Dariusz Matelski

---

Edukacja

Studiował na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie w 1987 roku obronił pracę magisterską. Jego promotorami byli prof. Edmund Makowski, specjalizujący się w historii, oraz prof. Stanisław Nawrocki, który zajmował się archiwistiką.

W 1994 roku uzyskał doktorat z nauk humanistycznych w dziedzinie historii, pod kierunkiem prof. Stanisława Nawrockiego, którego formalnym promotorem był prof. Stanisław Sierpowski, kierujący Zakładem Archiwistyki Instytutu Historii UAM. Tematem jego pracy doktorskiej była mniejszość niemiecka w Wielkopolsce w okresie od 1919 do 1939 roku.

W 2008 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego w dziedzinie nauk humanistycznych, specjalizując się w historii najnowszej.

Praca zawodowa i naukowa

Dariusz Matelski to wybitna postać w dziedzinie historii oraz archiwistyki, którego kariera zawodowa i naukowa sięga wielu lat wstecz. Jego działalność obejmowała różnorodne instytucje akademickie oraz organizacje naukowe.

W latach 1987–2009 pełnił funkcję pracownika naukowo-dydaktycznego (asystenta) w Zakładzie Archiwistyki, a od roku 1997 w Zakładzie Historii Europy Wschodniej Instytutu Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza (UAM).

W 2008–2010 roku był profesorem nadzwyczajnym w Wyższej Szkole Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi oraz w Wydziale Zamiejscowym w Bydgoszczy, który przekształcił się w Akademię Humanistyczno-Ekonomiczną (AHE).

W latach 1995–2014 był członkiem Kommission für die Geschichte der Deutschen in Polen w Niemczech, a od 2003 roku należy do Komisji Najnowszych Dziejów Słowian przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Również od 2003 roku współpracuje z Komisją Wschodnioeuropejską Polskiej Akademii Umiejętności (PAU).

Jego zaangażowanie w dziedzinie biografii i dokumentacji doprowadziło do tego, że w 2004 roku został członkiem American Biographical Institute oraz ekspertem Ministerstwa Kultury, gdzie zajmował się restytucją dóbr kultury.

W 2005 roku związał się z Instytutem Badań Dokumentacji i Poszukiwań Dzieł Sztuki im. Karola Estreichera jr. w Krakowie. Następnie, od 12 czerwca 2008 roku, został członkiem Rady Naukowej Instytutu Historii UAM oraz Rady Naukowej Wydziału Historycznego tej samej uczelni.

W 2009–2013 pracował jako asystent z habilitacją w Zakładzie Historii Stosunków Międzynarodowych Instytutu Wschodniego UAM, a w latach 2013–2015 był pracownikiem Zakładu Historii Kultury tegoż Instytutu. Później, w 2015–2017 roku, związany był z Zakładem Rosji Współczesnej w Instytucie Wschodnim UAM.

W końcu, w latach 2017-2018, pełnił funkcję pracownika Zakładu Badań nad Kulturą Europy Wschodniej i Azji w ramach Instytutu Wschodniego na UAM. Dariusz Matelski to niewątpliwie osoba o imponującym dorobku, która z pasją poświęca się swojej pracy naukowej i dydaktycznej.

Działalność społeczna

Dariusz Matelski, znana postać z bogatą działalnością społeczną, w swojej karierze zaangażował się w różnorodne organizacje i partie polityczne, które miały istotny wpływ na życie społeczne w Polsce.

W latach 1983–1990 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a w latach 1986-1987 sprawował funkcję sekretarza Studenckiej Grupy Partyjnej na UAM. To doświadczenie w ramach partii politycznej na uniwersytecie wpłynęło na jego późniejsze kształtowanie się jako aktywisty.

Od 1985 do 1990 był również związany z Związkiem Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), co pokazywało jego zaangażowanie w sprawy edukacji i nauczycieli.

W latach 1996–1999 Dariusz Matelski był członkiem Partii Chrześcijańskich Demokratów (PChD) w Poznaniu, uczestnicząc w ważnych wydarzeniach politycznych, jak kongres w Warszawie w 1996 roku, gdzie był delegatem.

Równocześnie, w latach 1983-1990 był częścią Zrzeszenia Studentów Polskich, a w latach 1984–1986 pełnił funkcję przewodniczącego tej organizacji na UAM, co podkreśla jego dążenie do reprezentowania studentów i ich interesów.

W 1986 roku dołączył do Stowarzyszenia Archiwistów Polskich (SAP), a przez wiele lat, od 1987 do 2011 roku, był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego (PTH), angażując się w promowanie historii i archiwistyki w Polsce.

Kwestia współpracy z SB

Jesienią 2005 roku Tomasz Schramm ujawnił, że Dariusz Matelski stał się tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa w październiku 1984 roku, przyjmując pseudonim „Leński”.

Publikacje

W kręgu działalności Dariusza Matelskiego znajduje się szereg cennych publikacji, które przyczyniają się do rozwoju archiwistyki oraz badań nad historią Polski i mniejszości narodowych. Oto niektóre z jego istotnych prac:

• „Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł”. Wstęp autorstwa Stanisława Sierpowskiego i Dariusza Matelskiego. Materiały zebrane, opracowane oraz opatrzone przypisami przez Dariusza Matelskiego (Tom I, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1988; Nagroda Rektora UAM),
• „Polska i Europa w XIX-XX wieku”. Studia historyczno-politologiczne pod redakcją Jadwigi Kiwerskiej, Bogdana Koszela oraz Dariusza Matelskiego. Wydawnictwo Arpress, Poznań 1992,
• „Quellen zur Geschichte der deutschen Minderheit in Polen von 1919 bis 1939 in deutschen und polnischen Archiven sowie in polnischen Bibliotheken”. Publikacja nakładem Instytutu Herdera, Marburg 1993, współautor: Albert Stefan Kotowski; ISBN 3-87969-233-5,
• „Dzieje archiwistyki polskiej. Wybór źródeł”. Wstęp: Stanisław Sierpowski oraz Dariusz Matelski. Tom II, Wielkopolska Agencja Wydawnicza, Poznań 1993, ISBN 83-5524-09-06,
• „Polska – Niemcy – mniejszość niemiecka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość”. Praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Saksona. Redaktor wydania: Dariusz Matelski, Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, Poznań 1994, ISBN 83-85003-70-3,
• „Mniejszości narodowe w Wojsku Polskim w 1922 roku”. Wydawnictwo Inter-Arpress, Poznań 1995, ISBN 83-905243-2-5,
• „Ukraińcy i Rusini w Polsce 1918-1935”. Wydawnictwo Inter-Arpress, Poznań 1996, ISBN 83-905243-0-9,
• „Pomorze – trudna ojczyzna? Kształtowanie się nowej tożsamości 1945-1995”. Praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Saksona. Redaktor wydania: Dariusz Matelski, Wydawnictwo Instytutu Zachodniego, Poznań 1996, ISBN 83-85003-78-9,
• „Urząd wojewody w Poznaniu. Od X wieku do współczesności”. Wydawnictwo Kroniki Wielkopolski, Poznań 1997, współautorzy: Zbigniew Dworecki, Stanisław Nawrocki, Wojciech Radomski, ISBN 83-85811-48-6,
• „Mniejszość niemiecka w Wielkopolsce w latach 1919-1939”. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1997 – Nagroda Naukowa KLIO, ISBN 83-232-0759-3,
• „Grodzisk Wielkopolski. Dzieje powiatu i starania o jego restytucję”. Wydawnictwo Muzeum Ziemi Grodziskiej, Grodzisk Wlkp. 1998, ISBN 83-904694-6-4,
• „Niemcy w Polsce w XX wieku”. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1999, ISBN 83-01-12931-X,
• „Niemcy w Polsce w 1939 r. w świetle raportów Wydziału Narodowościowego MSW”. Wydawnictwo Inter-Arpress, cz. I-IV, Poznań 2002,
• „Losy polskich dóbr kultury w Rosji i ZSRR”. Wydawnictwo Inter-Arpress, Poznań 2003, ISBN 83-89353-00-8,
• „Die Deutschen in der Zweiten Polnischen Republik in der Geschichtsschreibung”. Wydawca: Kommission für die Geschichte der Deutschen in Polen, Marburg 2003,
• „Problemy restytucji polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych”. Dom Wydawniczy Harasimowicz, Poznań 2003 – Nagroda im. prof. Jerzego Skowronka w Warszawie; Nagroda im. Ireny i Franciszka Skowyrów na KUL, ISBN 83-89245-25-6,
• „Dokumenty w sprawie polityki narodowościowej władz polskich wobec Niemców w latach 1938-1939”, Poznań 2004, Wydawnictwo Inter-Arpress, ISBN 83-89353-05-9,
• „Grabież dóbr kultury w wojnach Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569–1795)”. Książka dedykowana pamięci kierowników Katedry Historii Wschodu Europy Uniwersytetu Poznańskiego – prof. Józefowi Paczkowskiemu (1861–1933), prof. Kazimierzowi Chodynickiemu (1890–1942) i prof. Henrykowi Łowmiańskiemu (1898–1984). Wydawnictwo GRAFIKA, Poznań 2005, ISBN 83-87350-40-0,
• „Polityka Niemiec wobec polskich dóbr kultury w XX wieku”. Książka dedykowana prof. Jerzemu Krasuskiemu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, ISBN 83-7441-173-2; wyd. II poprawione Toruń 2007, ISBN 978-83-7441-584-2,
• „Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesności”. Przedmowa: Zbigniewa Witek. Wydawnictwo: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, t. I-II, Kraków 2006; reprint: Kraków 2012, ISBN 83-88121-86-3,
• „Siedemdziesiąt lat służby Polsce. Dzieje Szkoły Powszechnej i Podstawowej nr 46 w Poznaniu”. Wydawnictwo GRAFIKA, Poznań 2007, ISBN 978-83-87350-48-2,
• „Działalność Stowarzyszenia 'Poznański Czerwiec ’56’ w latach 1989-2008”, Wydawnictwo GRAFIKA, Poznań 2008, ISBN 978-83-87350-61-1,
• „Przegląd Polsko-Polonijny” [(współredaktor,)] nr 1/2011 (ss. 333, il.); nr 2/2011 (ss. 380, il.),
• „Poczet królów i książąt władców Polski”. Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2012,
• „Karol Estreicher jr, Dziennik wypadków”. Red. Zbigniew K. Witek oraz Anna M. Joniak. Konsultacja historyczna Dariusz Matelski: t. I (1939-1945) Kraków 2001, ss. 852, il.; t. II (1946-1960), Kraków 2002, ss. 819, il.; t. III (1961-1966), Kraków 2003, ss. 884, il.; t. IV (1967-1972), Kraków 2004, ss. 695, il.; t. V (1973-1977), Kraków 2006, ss. 752, il.; t. VI (1978-1980), Kraków 2013, ss. 879, il.; t. VII (1980-1984), Kraków 2013, cz. I ss. 794, il.; cz. II ss. 849,
• „Dokumenty rewindykacji polskich dóbr kultury zrabowanych przez Niemców w latach 1939-1944 z archiwum Karola Estreichera jr. największego rewindykatora w historii Europy”. Redakcja: Zbigniew K. Witek. Konsultacja historyczna – Dariusz Matelski, Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 2015, ISBN 83-88121-53-7, ss. 832, il., 5 płyt DVD z 9994 dokumentami,
• „Karol Estreicher jr (1906-1984) – biografia wielkiego Polaka”, tom I (do 1939 roku), Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 2016, ISBN 83-88121-93-6, ss. 799, il., mapy,
• „Karol Estreicher jr 1906-1984 – biografia wielkiego Polaka”, tom II (1939-1945), Kraków: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 2017, ISBN 83-88121-09-X, ss. 895, il., mapy,
• „Niemcy w II Rzeczypospolitej (1918-1939)”. Wydawnictwo Adam Marszałek, Tom I, Toruń 2018, ss. 611, il., mapy, ISBN 978-83-8019-905-7,
• „Niemcy w II Rzeczypospolitej (1918-1939)”. Wydawnictwo Adam Marszałek, Tom II, Toruń 2018, ss. 628, ISBN 978-83-8019-906-4,
• „Anatomia grabieży. Polityka Rosji wobec polskiego dziedzictwa kultury od XVII do XXI wieku”. Książka dedykowana prof. zw. dr. hab. Janowi Pruszyńskiemu (1941-2008). Wydawnictwo AVALON, Kraków 2021, ss. 928, il., mapy, ISBN 978-83-7730-451-8.

Warto zwrócić uwagę, że wiele z tych prac na stałe wpisało się do kanonu polskiej literatury naukowej dotyczącej historii, archiwistyki oraz dziejów mniejszości narodowych w Polsce.

---

Oceń: Dariusz Matelski

---