robert Fornalski,
• 1980: Mniejsze niebo – Artur Gutner.
• 1990: Błękitna nuta – Wojciech Grzymała.

W ciągu swojej kariery powstały także liczne filmy, które przyniosły mu uznanie, dokumentując rozwój jego aktorskiego talentu.

Seriale

Oprócz kariery filmowej, Roman Wilhelmi również angażował się w produkcje telewizyjne. W serialu Czterej pancerni i pies wcielił się w postać Olgierda Jarosza (odc. 1–6) w 1966 roku, a następnie zagrał w:

• 1970: Wakacje z duchami – Grzegorz Otowicz, naukowiec z Uniwersytetu Warszawskiego (odc. 4, zdubbingowany przez Bogusława Sochnackiego),
• 1980: Kariera Nikodema Dyzmy – Nikodem Dyzma,
• 1985: Goreszczi podąża – komisarz Muller.

Jego występy w serialach często wprowadzały widzów w skomplikowane i pasjonujące historie, ukazując jego wszechstronność jako aktora.

Etiudy filmowe

W 1964 roku Wilhelmi wziął udział w etiudzie filmowej zatytułowanej Prawo w naszych rękach, co stanowiło jeden z wielu jego artystycznych projektów.

Teatr Telewizji

Roman Wilhelmi również z powodzeniem występował w spektaklach Teatru Telewizji, prezentując swoje umiejętności aktorskie na szklanym ekranie. Jego dorobek teatralny obejmuje m.in.:

• 1956: Skowronek – Brat,
• 1960: Mario i czarodziej,
• 1972: Jak błyskawica – Mark Paxton,
• 1981: Kat czeka niecierpliwie – Slim.

Każda z tych ról była świadectwem jego wyjątkowego talentu i poświęcenia dla sztuki.

Polski dubbing

Filmy

W obszarze dubbingu Roman Wilhelmi był również znanym głosem, dodając wartość wielu produkcjom. Wśród jego dubbingowych ról można wymienić:

• 1961: Alicja w Krainie Czarów – pan Gąsienica,
• 1962: Proces Oscara Wilde’a – Lord Douglas,
• 1965: Pierwszy krzyk – Sławek.

Seriale

W swoim repertuarze dubbingowym Wilhelmi posiadał również seriale, w tym:

• 1970–1971, 1986–1987: Saga rodu Forsyte’ów – Jolyon Forsyte Jr.,
• 1979: Ja, Klaudiusz – Tyberiusz.

W ten sposób Roman Wilhelmi pozostawił po sobie niezatarte ślady w polskim kinie oraz telewizji, będąc dzisiaj uważanym za jednego z najbardziej znaczących aktorów swojego pokolenia.

Nagrody

Roman Wilhelmi, jako jeden z najwybitniejszych polskich aktorów, zdobył liczne nagrody, które potwierdzają jego talent oraz wkład w rozwój sztuki teatralnej i filmowej. Poniżej przedstawione są najważniejsze wyróżnienia, które zdobył w trakcie swojej kariery.

• 1967: nagroda zespołowa dla realizatorów i wykonawców serialu pt. Czterej pancerni i pies,
• 1980: nagroda komitetu ds. RTV I stopnia za rolę w serialu pt. Kariera Nikodema Dyzmy,
• 1981: Złoty Ekran za osiągnięcie artystyczne w dziedzinie aktorstwa telewizyjnego, szczególnie za role w serialu pt. Kariera Nikodema Dyzmy oraz w spektaklu pt. Proces,
• 1975: nagroda aktorska za rolę w filmie pt. Zaklęte rewiry,
• 1980: nagroda aktorska za rolę w filmie pt. Ćma,
• 1979: nagroda za rolę w spektaklu pt. Czarownice z Salem na Festiwalu Teatrów Telewizyjnych w Olsztynie,
• 1979: nagroda za rolę męską w spektaklu pt. Lot nad kukułczym gniazdem na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych,
• 1980: główna nagroda zespołowa w przeglądzie sztuk telewizyjnych za rolę w spektaklu pt. Czarownice z Salem,
• 1981: medal za najlepszą rolę męską oraz nagroda dziennikarzy radzieckich z APN „Nowosti” za rolę w filmie pt. Ćma na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie,
• 1982: nagroda za najlepszą rolę męską w filmie pt. Wojna światów – następne stulecie na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym „Imafic ’81” w Madrycie,
• 1982: nagroda za najlepszą rolę męską w filmie pt. Wojna światów – następne stulecie na Festiwalu Filmów Fantastycznych w Trieście,
• 1983: nagroda zespołowa Wydziału Kultury Uniwersytetu Warszawskiego oraz Puchar Stoczni Szczecińskiej za rolę w spektaklu pt. Dwoje na huśtawce.

Wszystkie te nagrody ukazują, jak znaczącym artystą był Wilhelmi, a jego osiągnięcia wciąż inspirują przyszłe pokolenia aktorów.

Upamiętnienie

Roman Wilhelmi jest pamiętany i uhonorowany na wiele sposobów, które oddają jego znaczenie w polskiej kulturze. Jednym z kluczowych wydarzeń są Cykliczne Dni Romana Wilhelmiego, które odbywają się w Poznaniu, gromadząc zarówno miłośników jego twórczości, jak i lokalną społeczność.

W mieście można znaleźć tablicę pamiątkową umieszczoną na frontonie Sceny na Piętrze, która została odsłonięta 3 listopada 2008 roku. Jest to symboliczne miejsce, które podkreśla związek artysty z poznańskim środowiskiem teatralnym.

Warto również zwrócić uwagę na Skwer Romana Wilhelmiego, znajdujący się w obrębie Starego Miasta w Poznaniu. Uroczystość nadania imienia odbyła się 6 czerwca 2011 roku, co stanowi ważny moment dla lokalnej społeczności, która czci pamięć aktora.

Nie można zapomnieć o pomniku Romana Wilhelmiego, odsłoniętym 3 listopada 2012 roku, który jest niezbywalnym elementem przestrzeni publicznej Poznania. Pomnik ten zachowuje wspomnienia o jego twórczości i osobowości.

Kolejnym ważnym krokiem w kierunku upamiętnienia artysty było odsłonięcie tablicy pamiątkowej na budynku przy ul. Sikorskiego 1, miejscu jego urodzenia. To wydarzenie miało miejsce 1 grudnia 2012 roku i pozostaje ważnym elementem kulturowego krajobrazu Poznania.

W 2021 roku imię Romana Wilhelmiego zostało nadane rondu na skrzyżowaniu ulic Alternatywy i Polskie Drogi w warszawskiej dzielnicy Ursynów, co świadczy o docenieniu jego wkładu nie tylko w kulturę lokalną, ale również narodową.

---

Oceń: Roman Wilhelmi

---