Wilda

---

Granice

Według dokumentacji Systemu Informacji Miejskiej, dzielnica Wilda charakteryzuje się wyraźnymi granicami, które wyznaczają jej obszar. Oto szczegóły dotyczące tych granic:

• od wschodu: ulicą Dolna Wilda,
• od południa: torami kolejowymi,
• od zachodu: torami kolejowymi aż do Mostu Dworcowego, włącznie z gmachem dworca PKP Poznań Główny,
• od północy: ulicami Matyi (dawny odcinek ul. Towarowej) oraz Królowej Jadwigi.

Ponadto, historyczną granicą, która oddziela Wildę od Dębca, jest ulica Wspólna.

Architektura i urbanistyka

W 1900 roku Wilda, niegdyś wieś położona pod Poznaniem, uzyskała formalne połączenie z miastem, co nie tylko przyczyniło się do jej szybkiego rozwoju, ale także w 1903 roku doprowadziło do wyznaczenia tej lokalizacji na dzielnicę przemysłową. Adaptacja nowego planu zagospodarowania przestrzennego do istniejącej już metody organizacji ulic była kluczowym czynnikiem, który przyczynił się do unikatowego charakteru tej dzielnicy.

W centrum Wildy znajduje się plac Bismarcka, współczesny Rynek Wildecki, który podzielił dzielnicę na dwie zasadnicze części. Północna część charakteryzuje się zabudową typową dla innych dzielnic z tamtego okresu, w której brakuje przemysłowych budynków. W przeciwieństwie do niej, południowa część jest dominowana przez zabudowę przemysłową, w tym Zakłady im. Hipolita Cegielskiego, oraz zachodnią, gdzie znajdują się już istniejące od 1870 roku Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego Poznań.

Główną arterią komunikacyjną, podobnie jak w Łazarzu, stała się dawna wylotowa ulica, znana jako ul. Następcy Tronu, współcześnie nazywana Górna Wilda oraz 28 Czerwca 1956 r. Na przestrzeni lat do tego układu dodano dwie nowe ulice: Wierzbięcice (pierwotnie znana jako Nowa Rycerska, potem ul. Bittera) oraz ul. Przemysłową (dawniej ul. Małgorzaty). Mimo iż ulica Dolna Wilda, pełniąca funkcję trasy wylotowej, nie odgrywała wówczas istotnej roli, to między tymi ulicami stworzono sieć poprzecznych ulic, które w znaczący sposób ułatwiają orientację w przestrzeni.

Pas szerokich chodników, zgodnie z ideami urbanistycznymi Josepha Stübbena, stworzył przestrzeń na przedogródki, które zachowały się na przykład na całej długości ul. Poplińskich. Nieliczne sklepy były zlokalizowane głównie na narożnikach ulic, co daje poczucie lokalnego handlu w tej historycznej dzielnicy.

Architektura zabudowy głównych ulic Wildy jest typowa dla dużych miast w Poznaniu z początku XX wieku, z charakterystyczną dla tego okresu standaryzacją w projektowaniu kamienic. Styl architektoniczny zdominowany przez elementy secesyjne całkowicie zastąpił minimalistyczny klasycyzm. Te zmiany są widoczne w elementach takich jak wykusze, balkony, i różnorodnych kształtach dachów oraz stylizacji elewacji poprzez boniowanie. W przeciwieństwie do głównych ulic, boczne uliczki charakteryzują się zróżnicowaną architekturą, gdzie stara zabudowa często sąsiaduje z nowymi konstrukcjami, podobnie jak ma to miejsce na Jeżycach.

Po 1910 roku układ urbanistyczny Wildy został wzbogacony o imponujące osiedle, będące pierwszą poznańską spółdzielnią mieszkaniową Spar- und Bauverein, zlokalizowane przy ul. 28 Czerwca 1956 r. oraz ul. Wspólnej. To osiedle składało się z dużych budynków mieszkalnych połączonych z jednorodzinnymi domami szeregowymi, tworząc spójną całość.

Obecnie, nieliczne niezabudowane działki zaczynają przyciągać nową architekturę, reprezentującą różne style i jakość, które jednak zachowują stosowną skalę w stosunku do istniejącej tkanki urbanistycznej dzielnicy. Zespół urbanistyczno-architektoniczny Wildy został zarejestrowany jako zabytek 6 października 1982 roku pod numerem A-239.

Z punktu widzenia architekta Stanisława Sipińskiego, Wilda pozostaje jedną z najcenniejszych dzielnic w historii polskiej urbanistyki. Jest ona przykładem przemyślanej koncepcji urbanistycznej oraz wysokiego standardu architektonicznego, oferując wiele interesujących wzorów budownictwa z różnych epok.

Historia

Najwcześniejsze zapisy dotyczące Wildy sięgają 1253 roku, kiedy to Władysław Odonic przekazał wieś Minikowo poznańskiemu biskupstwu, obejmując także przyległe osady, w tym Wierzbice, które były pierwotnie znane jako Wilda. Od momentu 31 maja 1488, gdy Jakub Wilda nabył Wierzbice, nazwa ta zaczęła być ściśle związana z dzielnicą. W roku 1529 folwark Wilda oraz pobliska wieś Luboń przeszły w ręce miasta, co przyczyniło się do intensywnej uprawy pszenicy i hodowli koni, a także zarządzania trzema młynami.

W drugiej połowie XVI wieku, na miejscu dawnego leprozorium rycerzy św. Łazarza, w rejonie dzisiejszych ulic Niedziałkowskiego i Górnej Wildy, powstał szpital dla ubogich pod wezwaniem św. Łazarza. W XVII wieku folwark Wilda wyróżniał się jako jedyny miejski folwark z dużą produkcją zbóż, co było niezbędne dla miejskiego przemysłu spożywczego. Po potopie szwedzkim browar z folwarku stał się jedynym lokalnym konkurentem dla miejskich browarów.

Na początku XVIII wieku Wilda uległa zniszczeniom spowodowanym przez szwedzkie wojska, co skutkowało zaproszeniem osadników z Bambergu, którzy przybyli tu w 1747 roku. W 1819 roku Wilda (wraz z Górną i Dolną) liczyła już 459 mieszkańców. Historia tej dzielnicy przyspieszyła w XIX wieku, kiedy to:

• 1818 – na Dolnej Wildzie powstała pierwsza szkoła, również dla dzieci z Łazarza,
• 1820 – wytyczono Drogę Dębińską dla księżnej Ludwiki Radziwiłł,
• około 1825 – powstał ogród rozrywkowy „San Domingo” przy Drodze Dębińskiej,
• 1895 – uruchomiono elektrownię gminy Wilda z stacją pomp w rejonie Łęgów Dębińskich,
• 1897 – przy placu Bergera (dziś M. Skłodowskiej-Curie) powstał posterunek straży pożarnej.

25 sierpnia 1888, Górna i Dolna Wilda, wcześniej funkcjonujące jako osobne gminy, zostały połączone w jedną jednostkę administracyjną. Podjęta decyzja 3 listopada 1899 o przyłączeniu miejscowości do Poznania miała ważne znaczenie, mimo wcześniejszych nieudanych prób. Wilda, z silnymi wpływami bamberskimi, stała się częścią Poznania 1 kwietnia 1900. ul. Graniczna na Łazarzu upamiętnia przeszłość granicy między gminami sprzed tego czasu.

Nowa dzielnica szybko nawiązała do charakteru miasta, gdzie Polacy, Niemcy oraz zeszłe pokolenia osadników bamberskich współżyli w zgodzie. 1 lutego 1913 roku utworzono drużynę harcerską im. Leszka Białego, dającą początek Hufcowi ZHP Poznań-Wilda im. Jana Kasprowicza. W 1912 roku powstał na Wildzie klub sportowy Warta Poznań, który zdobył mistrzostwo Polski w 1929 roku na świeżo wybudowanym Stadionie Miejskim.

W czasie II wojny światowej stadion został przemieniony w oboz pracy dla Żydów. W latach 1939-1940 gestapo przeprowadziło masowe egzekucje, których ofiary to Polacy i Żydzi. Wilda była miejscem, gdzie po przemianach politycznych przemysł poznański, głównie Zakłady im. Hipolita Cegielskiego (HCP), odegrały kluczową rolę. 28 czerwca 1956 roku rozpoczął się tu zryw robotniczy, znany jako Poznański Czerwiec, przeciwko reżimowi komunistycznemu. Tego dnia robotnicy HCP, wówczas Zakładów im. Stalina w Poznaniu (ZISPO), ruszyli do centrum miasta, przechodząc ulicą Dzierżyńskiego – dzisiejszą 28 Czerwca 1956 r.

W latach 1954-1990 Wilda była częścią dzielnicy o tej samej nazwie. W 1993 roku ustanowiono jednostkę pomocniczą miasta Osiedle Wilda, a w 1995 roku Osiedle 28 Czerwca 1956. W 2010 roku dokonano reformy jednostek pomocniczych, a 1 stycznia 2011 roku połączono osiedla w jedno – Osiedle Wilda. W 2021 roku przy Skwerze Marii Rataj zainstalowano pierwszy w Poznaniu totem multimedialny, który dostarcza informacji o bieżących wydarzeniach i historii dzielnicy.

Kultura

Kina

W okresie dwudziestolecia międzywojennego Wilda była miejscem, w którym funkcjonowało Kino Tęcza. Znajdowało się ono na rogu ulic Górna Wilda i Spychalskiego, a jego właścicielką była Agnieszka Krakowska. W tym czasie filmy były również wyświetlane w kinie, które było prowadzone przez Parafię Zmartwychwstania Pańskiego.

W 1962 roku powstało Kino Wilda, które w 1999 roku przeszło znaczący remont. Niestety, w 2005 roku zakończyło swoją działalność, a obecnie w jego lokalizacji znajduje się dyskont. Warto jednak wspomnieć, że 23 września 2009 otwarto Kino 5D Extreme w centrum handlowym Green Point, które niestety zostało zamknięte trzy lata później.

Biblioteki

Na Wildzie, od 1911 roku, funkcjonowała biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, zlokalizowana w kamienicy przy ulicy Wierzbięcice 21. Początkowo biblioteką opiekował się Stefan Dobrowolski, a następnie w latach 1927-1928 Helena Cichówna. Pod koniec lat 20. XX wieku placówka została przeniesiona na ulicę Górna Wilda 102 i oferowała czytelnikom cztery różnorodne czasopisma oraz księgozbiór sięgający około 1800 książek.

W ciągu swojej działalności, w latach 20. biblioteka była regularnie odwiedzana przez około 150 czytelników, w kolejnej dekadzie liczba ta spadła do 63. Obecnie na Wildzie znajdują się filie Biblioteki Raczyńskich. Filia przy ulicy Roboczej dysponuje księgozbiorem liczącym 37 tysięcy tytułów, a także czasopismami i multimediami. Natomiast filia nr 17 przy ulicy 28 czerwca 217/219 posiada zbiory liczące 41 tysięcy tomów oraz czasopisma.

Chóry i zespoły

Na Wildzie, od 18 lipca 1910 roku, działało Koło Śpiewackie Chopin, które miało wielu znakomitych dyrygentów, w tym Tomasza Barwickiego, Stanisława Gronowskiego oraz Stanisława Kwaśnika. Chór odnosił liczne sukcesy na krajowych konkursach, a pod koniec lat 20. XX wieku był jednym z najlepszych zespołów w Wielkopolsce. Dodatkowo, od 1919 roku, przy Warsztatach Głównych Kolejowych istniało Koło Śpiewaków Kolejarzy „Moniuszko”, które w 1928 roku zostało przekształcone w Chór Męski Kolejarzy „Moniuszko”. W okolicy działały także chóry kościelne, takie jak chór Ewangelickiej Gminy Kościelnej św. Mateusza czy Towarzystwo Chóru Kościelnego pw. św. Cecylii oraz przy Parafii Zmartwychwstania Pańskiego.

Nazwy własne

Jednym z charakterystycznych elementów Wildy jest specyficzne, skrótowe nazywanie ulic. Na przykład zamiast Kilińskiego często mówi się Kilina, a zamiast Madalińskiego – Madalina. Ponadto skwer na skrzyżowaniu ulic Wierzbięcice i Górnej Wildy zyskał nieformalną nazwę Bahamów.

Poezja

W 1989 roku wiersz „Ulica Fabryczna” autorstwa Jerzego J. Kaczmarka zdobył nagrodę publiczności na XVIII Turnieju Wiersza o Poznaniu i Wielkopolsce, co świadczy o literackim dziedzictwie tej dzielnicy.

Ważniejsze miejsca i zabytki

Wilda to dzielnica o bogatej historii, w której można odkryć wiele zabytków i ciekawych miejsc. Poniżej przedstawiamy kluczowe obiekty, które warto odwiedzić:

• zabytkowe budynki szkolne,
• Szkoła podstawowa nr 25 (ul. Prądzyńskiego 53),
• Szkoła przy ulicy Różanej (ul. Różana 1/3),
• Szkoła gminna na Wildzie (Plac Marii Skłodowskiej-Curie 1),
• Rektorat Politechniki Poznańskiej (Plac Marii Skłodowskiej-Curie 5),
• Dom Starców na Wildzie (Plac Marii Skłodowskiej-Curie 2),
• Willa Bajerleina (ul. Różana 13),
• Willa Brunona Hermanna w Poznaniu (ul. 28 Czerwca 1956 nr 188),
• Kamienica pod Koroną (ul. Górna Wilda 107),
• Łaźnia miejska na Wildzie (ul. Przemysłowa 62),
• Leprozorium św. Łazarza (ul. Niedziałkowskiego 30),
• Młyn Hermanka (ul. Fabryczna 22/23),
• V Liceum Ogólnokształcące im. Klaudyny Potockiej (ul. Zmartwychwstańców 10),
• Collegium Marianum (ul. Różana 17),
• Pływalnia przy ulicy Jana Spychalskiego w Poznaniu (ul. Spychalskiego 34),
• Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego (ul. Królowej Jadwigi 27/39),
• Stadion przy Drodze Dębińskiej (ul. Droga Dębińska 12),
• Park Izabeli i Jarogniewa Drwęskich (dawniej Park Lubuski),
• Urząd Pracy (ul. Czarnieckiego 9),
• kościoły i świątynie,
• rzymskokatolickie,
• Kościół Maryi Królowej,
• Kościół Zmartwychwstania Pańskiego,
• innych wyznań,
• Kaplica II Zboru Chrześcijan Baptystów „Koinonia” (ul. Przemysłowa 48a).

Osoby związane z Wildą

W historii Wildy można znaleźć wiele znakomitych postaci, które przyczyniły się do rozwoju tej dzielnicy. Oto kilka z nich:

• Gotthilf Berger – filantrop oraz założyciel fundacji, która wspiera Dom Starców na Wildzie,
• Hipolit Cegielski, znany przemysłowiec, odegrał kluczową rolę w industrializacji Wildy,
• Wiktor Dega – lekarz, który zarządzał wildecką kliniką ortopedyczną,
• Brunon Hermann był kolejnym wpływowym przemysłowcem, który przyczynił się do rozwoju przemysłu w tej okolicy,
• Jerzy Kurczewski to muzyk, który swoje życie związał z Wildą,
• Joseph Leimbach, uznawany za architekta, zaprojektował wiele kamienic, które dziś ozdabiają okolicę,
• Richardt Mendelski również należy do grona architektów, których dzieła wciąż zdobią Wilde,
• Barbara Sobotta – lekkoatletka, zamieszkująca przy ul. Wierzbięcice 41a,
• W Wildzie urodzili się także znani ludzie: Roman Wilhelmi (aktor) oraz Janusz Marciszewski (dziennikarz),
• Jerzy Fryderyk Wojciechowski to kompozytor, który również ma swoje korzenie na Wildzie.

Komunikacja miejska

Komunikacja miejska w Wildzie odgrywa kluczową rolę w codziennym życiu mieszkańców oraz odwiedzających tę dzielnicę. W obrębie tego obszaru zorganizowano wiele linii tramwajowych oraz autobusowych, które są zarządzane przez Zarząd Transportu Miejskiego.

Linie tramwajowe

Wśród dostępnych połączeń tramwajowych można wymienić:

•  1 Junikowo ↔ Franowo,
•  2 Ogrody ↔ Dębiec,
•  7 Połabska ↔ Ogrody,
•  9 Aleje Marcinkowskiego ↔ Dębiec,
•  10 Błażeja ↔ Dębiec,
•  11 Piątkowska ↔ Unii Lubelskiej.

Linie autobusowe

Jeśli chodzi o komunikację autobusową, w Wildzie oferowane są zarówno linie dzienne, jak i nocne:

• Linie dzienne:
• 151 Poznań Główny ↔ Os. Sobieskiego,
• 168 Strzeszyn ↔ Poznań Główny,
• 171 Os. Dębina ↔ Os. Wichrowe Wzgórze,
• 176 Garbary ↔ Os. Dębina.
• Linie nocne:
• 232 Rondo Kaponiera ↔ Szwajcarska Szpital,
• 235 Poznań Główny ↔ Os. Sobieskiego,
• 236 Instytut MR ↔ Poznań Główny,
• 238 Rondo Kaponiera ↔ Szwajcarska Szpital,
• 239 Poznań Główny ↔ Wichrowa,
• 243 Luboń/Kręta ↔ Rondo Kaponiera,
• 246 Literacka ↔ Poznań Główny.
• Linie podmiejskie:
• 905 Chludowo/Szkoła ↔ Poznań Główny – przewoźnik: ZKP Suchy Las.

---

Oceń: Wilda

---