Leon Marszałek, znany również pod różnymi pseudonimami, takimi jak Adam, Paweł, Jan, Andrzej Brzoza oraz Żwawy Szpak, to postać o znaczącym dorobku, którego życie miało miejsce w kluczowych momentach historii Polski. Urodził się 10 kwietnia 1912 roku w Poznaniu, a zakończył swoją ziemską wędrówkę 2 marca 1996 roku w Warszawie.
Był polskim prawnikiem, a także aktywnym działaczem spółdzielczości. Jego działalność nie ograniczała się tylko do sfery prawniczej, albowiem Marszałek pełnił także rolę wydawcy. W czasie II wojny światowej wykazał się odwagą, służąc jako podporucznik, a także pełniąc funkcję instruktora harcerskiego w Związku Harcerstwa Polskiego. Jego wkład w rozwój harcerstwa oraz działalność w ruchu oporu są nie do przecenienia.
Jako harcmistrz i ostatni naczelnik Szarych Szeregów w latach 1944–1945, Leon Marszałek odegrał kluczową rolę w organizacji, która była niezwykle ważna w kontekście oporu przeciwko okupantom.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Leon Marszałek przyszedł na świat 10 kwietnia 1912 roku w Poznaniu, w rodzinie, w której ojciec, Adam (1870–1933), pracował jako zecer i korektor w Drukarni Św. Wojciecha. Jego matką była Bogumiła z Ofierzyńskich (1874–1950). W wieku dziesięciu lat rozpoczął edukację w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie wkrótce dołączył do 15 Poznańskiej Drużyny Harcerzy im. Romualda Traugutta. Tam przeszedł pełną ścieżkę harcerską, osiągnąwszy nawet funkcję drużynowego.
W lipcu 1929 roku, stał się uczestnikiem II Zlotu Narodowego w Poznaniu. Ukończył maturę w 1930 roku, a trzy lata później rozpoczął studia na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, który ukończył uzyskując dyplom magistra prawa w 1934 roku. W trakcie studiów aktywnie angażował się w działalność Akademickiego Koła Harcerskiego im. Heliodora Święcickiego, gdzie pełnił różne funkcje, w tym prezesury w roku akademickim 1932/1933.
W 1932 roku ukończył kurs podharcmistrzowski, a dwa lata później został członkiem redakcji czasopisma harcerskiego „Czuj Duch”. W komendzie Poznańskiej Chorągwi Harcerzy jego działalność obejmowała kierownictwo Referatu Prasy oraz Wydziału Starszoharcerskiego.
Uczestnictwo w I Zlocie Starszego Harcerstwa w Żabiem na Huculszczyźnie w 1934 roku przyniosło mu totemowe imię Żwawy Szpak. W latach 1934–1939 mieszkał w Katowicach, gdzie pracował w Śląskiej Chorągwi Harcerzy oraz współpracował z Departamentem Zagranicznym Naczelnictwa ZHP. Pełnił tam również funkcję hufcowego Hufca Harcerzy, a w 1935 roku uczestniczył w Jubileuszowym Zlocie Harcerstwa Polskiego w Spale.
W 1936 roku, jako bliski współpracownik Michała Grażyńskiego, pełnił obowiązki sekretarza ZHP i nawiązał ścisłe relacje z polskim harcerstwem działającym w Niemczech oraz we Francji. W te lata gościł również Naczelnika ZHP w Niemczech hm. Józefa Kachla oraz Naczelnika w Francji hm. Antoniego Drągowskiego, a jego działalność w Komitecie Przemysłu Węglowego zakończyła się przed wybuchem II wojny światowej.
Okupacja niemiecka
W obliczu II wojny światowej, od 1940 roku Leon Marszałek przebywał w Warszawie, gdzie włączył się w struktury Szarych Szeregów i został łącznikiem Delegatury Rządu na Kraj. Jako bliski współpracownik hm. Floriana Marciniaka, uczestniczył w ważnych misjach, w tym w negocjacjach z jezuitą o. Tomaszem Rostworowskim dotyczących związku Szarych Szeregów z Harcerstwem Narodowym. Jednak te starania nie przyniosły oczekiwanych efektów.
Leon w 1940 roku współpracował ze Stanisławem Berezowskim oraz Marciniakiem przy tworzeniu broszury „Manifest młodego pokolenia”, stanowiącej wyraz programowy Szarych Szeregów. Pracował nad koncepcją edukacji harcerskiej, zwłaszcza w kontekście podharcmistrzowskich kursów. Uczestniczył także w redagowaniu „Katechizmu M” – kodeksu postępowania młodego Polaka w okupowanej Polsce.
W końcu 1942 roku został inspektorem okręgów w Kierownictwie Walki Cywilnej Polskiego Państwa Podziemnego, a w 1943 roku uczestniczył w nominacji hm. Stanisława Broniewskiego na naczelnika Szarych Szeregów. Aresztowanie przez Gestapo w 1943 roku nie przerwało jego działalności – po zwolnieniu w grudniu tego samego roku objął kierownictwo Głównej Kwatery Szarych Szeregów jako przewodniczący Rady Programowej.
W okresie powstania warszawskiego objął dowództwo Wojskowej Służby Społecznej, odpowiedzialnej za zaopatrzenie cywilów w niezbędne dobra. Po zakończeniu powstania, 2 października 1944 roku, został mianowany Naczelnikiem Szarych Szeregów, co pozwoliło mu na odbudowę ich struktur w Krakowie oraz nawiązywanie współpracy z Komendą Główną Armii Krajowej.
Działalność powojenna
Po zakończeniu konfliktu w 1945 roku, Leon Marszałek osiedlił się w Łodzi, gdzie do 1951 roku działał w obszarze spółdzielczości, pełniąc ważne funkcje, w tym wiceprezesa Centralnego Związku Spółdzielczego (1948–1951) oraz redaktora naczelnego „Przeglądu Spółdzielczego”. Jako wykładowca spółdzielczości związał się z Szkołą Główną Handlową w Warszawie. Po powrocie do stolicy współpracował z Państwowym Wydawnictwem Naukowym (PWN) w latach 1951–1969, przyczyniając się do stworzenia wielu ważnych encyklopedii.
Podczas swojej kariery kierował pracami nad Wielką Encyklopedią Powszechną PWN oraz pełnił funkcje w Bibliotece Narodowej, gdzie był I zastępcą dyrektora w latach 1972–1978. Jego działalność redakcyjna obejmowała także czasopismo „Editor”, w którym był redaktorem naczelnym w latach 1988–1990.
Leon łączył pracę zawodową z działalnością społeczną, będąc członkiem Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek (PTWK) oraz pełniąc funkcję prezesa Zarządu Głównego. Zachował pamięć o historii PTWK, za co w 1979 roku otrzymał status członka honorowego.
Życie prywatne
W 1939 roku Leon Marszałek poślubił Annę Dudziak, nauczycielkę i harcerkę. Miał syna Rafała (ur. 1940), który został uznanym krytykiem filmowym, oraz córkę Annę (1947–2010), dziennikarkę radiową i telewizyjną. Jego życie zakończyło się 2 marca 1996 roku w Warszawie, gdzie został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 53-5-4).
Twórczość
Twórczość Leona Marszałka obejmuje wiele znaczących publikacji, które miały wpływ na rozwój różnych dziedzin nauki i edukacji. Poniżej przedstawiamy istotne pozycje jego dorobku literackiego:
- Publikacje leksykalne, Warszawa 1973,
- Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Narodowa, Warszawa 1982,
- Edytorstwo publikacji naukowych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986, ISBN 83-01-06082-4,
- Skauting światowy : mały informator, Gebethner i Ska, Warszawa 1991, ISBN 83-85205-05-5,
- Paszport do świata, seria Mój konik, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986, ISBN 83-203-2070-4,
- Podstawowe wiadomości z edytorstwa i księgarstwa, Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy, Warszawa 1988, ISBN 83-00-02389-5.
Ordery i odznaczenia
Leon Marszałek został odznaczony wieloma prestiżowymi wyróżnieniami, które świadczą o jego zasługach oraz wkładzie w rozwój kraju. Wśród nich można wymienić:
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 25 listopada 1947 roku,
- Krzyż Walecznych, przyznany w 1944 roku,
- Srebrny Krzyż Zasługi, zdobyty w 1938 roku,
- Medal 10-lecia Polski Ludowej, nadany 15 stycznia 1955 roku,
- Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
- Odznaka „Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego”.
Przypisy
- a b c Cezary Bunikiewicz. O Leonie Marszałku. „Społemowiec Warszawski”, 2012 r. s. 6. [dostęp 30.05.2021 r.]
- a b Leon Marszałek. [w:] Powstańcze biogramy [online]. www.1944.pl. [dostęp 06.06.2021 r.]
- Cmentarz Stare Powązki: LEON MARSZAŁEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 30.05.2021 r.]
- Mirosława Kocięcka. Wspomnienie o Dyrektorze Leonie Marszałku. „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej nr 136 (1996/1)”. Warszawa, s. 50–51.
- Janusz Wojtycza (red.): Harcerski Słownik Biograficzny. Warszawa: Muzeum Harcerstwa, Marron Edition, 2008, s. 134–138. ISBN 978-83-923571-3-1.
- Irena Treichel (red.): Słownik pracowników książki polskiej. Warszawa-Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972 r.
- M.P. z 1947 r. nr 149, poz. 897 „za zasługi położone w dziedzinie spółdzielczości”.
- M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 15.01.1955 r. Nr 0/176 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Stefan Nędzyński | Przemysław Fenrych | Dariusz Górecki | Jarosław Wilner | Jacek Taylor | Michał Janiszewski (1926–2016) | Zbigniew Gertych | Kazimierz Kantak | Józef Winiewicz | Jan Filip Libicki | Tadeusz Przybylski (działacz państwowy) | Roman Andrzejewski (ekonomista) | Andrzej Borkowski (1932–2014) | Andrzej Mazurowicz | Przemysław Strach | Tomasz Górski | Marek Niedbała | Lech Dymarski | Włodzimierz Łyczywek | Zbigniew PańczykOceń: Leon Marszałek