Kościół Bożego Ciała w Poznaniu

---

Historia

Kościół Bożego Ciała ma niezwykłą historię, która sięga czasów dawnych osad. Miejsce to, znane jako Piaski, jest związane z legendą o skradzionych i sprofanowanych hostiach, które według podań miały być odnalezione przez wiernych. Wkrótce po tym wydarzeniu zbudowano tam drewnianą kaplicę, a rosnąca renoma owego miejsca przyczyniła się do tego, że w 1406 roku król Władysław Jagiełło zdecydował się ufundować gotycki kościół oraz klasztor karmelitów trzewiczkowych. Kościół ten charakteryzuje się długim i wysokim chórem, co jest rzadkością w gotyckiej architekturze Wielkopolski. Dodatkowo, bogaty detal kamienny stanowi intrygujący element konstrukcji.

Budowla ta miała osobiste znaczenie dla króla Jagiełły, który obiecał podczas przejścia do bitwy pod Grunwaldem, że uda się do tej świątyni na pielgrzymkę. Po zakończeniu bitwy zrealizował swoją obietnicę, udając się do kościoła pieszo z Pobiedzisk w 1419 roku.

Po przebudowach przeprowadzonych w latach 1465–1470, kościół oraz klasztor przybrały formę, którą możemy podziwiać dzisiaj. Niestety, zespół klasztorny przeszedł zniszczenia, gdy w 1657 roku został spalony przez Brandenburczyków. Naprawy dokonano dopiero w 1664 roku, kiedy to przebudowano sklepienie nawy głównej, dodano barokową fasadę oraz otynkowano budynek. Warto zaznaczyć, że w tym czasie powstały również drewniane stalle, które w okolicy 1670 roku pokrył polichromią brat Andrzej, zwanego również Andreas Frater Carmelita.

Na przełomie XVII i XVIII wieku dodano do kościoła przysadzistą wieżę, zaprojektowaną przez Krzysztofa Bonadurę Starszego. W roku 1726 zbudowano kaplicę Matki Boskiej Szkaplerznej, która znajduje się po północnej stronie prezbiterium.

W 1826 roku klasztor został skasowany przez rząd pruski, a opuszczony zespół zaczął popadać w ruinę. Dzięki interwencji reformatów, którzy przejęli kościół w 1856 roku, udało się uratować budowlę przed rozbiórką. Nowi właściciele podjęli się generalnego remontu. W międzyczasie, zabudowania klasztorne przekształcono na koszary, a później na więzienie przez pruską armię. W 1899 roku, za sprawą abpa Florianowi Stablewskiemu, kościół stał się świątynią parafialną dla mieszkańców Wildy, Rybaka oraz Piasków.

Podczas II wojny światowej Niemcy przekształcili kościół w magazyn, co spowodowało zniszczenie wielu cennych zabytków. Niezwykle tragicznie wypadła sytuacja stalli, które były używane jako podpałka, a pozostałe elementy służyły do budowy szalunków w rowach przeciwlotniczych. W 1945 roku, w trakcie walk, zniszczeniu uległa część sklepienia oraz dwa z pięciu okien prezbiterium z maswerkami. Renowację obiektu przeprowadzono w latach 1946–1947.

Architektura

Świątynia Bożego Ciała znajduje się na urokliwym dziedzińcu, który kiedyś pełnił rolę klasztornego cmentarza, a całość otacza solidny ceglony mur. Przy ścieżce prowadzącej do głównego wejścia można dostrzec XVIII-wieczną figurę proroka Eliasza, dzierżącego w dłoni płomienny miecz.

Budynek kościoła wyróżnia się swoją potężną bryłą, podtrzymywaną przez masywne, schodkowe skarpy, które sięgają wprost gzymsu wieńczącego. Takie rozwiązanie architektoniczne zostało wymuszone przez podmokły grunt, na którym wzniesiono tę majestatyczną świątynię. W wydłużonym prezbiterium znajdują się trzy z pięciu okien, które zachowały oryginalne, XV-wieczne maswerki, dodające uroku temu miejscu.

Do prezbiterium przylega zakrystia z XVIII wieku, której elewacja zdobiona jest rokokowymi pilastrami. Warto również zwrócić uwagę na południową elewację kościoła, na której widoczny jest oryginalny gotycki portal wykonany z glazurowanej cegły. Portal ten został odsłonięty w czasie renowacji, która miała miejsce w latach 1922-1927. Na podstawie tego wzoru odtworzono również portale główny i północny.

Fasada budynku jest skromna, aczkolwiek wyróżnia się olbrzymim, pięciodzielnym oknem, udekorowanym średniowiecznym laskowaniem. Całość zwieńczona jest stosunkowo ubogim szczytem w stylu barokowym, na którym umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą kielich i trzy hostie.

Od strony zachodniej do świątyni przylega kompleks poklasztorny, który składa się z dwukondygnacyjnego budynku z czterema skrzydłami, otaczającymi mały wirydarz w centrum. Warto również zapoznać się z innym atrakcyjnym obiektem, jakim jest Pomnik proroka Eliasza w Poznaniu.

Wnętrze

Kościół Bożego Ciała w Poznaniu to pseudohalowa świątynia, która dzieli się na trzy nawy. W przeszłości te nawy były przykryte imponującymi sklepieniami gwiaździstymi, które niestety zachowały się jedynie w nawach bocznych. Główna nawa ma sklepienie kolebkowe z lunetami, natomiast prezbiterium charakteryzuje się sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Warto zwrócić uwagę na dekoracje wnętrza, w tym pięć malowideł z XVII wieku obramowanych sztukaterią, które znajdują się w sklepieniu nawy głównej. Te malowidła przedstawiają: Najświętszą Marię Pannę, św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus i prorokiem Eliaszem, scenę odnalezienia trzech hostii, przysięgę burmistrza Poznania na wierność Janowi Kazimierzowi, a także bł. Anioła Karmelitę w towarzystwie papieża Damazego I.

W nawach bocznych znajdują się trzy imponujące konfesjonały, które zachwycają bogatym zdobnictwem i polichromią, a także datowane są na XVII wiek. Na środku nawy głównej zauważyć można mały ołtarzyk, który utrzymany jest w stonowanej estetyce. Na ołtarzu znajdują się cztery brązowe plakiety, które ilustrują legendę o skradzionych hostiach. U podstawy tego ołtarzyka znajdują się figury trzech Żydów, którzy topią hostie w studzience, co dodaje dramatyzmu całej scenie.

Przechadzając się po wnętrzu prezbiterium, dostrzegamy portrety fundatorów – Władysława Jagiełły i Jadwigi – pochodzące z 1665 roku. W tej przestrzeni odnajdujemy również kolekcję blach herbowych oraz portretów trumiennych z okresu XVII i XVIII wieku. W ołtarzu głównym wisi obraz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę, którego autora nie udało się ustalić. Monumentalny ołtarz, w który jest on osadzony, wykonany został ze sztucznego marmuru na zlecenie projektanta Pompeo Ferrarego, który zrealizował także projekt kaplicy Matki Bożej Szkaplerznej, podzielonej na dwa przęsła.

Krótsze przęsło, usytuowane od strony kościoła, mieści chór muzyczny z organami oraz balustradę o bogatej rokokowej ornamentyce. Natomiast większe przęsło zwieńczone jest kopułą z XVIII-wiecznymi freskami, które wspierają się na gurtach opadających na marmoryzowane pilastry. Po przeciwnej stronie znajduje się zakrystia, której wnętrze zachowało elementy dekoracyjne z XVIII wieku. Warto również zwrócić uwagę na dekoracje sgraffitowe w kaplicy oraz witraże w oknach naw i szczytu, stworzonych w latach 1958–1962 przez Ł. i J. Oźminów. Natomiast witraże w prezbiterium to dzieło Stanisława Powalisza, zrealizowane w 1950 roku.

Kościół, ze względu na swoje bliskie położenie wzdłuż ówczesnego koryta Warty, wielokrotnie doświadczał zaopatrzenia wodnego. W przestrzeni tej możemy dostrzec liczne znaki i tablice upamiętniające te zdarzenia – przy łuku tęczowym z 1698 roku, tablicę z herbem Łodzia przy bocznym wejściu do nawy północnej z 1736 roku, a także trzy tabliczki na ścianie frontowej, przy portalu, upamiętniające powodzie z lat 1698, 1736 i 1888. W przyziemiu budynku poklasztornego znajduje się przestronna sala z fantastycznym sklepieniem gwiaździstym, która prawdopodobnie pełniła funkcję refektarza w dawnych czasach.

---

Oceń: Kościół Bożego Ciała w Poznaniu

---