Stanisław Nogaj

---

Życiorys

Stanisław Nogaj przyszedł na świat 8 listopada 1897 roku w Poznaniu, w rodzinie woźnicy Jana oraz Rozalii z Chwiałkowskich. Już w młodym wieku, w latach 1905/06, stał się inicjatorem i organizatorem strajku szkolnego w swojej klasie w szkole świętomarcińskiej. Jego działalność społeczna była silnie związana z ruchami patriotycznymi – był aktywnym członkiem „Sokoła”. W 1912 roku przystąpił do bojówki wojskowo-wywiadowczej, a w czerwcu 1913 z własnym zastępem związał się z hufcem skautów „Piast”. Stojąc na czele organizacji niepodległościowej w zaborze pruskim do roku 1918, pełnił funkcję zastępcy komendanta POW Zaboru Pruskiego oraz kierownika Wydziału Wywiadowczo-Wykonawczego.

Nogaj organizował pierwsze oddziały powstańcze w Poznaniu, a jego działania obejmowały m.in. zdobycie budynku prezydium policji, Sztabu V Korpusu, koszar Kernwerk, i innych strategicznych miejsc. Brał udział w walce pod Ławicą. Był zastępcą komendanta w akcji pod Szubinem oraz dowodził grupą pod Szamocinem, a następnie działał na odcinku Paterek – Ludwikowo.

Co istotne, 21 lutego 1919 roku, został aresztowany za bolszewizm. Następnie objął dowództwo kompanii szturmowej Poznańskiego Batalionu Śmierci, z którą do czerwca 1919 roku walczył na Froncie Litewsko-Białoruskim. Po zakończeniu tych działań, od czerwca 1919 roku został oficerem II Oddziału SG WP, gdzie jako porucznik Stefan Wolski organizował oddziały konspiracyjne w powiatach kluczborskim, lublinieckim i oleskim.

Niestety, w lipcu 1919 roku, Nogaj został aresztowany przez Niemców w Kluczborku i trafił do więzienia w Opolu, z którego wyszedł na mocy amnestii. Wziął aktywny udział w akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku, jak również na Warmii i Mazurach, a jego obecność była istotna w I oraz III powstaniach śląskich. Po III powstaniu, w Poznaniu założył Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. W listopadzie 1921 roku został zwolniony z armii.

W okresie międzywojennym Nogaj miał kluczowy wpływ na życie społecznie i sportowe, angażując się szczególnie w organizacje działające wśród byłych uczestników powstań narodowych. Był redaktorem w katowickich gazetach, takich jak „Polonia”, „Siedem Groszy” oraz „Kurier Wieczorny”. Oprócz tego, w 1937 roku wydał książkę zatytułowaną „Za drutami i kratami Trzeciej Rzeszy”, w której opisał życie więźniów w obozie w Lichtenburgu, zawierając relacje Ślązaków oraz Niemców, którzy byli jego więźniami.

We wrześniu 1939 roku sprawował funkcję dowódcy 3 kompanii Robotniczej Brygady Obrony Warszawy. Po kapitulacji stolicy powrócił na Śląsk, gdzie założył ruch oporu „Odrodzenie”. Niestety, 9 marca 1940 roku został aresztowany przez Gestapo. Trafił do obozów koncentracyjnych, w tym do Dachau, a następnie do Gusen, gdzie poza przetrwaniem, organizował rozgrywki piłki nożnej wśród więźniów. Swoje doświadczenia z tego okresu uwiecznił w pamiętnikach, które opublikował po wojnie – „Gusen; Pamiętnik dziennikarza” (Katowice 1945–1946).

Po zakończeniu wojny zamieszkał z rodziną w Katowicach, gdzie pracował jako dziennikarz w tamtejszych redakcjach, a także angażował się w działalność ZBoWiD-u. Zmarł 27 stycznia 1971 roku w Katowicach i został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej.

Ordery i odznaczenia

Stanisław Nogaj był osobą, która otrzymała wiele wyróżnień i odznaczeń za swoje zasługi. Poniżej przedstawiamy listę nagród, które zostały mu przyznane:

• krzyż kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• krzyż walecznych (dwukrotnie),
• srebrny krzyż zasługi (24 grudnia 1928),
• wielkopolski krzyż powstańczy (6 grudnia 1957),
• gwiazda górnośląska.

---

Oceń: Stanisław Nogaj

---