Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

---

Historia

Początki muzealnictwa archeologicznego w Poznaniu

Historia muzealnictwa w stolicy Wielkopolski sięga czasów XIX wieku, kiedy to Polacy, mimo trudnej sytuacji politycznej w pruskiej Prowincji Poznań, aktywnie zaczęli gromadzić pamiątki narodowe.

W roku 1857 z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Nauk powstało „Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich w Wielkim Księstwie Poznańskim”. Po kilku latach, w 1882 roku, instytucja ta zmieniła swoją nazwę na „Muzeum im. Mielżyńskich”. W swoich początkach, muzeum było zaangażowane w zbieranie różnorodnych artefaktów, które uznawano za ważne dla polskiej tożsamości, w tym również zabytków archeologicznych.

W miarę jak liczba wykopalisk rosła w drugiej połowie XIX wieku, powołano specjalną Komisję Archeologiczną. Jej celem było podniesienie jakości prowadzonych prac archeologicznych. Początkowo, z uwagi na ograniczoną przestrzeń, zbiory muzealne były dostępne jedynie dla wąskiego grona specjalistów. Dopiero w 1882 roku otwarto pierwszą wystawę skierowaną do szerszej publiczności. Równolegle, na tych ziemiach, Niemcy tworzyli własne stowarzyszenia, które miały na celu promowanie niemieckiego dziedzictwa kulturowego. Niezbędne zbiory były przechowywane m.in. w Muzeum Cesarza Fryderyka, zlokalizowanym w pomieszczeniach obecnego Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Dwudziestolecie międzywojenne oraz II wojna światowa

Po odzyskaniu niepodległości Muzeum Cesarza Fryderyka przeszło w polskie ręce i zaczęło funkcjonować jako Muzeum Wielkopolskie. W latach 1923-1924 doszło do fuzji z Muzeum im. Mielżyńskich, co zaowocowało utworzeniem jednej z największych kolekcji muzealnych w Europie. W okresie międzywojennym Muzeum Wielkopolskie prowadziło intensywną działalność w dziedzinie archeologii.

W tym czasie zrealizowano wiele ekscytujących wykopalisk, organizowano liczne wystawy stałe i czasowe, a także gromadzono bogate zasoby biblioteczne oraz archiwalia. Muzeum nawiązało współpracę z wieloma europejskimi oraz amerykańskimi instytucjami zajmującymi się archeologią. Niestety, wybuch II wojny światowej w 1939 roku przyniósł ze sobą nowe wyzwania. Władze okupacyjne ponownie utworzyły Muzeum Cesarza Fryderyka, a w 1940 roku zbiory archeologiczne zostały wydzielone i przekazane Krajowemu Urzędowi Prahistorii. Polityka okupantów przyniosła nadal liczne prace archeologiczne, które kontynuowano na terenach Wielkopolski przez całą okupację niemiecką.

Okres po 1945 roku

Po zakończeniu drugiej wojny światowej udało się w krótkim czasie zrehabilitować Muzeum poznańskie, które zaczęło znowu funkcjonować, i przemianowano je na Muzeum Prehistoryczne. Pomimo zniszczeń wojennych, muzeum skutecznie wróciło do działania, odzyskując część skradzionych zbiorów.

Skupiono się na badań archeologicznych i gromadzeniu literatury oraz wydawaniu czasopism branżowych. Odbywały się także liczne objazdowe wystawy czasowe, które docierały do mniejszych miejscowości w Wielkopolsce. Z biegiem lat muzeum rozwijało się i wzbogacało o nowe działy oraz pracownie techniczne. W 1949 roku dokonano zmiany nazwy na Muzeum Archeologiczne. Nowa siedziba, mieści się w Pałacu Górków, do której przeniesiono w 1954 roku, pomimo że budynki wymagały odbudowy, która zakończyła się dopiero w 1968 roku.

Na przestrzeni całego okresu PRL-u, Muzeum nie tylko kontynuowało swoje badania, ale również rozszerzało zakres działalności. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych dyrektor muzeum, Lech Krzyżaniak, brał czynny udział w wykopaliskach w Egipcie, co zapoczątkowało nowe zainteresowanie muzeum archeologią śródziemnomorską. W rezultacie powstały wystawy, które przybliżały zbiorom zwiedzającym fascynujące cywilizacje afrykańskie.

Dyrektorzy

Historia dyrektorów Muzeum Archeologicznego w Poznaniu odzwierciedla rozwój instytucji oraz jej znaczenie na mapie kultury w Polsce. Poniżej przedstawiono ich nazwiska oraz okresy, w których pełnili swoją funkcję:

• Józef Kostrzewski (1949–1958),
• Bogdan Kostrzewski (1958–1968),
• Włodzimierz Błaszczyk (1969–1981),
• Lech Krzyżaniak (1982–2004),
• Marek Chłodnicki (2004–2007),
• Marzena Szmyt (od 2007).

Dorobek działalności muzeum

Muzeum Archeologiczne w Poznaniu od samego początku swojej działalności skupiło się na badaniu pradziejów Wielkopolski. W początkowych latach to archeolodzy-amatorzy prowadzili pierwsze wykopaliska na tym terenie. Cenne znaleziska oraz dokumentacje z tych prac w dużej części zostały zgromadzone przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie, które z czasem przekształciło się w muzeum. Warto zaznaczyć, że To Towarzystwo również organizowało własne badania wykopaliskowe.

Pierwszym profesjonalnym archeologiem w regionie był Józef Kostrzewski, uznawany za „ojca” polskiej archeologii. Był on także współzałożycielem Uniwersytetu Poznańskiego, obecnie Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, oraz inicjatorem licznych przedsięwzięć związanych z archeologią w Wielkopolsce i Poznaniu. Dzięki jego działaniom, pracownicy muzeum, a sama instytucja, wciąż pełnią kluczową rolę w organizacji badań archeologicznych, zarówno na terenie Polski, jak i w regionie Morza Śródziemnego.

Oprócz prowadzenia wykopalisk, Muzeum Archeologiczne angażuje się w ochronę dziedzictwa archeologicznego. W ostatnich latach, Dział Ochrony Zabytków realizuje innowacyjne projekty z zastosowaniem technik komputerowych. W ramach tych działań, powstają bazy danych dla zabytków archeologicznych, opartych na programie MuzArp oraz publikacje na nośnikach cyfrowych, a także aktualizowana jest strona internetowa muzeum.

Dla wielu odwiedzających Muzeum Archeologiczne wyróżnia się poprzez swoją działalność edukacyjną oraz wystawienniczą. Historia wystaw w Poznaniu sięga 1882 roku, kiedy to zorganizowano pierwszą ekspozycję zabytków archeologicznych w gmachu przy ulicy Mielżyńskiego. Po II wojnie światowej, w aktualnej siedzibie muzeum, zrealizowano wiele istotnych wystaw stałych i czasowych. Szczególnie ważne to wystawa „Pradzieje Wielkopolski” z 1968 roku, otwarcie wystawy „Bogowie, groby i mumie: droga do wieczności w starożytnym Egipcie” w 1995 roku, a także nowa wersja wystawy „Pradzieje Wielkopolski” z 1997 roku.

Dużym zainteresowaniem cieszyła się także ekspozycja poświęcona starożytnemu Egiptowi, która została otwarta w 1998 roku. Dodatkowo, działalność ówczesnego dyrektora Muzeum, Lecha Krzyżaniaka, koncentrująca się na archeologii śródziemnomorskiej, doprowadziła do stworzenia wystawy poświęconej starożytnemu Sudanowi w 2003 roku.

Muzeum prowadzi także szeroką działalność edukacyjną, głównie skierowaną do dzieci i młodzieży. Wykorzystując nowoczesne sale edukacyjne oraz multimedia, pracownicy przybliżają tematykę związaną z działalnością wystawienniczą. Muzeum organizuje również konkursy wiedzy dotyczącej archeologii oraz starożytnych cywilizacji oraz współpracuje z różnymi stowarzyszeniami tematycznymi. Ostatnio muzeum zaczęło organizować tematyczne weekendy oraz aktywnie uczestniczyć w festiwalach archeologicznych w Wielkopolsce.

Zbiory Muzeum

Historia zbiorów Muzeum Archeologicznego w Poznaniu ma swoje korzenie w połowie XIX wieku. W miarę upływu czasu oraz integracji różnych placówek muzealnych i naukowych, a także dzięki wzrostowi zainteresowania archeologią, zarówno w regionie, jak i w całej Wielkopolsce, zbiory te zaczęły się znacznie powiększać. Intensywne badania archeologiczne prowadzone na terenach Poznania oraz jego okolicach przyczyniły się do bogactwa kolekcji, które możemy podziwiać dzisiaj.

Obecnie zbiory te dzielą się na trzy główne działy: Dział Archeologii Wielkopolski, Dział Archeologii Powszechnej oraz Dział Archeologii Miasta Poznania. Muzeum skrywa w swoich zasobach niezwykle cenne artefakty, które pochodzą z różnych epok, stanowiących przedmiot badań archeologicznych.

Epoka kamienia

Zbiory związane z Epoką Kamienia w większości pochodzą z obszaru Wielkopolski, jednak muzeum dysponuje również istotnymi eksponatami z dalszych zakątków Polski, a nawet z terenów Francji. W skład tych zbiorów wchodzą różnorodne wyroby ceramiczne, w tym glinianych naczyń, a także wyrobów z gliny takich jak łyżki, szpule oraz plastyka figuralna. Głównym elementem kolekcji epoki kamiennej są narzędzia rolnicze, a także niemal liczne przedmioty z krzemienia oraz kości zwierząt.

Wczesna Epoka Brązu

W zbiorach z Wczesnej Epoki Brązu można znaleźć nie tylko przedmioty ceramiczne, lecz również wyroby brązowe, kości oraz artefakty wykonane z kamienia i krzemienia. Najcenniejsze elementy tej kolekcji to przede wszystkim przedmioty znalezione w grobach oraz skarby odkryte podczas wykopalisk, które pochodzą z terenu Wielkopolski.

Kultura Łużycka

Kolekcja związana z Kulturą Łużycką jest największą i najbardziej zróżnicowaną w Muzeum Archeologicznym. W tym czasie popularny był rytuał pogrzebowy, w ramach którego do grobów wkładano dużą liczbę glinianych naczyń. Obok glinianych zbiorników, kolekcję tą wzbogacają także eksponaty brązowe i żelazne. Dzięki rozległym poszukiwaniom archeologicznym w Wielkopolsce z tego okresu, zbiory są imponujące pod względem liczby oraz różnorodności materiałów.

Kultura Pomorska

Kolekcja Wegli pomorskiej obejmuje zabytki pochodzące z terenów Kujaw oraz Wielkopolski. Charakterystycznym elementem tej kolekcji są popielnice, które często zdobione są oryginalnymi motywami przedstawiającymi elementy twarzowe. W obszarze Kultury Pomorskiej można również znaleźć wiele ozdób, w tym napierśniki i bransolety spiralne, a także różne kolczyki i zapinki.

Zbiory zabytków z okresu przedrzymskiego, wpływów rzymskich i wędrówek ludów

Ta różnorodna kolekcja zawiera przede wszystkim artefakty pochodzące z terenów Wielkopolski oraz Kujaw. Zbiór składa się z materiałów pochodzących z cmentarzysk i osad, a w jego skład wchodzą przedmioty ceramiczne, metalowe, szklane oraz wykonane z bursztynu, kości, poroża i kamienia. Eksponaty te przybliżają nam różnorodność form i wzorów, w tym artefakty z kultur germańskich i celtyckich, takich jak zabytki kultury przeworskiej, wielbarskiej oraz jastorfskiej.

Zbiory średniowieczne i nowożytne

Muzeum posiada bogaty zbiór zabytków związanych z czasami wczesnopiastowskimi oraz słowiańskimi wspólnotami plemiennymi. Badania archeologiczne przeprowadzone w okolicy Poznania dostarczyły ciekawych eksponatów związanych z miastem przedlokacyjnym oraz lokacyjnym, ukazując zamożność oraz stopień rozwoju regionu. W skład zbiorów wchodzą także przedmioty wykonane z cennych metali szlachetnych.

Zbiory pozaeuropejskie

Historia zbiorów pozaeuropejskich w muzeum sięga okresu międzywojennego. Początkowo te zbiory były gromadzone dzięki darom Polonii, natomiast później poprzez wspólne działania z muzeami w Ameryce Północnej oraz Południowej. Z czasem, w wyniku pracy profesora Lecha Krzyżaniaka, nabrały znaczenia także eksponaty z Sudanu oraz Egiptu. Wśród najcenniejszych zabytków znajduje się obelisk Ramzesa II, przekazany w 2000 roku z berlińskiego muzeum egipskiego.

Kolekcja numizmatów

Numizmaty także stanowią ważną część zbiorów Muzeum Archeologicznego. W dużej mierze pochodzą one z przypadkowych odkryć towarzyszących pracom rolnym w XIX wieku. Kolekcja zawiera monety z czasów rzymskich, takie jak denary, a także monety wczesnośredniowieczne, w tym arabskie dirhemy oraz niemieckie denary. Warto wspomnieć o średniowiecznych groszach praskich z XIV wieku oraz nowożytnych monetach, które wzbogacają tę fascynującą kolekcję.

Rezerwat Archeologiczny na Ostrowie Tumskim

W 2012 roku miał miejsce uroczysty otwarcie nowej placówki Muzeum Archeologicznego – Rezerwat Archeologiczny Genius Loci. Jest to miejsce, gdzie zwiedzający mają okazję podziwiać multimedialne prezentacje wykorzystujące nowoczesną technikę 3D oraz rekonstrukcje średniowiecznych wałów, które niegdyś stanowiły część miast.

W obrębie tej placówki odbywają się także wystawy tematyczne, które zmieniają się w czasie, a także różnorodne imprezy kulturalne i edukacyjne, które mają na celu przybliżenie bogatej historii regionu.

---

Oceń: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

---