Janusz Marciniak (artysta)

---

Życiorys

Wczesne życie i wykształcenie

Janusz Marciniak przyszedł na świat w 1954 roku w Poznaniu. Wyjątkowe otoczenie, w którym dorastał, w sąsiedztwie byłego cmentarza żydowskiego przy ulicy Śniadeckich, znacząco wpłynęło na jego późniejsze zainteresowania artystyczne, szczególnie te dotyczące tematów żydowskich. W okresie od 1977 do 1982 roku kształcił się w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu, znanej obecnie jako Uniwersytet Artystyczny im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu. Tam miał przyjemność uczyć się malarstwa pod okiem prof. Jacka Waltosia, a rysunku pod kierunkiem prof. Józefa Fliegera.

Kariera

W 1983 roku Marciniak rozpoczął swoją działalność pedagogiczną na PWSSP. W latach 1983–1987 był asystentem w pracowni rysunku prowadzonej przez Andrzeja Okińczyca. Następnie, aż do 2006 roku, pracował jako asystent w pracowni malarstwa Józefa Walczaka, a w roku 2006 objął stanowisko kierownika 12 Pracowni Malarstwa. Oprócz zajęć dydaktycznych, Marciniak pełnił również funkcje administracyjne, w tym kierownika Katedry Malarstwa w latach 2006–2009 oraz kierownika II Katedry Malarstwa w latach 2016–2020. W 2011 roku został uhonorowany nominacją profesorską w dziedzinie sztuk plastycznych. W tym samym roku był promotorem doktoratu honoris causa Krzysztofa Wodiczki na UAP.

Marciniak, jako dyrektor Fundacji Signum w latach 2006–2009, miał istotny wpływ na organizację różnych przedsięwzięć edukacyjnych oraz wystaw artystycznych.

Prace kuratorskie

W swojej karierze artystycznej Marciniak aktywnie uczestniczył w działaniach kuratorskich, szczególnie w Poznaniu. Jednym z jego znaczących osiągnięć było współtworzenie koncepcji Galerii u Jezuitów w Poznaniu, w której pełnił rolę członka rady artystycznej. Do ważnych projektów i wystaw, które prowadził jako kurator, należy „Projekcja Poznańska” Krzysztofa Wodiczki w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu w 2008 roku, „Krzysztof Wodiczko: Pojazdy, instrumenty” w Fundacji Signum w 2007 oraz „Dzienniki Józefa Czapskiego” w Muzeum Narodowym w Poznaniu w 1991 roku. Był również współtwórcą kolekcji im. Janiny i Józefa Haubenstocków w Muzeum Narodowym w Krakowie.

W 1999 roku Marciniak brał udział w pracach jury konkursu na projekt pomnika Jana Pawła II, który miał stanąć na Placu Wolności w Poznaniu. W swoich wystąpieniach apelował o rzeźby niefiguratywne, unikając kiczu oraz klisz w artystycznej przestrzeni publicznej.

Krytyka i publicystyka artystyczna

W latach 90. XX wieku Marciniak podejmował krytyczne tematy związane z współczesną sztuką, walcząc o klasyczne i modernistyczne standardy estetyczne oraz etyczne. Zdaniem Andrzeja Pieńkosa, jego publicystyka oscylowała wokół „buntu wobec jałowości refleksji filozoficznej nad sztuką XX wieku”. Także w eseju z 2007 roku, za Stefanem Morawskim, wyraził swój sprzeciw wobec powierzchownych, mistyfikowanych i cynicznych zjawisk w sztuce współczesnej. Jest autorem kilku książek z zakresu krytyki sztuki, w tym „Okińczyc” (Proof, 2002), „Awangarda i Wątroba” (Obserwator, 1998) oraz „Paradoks artystów” (Dialog, 1994), które zawierały teksty wcześniejsze opublikowane w pismach takich jak Czas Kultury, Znak, Tygodnik Powszechny oraz Przegląd Powszechny.

Sztuka kościelna

Marciniak krytykował także zjawiska, które dostrzegał jako pretensjonalne oraz przykłady zarówno świeckiego, jak i kościelnego kiczu, wskazując na ich negatywny wpływ na kulturę masową oraz religijność. W komentarzu do „Listu do artystów” Jana Pawła II, opublikowanym w „Tygodniku Powszechnym” w 1999 roku, napiętnował jego przesłanie jako „odległe od rzeczywistości”. Krytykował również stosunek Kościoła katolickiego do sztuki oraz jakość pomników papieskich, wskazując na karykaturalność uczuć religijnych i patriotycznych w kontekście ich reprezentacji. W swoich refleksjach pisał m.in. o „Licheniu” jako „komiksie dewocyjno-nacjonalistycznym”.

Publicystyka o Czapskim

Marciniak był autorem różnych opracowań dotyczących sztuki Józefa Czapskiego, w tym albumu „Józef Czapski – podziemna korona” z 1993 roku oraz „Józef Czapski. Listy o malarstwie” wydanego w 2019 roku. Współpracował także przy powstawaniu filmu „Podziemna korona” o tym artyście.

Publicystyka poświęcona pamięci o polskich Żydach

Janusz Marciniak aktywnie działał na rzecz upamiętnienia historycznej postaci Janusza Korczaka oraz żydowskiej historii w Polsce. W latach 90. XX wieku współpracował z prof. Erichem Dauzenrothem z Uniwersytetu w Gießen oraz Niemieckim Towarzystwem Korczakowskim (Deutsche Korczak Gesellschaft). Krytykował umieszczanie krzyży na żwirowisku w Oświęcimiu przez Kazimierza Świtonia, nazywając to „katolicyzmem bez Boga”. W 2001 roku wydał książkę „Co Żydzi zrobili?”, w której podjął problem antysemityzmu oraz historii Żydów. Ponadto, brał udział w dyskusjach związanych z dalszymi losami Nowej Synagogi w Poznaniu.

Nagrody i wyróżnienia

Janusz Marciniak został odznaczony wieloma nagrodami i wyróżnieniami, które doceniły jego wkład w kulturę i sztukę. Wśród nich znalazły się stypendium European Association for Jewish Culture, Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” oraz wyróżnienie Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek za książkę „Co Żydzi zrobili?”. Był także beneficjentem stypendiów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz uczestniczył w międzynarodowych stypendiach artystycznych. Otrzymał również złotą odznakę Związku Polskich Artystów Plastyków.

Twórczość

Janusz Marciniak jest artystą, który w swojej twórczości stosował różnorodne techniki artystyczne, obejmujące malarstwo, rysunek, grafikę, a także rzeźby wykonane z papier mâché. Jego prace obejmują także instalacje oraz performanse, które przyciągają uwagę szerokiego grona odbiorców. W swoich dziełach do początku lat dwutysięcznych artysta koncentrował się głównie na zagadnieniach metafizycznych i religijnych, łącząc je z ikonografią chrześcijańską. Wyróżniały się one żywiołowym, ekspresyjnym stylem, w dużej mierze inspirowanym koloryzmem.

Warto zauważyć, że zrealizował on istotną wystawę cyklu prac zatytułowaną „Syn marnotrawny”, która miała miejsce na dworcu kolejowym w Stuttgarcie. Twórczość Marciniaka, według Kitowskiej-Łysiak, skupiała się na tematach takich jak etyka, pamięć, empatia oraz odpowiedzialność, a z biegiem lat często przybierała kontekst żydowski oraz buddyjski. W latach dwutysięcznych artysta przeszedł znaczącą ewolucję stylistyczną, przechodząc na prostszy, naturalistyczny styl, nazywany paradokumentalnym. Rogozińska analizując tę nową postawę, odnosiła się do słynnych słów Adorno: „pisanie poezji po Auschwitz jest barbarzyństwem”.

Z kolei styl Marciniaka od początku lat 10. XXI wieku charakteryzują formalne eksperymenty, abstrakcyjne podejście, geometria oraz innowacyjne połączenia obrazów z tekstem. Artysta zrealizował 52 projekty działań i wystaw indywidualnych, a także brał udział w 60 wystawach zbiorowych zarówno w Polsce, jak i za granicą. Jego prace znajdują się w renomowanych kolekcjach instytucji, takich jak Muzeum Narodowe w Krakowie, United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie oraz Galeria Miejska Arsenał w Poznaniu.

Tematyka żydowska

Wątek żydowski w twórczości artystycznej Marciniaka odgrywał znaczącą rolę. W latach 90. artysta tworzył dzieła związane z postaciami Janusza Korczaka oraz Edytą Stein. Jego instalacje performatywne, a także różnorodne akcje artystyczne miały miejsce w dawnej Nowej Synagodze podczas Dni Judaizmu w Poznaniu w latach 2004, 2006 oraz 2011. W 2005 roku miał okazję zaprezentować swoje prace w Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie. Dwa lata później zrealizował instalację „Lustra/Zwoje” w „Projekcie Próżna” w ramach festiwalu Kultury Żydowskiej Warszawa Singera.

Poza tym, stworzył film dokumentalny na temat Bronka Bergmana, poznańskiego Żyda, który ocalał z Holocaustu. Artysta zaprojektował również pomniki upamiętniające dawny cmentarz żydowski w Pile w 2015 roku oraz cmentarz żydowski w Skokach w 2018 roku, a także lapidarium, które znajduje się na dawnym cmentarzu żydowskim w Poznaniu przy ulicy Śniadeckich/Głogowskiej, również zrealizowane w 2018 roku.

---

Oceń: Janusz Marciniak (artysta)

---