Zygmunt Bauman

---

Życiorys

Zygmunt Bauman przyszedł na świat 19 listopada 1925 roku, w rodzinie polskich Żydów, jako syn Zofii i Maurycego. Pomimo trudnych warunków, w jakich żyła jego rodzina, Maurycy Bauman okresowo pracował jako księgowy, co jednak nie zapewniało im stabilności. Żydowskie pochodzenie Zygmunta skutkowało licznymi trudnościami w zaakceptowaniu go przez rówieśników w szkole. Ukończył on uznawane za prestiżowe gimnazjum Bergera, gdzie zdobył wiedzę w trudnych warunkach, ucząc się w getcie ławkowym. W wyniku agresji niemieckiej na Polskę, we wrześniu 1939 roku jego rodzina uciekła do Związku Radzieckiego z obawy przed działaniami Einsatzgruppen, które prowadziły masowe mordy na Żydach. Kluczową rolą w ich przetrwaniu była praca matki Zygmunta jako kucharki w kantynie, co umożliwiało im zdobycie pożywienia.

W tym czasie Zygmunt kontynuował swoją edukację i z wyróżnieniem ukończył szkołę średnią w 1942 roku, co zaowocowało pozytywną opinią o jego zdolnościach intelektualnych oraz uznaniem wśród nauczycieli. Po tym jak wstąpił do Komsomołu, pracował jako robotnik w zakładach naprawy taboru kolejowego w Szachunji. Jego studia na uniwersytecie w Gorkim zostały przerwane, ponieważ uczelnia nie mogła przyjąć obcokrajowca, dlatego w 1942-1943 roku Zygmunt spędził czas pracując w tartaku. W 1943 roku, po mobilizacji, służył w moskiewskiej milicji, pełniąc funkcję inspektora ruchu drogowego.

Gdy miał dziewiętnaście lat, po zdaniu matury w 1944 roku, wstąpił do 1 Armii Wojska Polskiego. Jako oficer polityczno-wychowawczy służył w 4 Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego, gdzie niezależnie od pochodzenia spotkał się z akceptacją. Brał udział w ważnych bitwach, w tym w bitwie o Kołobrzeg, gdzie został ranny, oraz w bitwie o Berlin.

Współpraca z władzą ludową

Według ustaleń Piotra Gontarczyka z Instytutu Pamięci Narodowej, Bauman w 1944 roku przyjął rolę agenta-informatora Informacji Wojskowej, posługując się pseudonimem „Semjon”. W dostępnych raportach „Semjon” określał się jako źródło mało wartościowe, ale były też opinie, które wskazywały na jego umiejętności analityczne.

W czerwcu 1945 roku Zygmunt Bauman, wraz z 4 Dywizją Piechoty, został wcielony do Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), gdzie początkowo pełnił funkcję zastępcy ds. polityczno-wychowawczych, a później starszego instruktora w Bydgoszczy. Uzyskawszy członkostwo w Polskiej Partii Robotniczej, był również starszym wykładowcą w Samodzielnym Pułku Szkolnym KBW. W wyniku działań w tłumieniu podziemia niepodległościowego, Bauman został odznaczony Krzyżem Walecznych, aczkolwiek nie jest do końca jasne, czy odnosiło się to do partyzantów czy do szabrowników.

W 2007 roku w wywiadzie udzielonym dziennikowi „The Guardian” Bauman przyznał, że współpraca z władzą w okresie stalinizmu była błędem, a jego motywacją było przekonanie o możliwości wprowadzenia postępu w kraju. Zaznaczył jednak, że jego działanie ograniczało się jedynie do wykonywania prac biurowych i pisania pamfletów politycznych, a jego losy po 1953 roku były pomijane w publikacjach.

Jako kontrowersyjna postać, Bauman wzbudził zainteresowanie dziennikarzy. Artur Domosławski krytykował ustalenia Gontarczyka, wskazując na brak przekonujących dowodów dotyczących rzeczywistego udziału Baumana w tłumieniu ruchu oporu. Bauman, na początku lat 50., znalazł się w kręgu podejrzeń, a na fali antysemickiej kampanii w ZSRR, został zwolniony z pełnionych funkcji 16 marca 1953 roku przez marszałka Konstanty Rokossowskiego, uznając go za element „burżuazyjny”.

Kariera naukowa

Bauman łączył służbę wojskową z wieczornymi studiami z filozofii oraz socjologii. Po wojnie kontynuował naukę na Uniwersytecie Warszawskim. Zanim obronił pracę magisterską, która powstała pod okiem Adama Schaffa w 1954 roku, rozpoczął pracę na uczelni jako asystent Juliana Hochfelda. Jego lewicowe poglądy ulegały złagodzeniu, gdy zrozumiał, jak istotny jest rozdźwięk pomiędzy teorią marksistowską a rzeczywistością.

W maju 1956 roku obronił rozprawę doktorską, a rok później skorzystał z możliwości stypendium, które umożliwiło mu roczny pobyt na London School of Economics. Z tych badań wynikły jego późniejsze prace, w tym rozprawa habilitacyjna zatytułowana Klasa, ruch, elita. Studium socjologiczne dziejów angielskiego ruchu robotniczego, obroniona w 1960 roku. Odtąd zaczęła się rozwijać jego kariera – został redaktorem naczelnym pisma „Studia Socjologiczne” i obejmował Katedrę Socjologii Ogólnej na Uniwersytecie Warszawskim.

W latach 1964-1965 wspierał Jacka Kuronia oraz Karola Modzelewskiego przy tworzeniu Listu otwartego do Partii i pomógł Adamowi Michnikowi podczas protestów w 1968 roku. Podczas wydarzeń marcowych, gdy w Polsce nasiliły się oskarżenia wobec Żydów o syjonizm, profesor Bauman był jednym z wielu, którzy otrzymali zarzuty podjudzania studentów do sprzeciwu:

Ci pracownicy nauki, tacy jak profesorowie Brus, Baczko, Morawski, Kołakowski, Bauman, zwalczając od wielu lat politykę naszej partii – świadomie i z premedytacją sączyli wrogie poglądy polityczne w umysły powierzonej ich pieczy młodzieży, byli duchowymi inicjatorami wichrzycielskich poczynań… Jest dla nas oczywiste, że ta grupa politykierów z tytułami naukowymi podjęła próbę wywalczenia sobie prawa do zalegalizowanej antysocjalistycznej działalności w naszym kraju i stawia swoje grupowe interesy ponad dobro nauki polskiej i młodzieży studenckiej.

Bezpośrednio po fali antisemityzmu 25 marca 1968 roku Bauman oraz inni naukowcy, w tym Leszek Kołakowski, Włodzimierz Brus oraz Maria Hirszowicz, zostali usunięci z Uniwersytetu Warszawskiego. W czerwcu 1968 roku Bauman wraz z rodziną opuścił Polskę i osiedlił się w Izraelu, gdzie wykładał na uniwersytecie w Tel Awiwie, zanim postanowił emigrować do Wielkiej Brytanii. Tam związał się z uniwersytetem w Leeds, obejmując kierownictwo Katedry Socjologii do roku 1990.

Wielu z jego prac wydanych w języku angielskim przyczyniło się do jego uznania w Europie. Jego pionierską książką była Legislators and Interpreters (Prawodawcy i tłumacze), opublikowana w 1987 roku, badająca spadającą rolę intelektualistów w społeczeństwie. W 1989 roku wydał głośną publikację Modernity and the Holocaust (Nowoczesność i Zagłada), w której poruszył temat antysemityzmu i jego związku z modernizmem. Po przejściu na emeryturę w 1990 roku, Bauman kontynuował pisanie książek o rozwoju społecznym w Europie, współpracując z takimi tytułami jak „Gazeta Wyborcza”, „Polityka”, „Kultura Liberalna” oraz „Znak”.

Odszedł z tego świata 9 stycznia 2017 roku w Leeds, a jego śmierć była wynikiem niewydolności serca. Po skromnym pogrzebie, jego prochy rozrzucono na terenie posiadłości jego rodziny.

Poglądy

Nowoczesność

Myślenie Zygmunta Baumana często koncentrowało się na złożoności pojęć nowoczesności i ponowoczesności. W jego interpretacji nowoczesność stanowi moment w dziejach ludzkości, w którym intensywny rozwój idei indywidualistycznych, przemiany ekonomiczne oraz naukowe i technologiczne innowacje doprowadziły do zaburzenia dotychczasowego porządku życia w erze przednowoczesnej.

Bauman podkreślał, że w nowoczesności człowiek zaczyna dostrzegać swoją sprawczość, co stanowi istotną zmianę w porównaniu do platońskiego pojęcia Demiurga. Stąd też rozumienie świata staje się nie tylko realistyczne, ale również krytyczne – w końcu człowiek dostrzega jego niedoskonałość oraz możliwości naprawcze. Dla Baumana obraz nowoczesności przypominał ogrodnika, który pielęgnuje naturę zgodnie z rozumowymi zasadami.

W miarę upływu czasu pojawiła się wyraźniejsza przepaść pomiędzy elitą intelektualną a masowym społeczeństwem, z państwem jako głównym nadzorcą porządku społecznego. Mechanizacja, którą Bauman nazywał kulturą porządkowania, wywołała podział między ład a chaos, przyczyniając się do dyskryminacji i wykluczenia — te procesy, takie jak segregacja czy deportacja, stały się brutalnymi narzędziami w walce z różnorodnością, traktowaną jako społeczny chwast.

Filozof zwracał uwagę na to, że nowoczesność czerpała ze ścisłej wiary Oświecenia, która wspierała przeświadczenie o możliwości pełnego zrozumienia świata za pomocą nauk. W rezultacie religijne rozmowy o śmierci zostały zastąpione przez kwestie zdrowotne, a spychając śmiertelność na margines życia społecznego, wzrosły lęki przed innymi, prowadzące finalnie do tragedii takich jak Zagłada Żydów w czasie II wojny światowej. Stawiał on tezę, że ten straszliwy endpoint nowoczesności był wprost wynikiem modernistycznego racjonalizmu, który sprawił, że nauka stała się narzędziem w rękach oprawców.

Ponowoczesność

Bauman szczególnie interesował się ponowoczesnością, argumentując, że prowadzi ona do stopniowego fragmentowania tradycyjnych struktur państwowych i ich samowystarczalności w kontekście gospodarczym, militarnym oraz kulturowym. Nowe, słabsze państwa zaczynają powstawać, próbując opierać się globalnemu kapitałowi, jednak często bezskutecznie, co wpływa na destabilizację ich tożsamości kulturowej.

Termin, który Bauman ukuł, aby obrazić tę nową rzeczywistość, to „płynna nowoczesność”, która odzwierciedla niemożność państw do utrzymania jednolitych wartości i kultury, gdzie różnorodność głosów staje się dominującym fenomenem. Chociaż dostrzegał pewne szanse dla mniejszości, dostrzegał też zagrożenia wynikające z nieprzemyślanej konsumpcji i niepewności ekonomicznej, które towarzyszyły nowym realiom społecznym.

Pomimo negatywów, Bauman był optymistą, przekonanym, że ponowoczesność stwarza możliwości przyjęcia odpowiedzialności przez jednostki. Uważał, że w odróżnieniu od systemów nowoczesnych, które ograniczały wolność przez opiekę, ponowoczesność dopuszcza do silniejszego uwolnienia się jednostek, co wymaga jednak od nich stworzenia własnego systemu wartości.

W jego analizach nie brakowało także refleksji o migrantach; Bauman zauważał, że tradycja nomadyczna odbudowuje się w na nowo, dopuściwszy do nowych form bycia w ruchu. Wspomniał o trzech archetypowych postaciach nomadów w nowoczesności: flâneurze, turyście oraz włóczędze. Dodał również kategorię gracza, który na co dzień staje przed nowymi wyzwaniami i musi podejmować ryzykowne decyzje w niestabilnym świecie.

Religia

Zygmunt Bauman utożsamiał się z ateizmem, co było ważnym elementem jego osobistej i intelektualnej tożsamości.

Kwestie terminologiczne

W swojej pracy Bauman rzadko sięgał po pojęcie „postmodernizm”, woli natomiast termin „ponowoczesność”. Podczas gdy zauważył, że pierwotne użycie tego terminu wskazywało na zakończenie ery nowoczesnej, wprowadził pojęcie „płynnej nowoczesności”, co zdradzało jego zamiar uchwycenia dynamicznego, ciągle ewoluującego charakteru współczesnych społeczeństw. Krytyka ze strony takich myślicieli jak Stefan Morawski, Wojciech Zieliński, czy Marek Czyżewski, skłoniła go do refleksji nad jego wcześniej przyjętymi definicjami, poddając pod wątpliwość odpowiedzialność za to, co modernizm zszargał.

Krytyka

Pojawiająca się krytyka twórczości Baumana, zwłaszcza jego późniejszych prac, koncentrowała się na niedostatkach metodologicznych. Wskazywała na to Izraelska socjolożka Eva Illouz, która zauważyła: „Nie miał metody, miał po prostu błyskotliwy umysł, ale jego spostrzeżenia nie są powtarzalne”. Inni krytycy, jak Włodek Goldkorn czy Dariusz Rosiak, wskazywali na jego rolę jako „interpretatora świata”, który bardziej cenił sobie literackość niż rzetelność naukową. Z kolei Magdalena Nowicka-Franczak dostrzegała, że według Baumana, globalizacja była niekontrolowana, co prowadziło do powszechnej niepewności.”

Kontrowersje

W czerwcu 2013 roku, podczas wykładu Zygmunta Baumana, który odbył się na Wydziale Prawa, Administracji i EkonomiiUniwersytetu Wrocławskiego, pojawiły się protesty związane z obecnością członków Narodowego Odrodzenia Polski. Wydarzenie to miało miejsce w kontekście obchodów 150. rocznicy powstania niemieckiej socjaldemokracji. Tego samego roku, w listopadzie na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Gdańskiego, wykład był również zakłócony przez przedstawicieli Obozu Narodowo-Radykalnego.

W odpowiedzi na ataki w Internecie oraz obawy o możliwe zakłócenia, Zygmunt Bauman latem 2013 roku zwrócił się do rektora Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu z prośbą o odwołanie nadania mu honorowego doktoratu, które było planowane na październik. Pomimo tego, Senat uczelni postanowił uhonorować go tytułem, jednak ceremonia została odwołana. Po wykładzie we Wrocławiu, dwudziestu trzech uczestników tego zdarzenia usłyszało zarzuty o zakłócanie porządku. W obronie protestujących stanął Kornel Morawiecki, natomiast klub piłkarski Śląsk Wrocław zdystansował się od ich zachowań, określając je jako reprezentujące postawy nacjonalistyczne i ksenofobiczne. W grudniu 2014 roku sąd II instancji nałożył na osiemnastu uczestników grzywny w wysokości od 500 do 2000 zł.

W roku 2014, Peter Walsh, doktorant z Wydziału Socjologii Uniwersytetu w Cambridge oskarżył Baumana o plagiat, którego miał się dopuścić w swojej książce „Does the Richness of the Few Benefit Us All?” (2013). Zarzut dotyczył opublikowania w książce cytatów z różnych stron internetowych, w tym z Wikipedii, bez odpowiedniego oznaczenia. Bauman próbował odpierać te oskarżenia, podkreślając, że zawsze wskazywał na autorstwo idei, które przedstawiał. Dodał, że przez ponad 60 lat swojej kariery, nie zauważył, by techniczne aspekty cytowania wpływały na wartość badań naukowych, co zdaje się być mylone przez Pana Walsha. Później, w wspólnym artykule z Davidem Lehmannem, Walsh rozszerzył oskarżenia o autoplagiat.

Życie prywatne

Jego żoną była pisarkaJanina Bauman, z domu Lewinson, która przeżyła lata 1926–2009. Para miała troje dzieci, w tym córkę Annę, która jest żoną Leona Sfarda oraz matką poety Dawida. Warto również wspomnieć, że wnukiem Zygmunta Baumana jest Michael Sfard, uznawany izraelski prawnik i współzałożyciel organizacji mającej na celu obronę praw człowieka „Jesz Din”. Po odejściu pierwszej małżonki, Bauman w 2012 roku ożenił się z Aleksandrą Jasińską-Kanią, swoją koleżanką z czasów studiów oraz współtowarzyszką doktoratu. Z tą partnerką spędził resztę życia w Leeds.

Odznaczenia i nagrody

Odznaczenia wojskowe i cywilne

W ciągu swojego życia Zygmunt Bauman otrzymał liczne odznaczenia, zarówno wojskowe, jak i cywilne. Do najważniejszych z nich należy Krzyż Walecznych, który został przyznany na mocy rozkazu Dowódcy I Armii Wojska Polskiego dnia 19 maja 1945 roku, numer 141. Innym ważnym wyróżnieniem jest Medal 10-lecia Polski Ludowej, który Bauman otrzymał uchwałą Rady Państwa z dnia 22 lipca 1955 roku, na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.

Nagrody i wyróżnienia

Zygmunt Bauman był wielokrotnie uhonorowany za swoje znaczące osiągnięcia w dziedzinie europejskiej humanistyki. Jego praca „Nowoczesność i zagłada” z 1989 roku została nagrodzona Europejską Nagrodą Amalfi, co wskazuje na jej wpływ i znaczenie w dyskursie społecznym. Ponadto, w 1998 roku Bauman otrzymał Nagrodę im. Theodora W. Adorno za całokształt swojej twórczości, a w roku 2010 Nagrodę Księcia Asturii. Kolejnym ważnym wyróżnieniem była nagroda przyznana przez Niemieckie Towarzystwo Socjologiczne w 2014 roku.

Jego praca „Ponowoczesność jako źródło cierpień” była nominowana do Nagrody Literackiej Nike w 2001 roku, co dodatkowo potwierdza jego znaczenie w literaturze i naukach społecznych. Warto również wspomnieć, że posiadał aż 18 tytułów doktora honoris causa z renomowanych uczelni. W dniu 85. urodzin, 19 listopada 2010 roku, Bauman odebrał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” z rąk ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego. Dodatkowo, w 2010 roku Mark Davis założył Instytut Baumana w Leeds, aby upamiętnić jego wkład w naukę i kulturę.

Publikacje

Okres polski

• 1957: Zagadnienia centralizmu demokratycznego w pracach Lenina. Warszawa: Książka i Wiedza,
• 1959: Socjalizm brytyjski: Źródła, filozofia, doktryna polityczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
• 1960: Klasa, ruch, elita: Studium socjologiczne dziejów angielskiego ruchu robotniczego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
• 1960: Z dziejów demokratycznego ideału. Warszawa: Iskry,
• 1960: Kariera: cztery szkice socjologiczne. Warszawa: Iskry,
• 1961: Z zagadnień współczesnej socjologii amerykańskiej. Warszawa: Książka i Wiedza,
• 1962: (razem z S. Chodakiem, J. Strojnowskim, J. Banaszkiewiczem): Systemy partyjne współczesnego kapitalizmu. Warszawa: Książka i Wiedza,
• 1962: Społeczeństwo, w którym żyjemy. Warszawa: Książka i Wiedza,
• 1962: Zarys socjologii. Zagadnienia i pojęcia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
• 1962: Socjologia na co dzień. Warszawa: Iskry,
• 1963: Idee, ideały, ideologie. Warszawa: Iskry,
• 1964: Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
• 1965: Wizje ludzkiego świata. Studia nad społeczną genezą i funkcją socjologii. Warszawa: Książka i Wiedza,
• 1966: Kultura i społeczeństwo. Preliminaria. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
• 1968: O frustracji i o kuglarzach. Paryż: „Kultura”, nr 12/1968,
• 1969: (przedmowa) Wydarzenia marcowe 1968, Paryż: Instytut Literacki (Biblioteka Kultury, t. 167).

Okres angielski

• 1972: Between Class and Elite. The Evolution of the British Labour Movement. A Sociological Study. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-0502-7 (angielskie wydanie tytułu Klasa, ruch, elita z 1960 r.),
• 1973: Culture as Praxis. London: Routledge & Kegan Paul. ISBN 0-7619-5989-0 (wyd. pol.: Kultura jako praxis, Wydawnictwo Naukowe PWN, Seria Pogranicza, 2012. ISBN 978-83-01-16910-7),
• 1976: Socialism: The Active Utopia. New York: Holmes and Meier Publishers. ISBN 0-8419-0240-2 (wyd. pol.: Socjalizm. Utopia w działaniu, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Seria Idee, 2010. ISBN 978-83-61006-98-5),
• 1976: Towards a Critical Sociology: An Essay on Common-Sense and Emancipation. London: Routledge & Kegan Paul. ISBN 0-7100-8306-8,
• 1978: Hermeneutics and Social Science: Approaches to Understanding. London: Hutchinson. ISBN 0-09-132531-5,
• 1982: Memories of Class: The Pre-history and After-life of Class. London/Boston: Routledge & Kegan Paul. ISBN 0-7100-9196-6,
• 1980: Stalin i rewolucja chłopska. Studium dialektyki pana i niewolnika, w: Wokół rewolucji rosyjskiej. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA (drugi obieg), 1980. (ok. 1985: Stalin and the peasant revolution: a case study in the dialectics of master and slave. Leeds: University of Leeds Department of Sociology. ISBN 0-907427-18-9),
• 1987: Legislators and interpreters – On Modernity, Post-Modernity, Intellectuals. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. ISBN 0-8014-2104-7 (wyd. pol.: Prawodawcy i tłumacze, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1998),
• 1988: Freedom. Philadelphia: Open University Press. ISBN 0-335-15592-8 (wyd. pol.: Wolność, Kraków-Warszawa 1995, seria Demokracja. Filozofia i praktyka, ISBN 83-7006-465-5),
• 1989: Modernity and The Holocaust. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press 1989. ISBN 0-8014-8719-6 (wyd. pol.: Nowoczesność i Zagłada, Fundacja Kulturalna Masada, Warszawa 1992. ISBN 83-00-03619-9; wyd. 2: Wydawnictwo Literackie, Kraków 2009. ISBN 978-83-08-04316-5),
• 1990: Paradoxes of Assimilation. New Brunswick: Transaction Publishers,
• 1990: Thinking Sociologically. An introduction for Everyone. Cambridge, Mass.: Basil Blackwell. ISBN 0-631-16361-1 (wyd. pol.: Socjologia, Warszawa: Zysk i S-ka, 1996. ISBN 83-7150-151-X),
• 1991: Modernity and Ambivalence. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press. ISBN 0-8014-2603-0 (wyd. pol.: Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-11716-8),
• 1992: Intimations of Postmodernity. London, New York: Routhledge. ISBN 0-415-06750-2,
• 1992: Mortality, Immortality and Other Life Strategies. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-1016-1 (wyd. pol.: Śmierć i nieśmiertelność O wielości strategii życia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-01-12694-9),
• 1993: Postmodern Ethics. Cambridge, MA: Basil Blackwell. ISBN 0-631-18693-X (wyd. pol.: Etyka ponowoczesna, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996. ISBN 83-01-12050-9),
• 1994: Dwa szkice o moralności ponowoczesnej. Warszawa: Instytut Kultury,
• 1995: Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ISBN 83-231-0654-1,
• 1995: Life in Fragments. Essays in Postmodern Morality. Cambridge, MA: Basil Blackwell. ISBN 0-631-19267-0,
• 1996: Alone Again – Ethics After Certainty. London: Demos. ISBN 1-898309-40-X,
• 1997: Postmodernity and its discontents. New York: New York University Press. ISBN 0-7456-1791-3 (wyd. pol.: Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2000. ISBN 83-88807-43-9),
• 1997: O szansach i pułapkach ponowoczesnego świata. Materiały z seminarium profesora Zygmunta Baumana w Instytucie Kultury, jesień 1995 – wiosna 1996. Warszawa: Instytut Kultury, 1997. ISBN 83-85323-61-9,
• 1997: (z Romanem Kubickim i Anną Zeidler-Janiszewską) Humanista w ponowoczesnym świecie – rozmowy o sztuce życia, nauce, życiu sztuki i innych sprawach. Warszawa: Zysk i S-ka. ISBN 83-7150-313-X,
• 1998: Work, consumerism and the new poor. Philadelphia: Open University Press. ISBN 0-335-20155-5 (wyd. pol.: Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2006. ISBN 83-7318-446-5),
• 1998: Globalization: The Human Consequences. New York: Columbia University Press. ISBN 0-7456-2012-4 (wyd. pol.: Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006. ISBN 83-06-02827-9),
• 1999: In Search of Politics. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2172-4,
• 2000: (pod red. Petera Beilharza) The Bauman Reader. Oxford: Blackwell Publishers. ISBN 0-631-21492-5,
• 2000: Liquid Modernity. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2409-X (wyd. pol.: Płynna nowoczesność. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006. ISBN 83-08-03847-6),
• 2001: Community. Seeking Safety in an Insecure World. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2634-3 (wyd. pol.: Wspólnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie. Wydawnictwo Literackie, 2008),
• 2001: The Individualized Society. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2506-1,
• 2001: (z Keithem Testerem) Conversations with Zygmunt Bauman. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2664-5 (wyd. polskie: O pożytkach wątpliwości. Rozmowy z Zygmuntem Baumanem. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2003. ISBN 83-88807-27-7),
• 2001: (z Timem May): Thinking Sociologically, 2nd edition. Oxford: Blackwell Publishers. ISBN 0-631-21929-3 (wyd. pol.: Socjologia, Warszawa: Zysk i S-ka. ISBN 83-7298-566-9),
• 2002: Society Under Siege. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2984-9 (wyd. pol.: Społeczeństwo w stanie oblężenia. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2007. ISBN 83-08-03798-4),
• 2003: Liquid Love: On the Frailty of Human Bonds, Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-2489-8 (wyd. pol.: Razem osobno. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2003. ISBN 83-08-03702-X),
• 2003: City of fears, city of hopes. London: Goldsmith’s College. ISBN 1-904158-37-4,
• 2004: Wasted Lives. Modernity and its Outcasts. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-3164-9 (wyd. pol.: Życie na przemiał. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004. ISBN 83-08-03797-6),
• 2004: Europe: An Unfinished Adventure. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-3403-6 (wyd. pol.: Europa – niedokończona przygoda. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005. ISBN 83-08-03797-6),
• 2004: Identity: Conversations with Benedetto Vecchi. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-3308-0 (wyd. pol.: Tożsamość: Rozmowy z Benedetto Vecchim. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2005. ISBN 978-83-60083-94-9),
• 2005: Liquid Life. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-3514-8 (wyd. pol.: Płynne życie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2007. ISBN 978-83-08-03983-0),
• 2006: Liquid Fear. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-3680-2 (wyd. pol.: Płynny lęk. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2008. ISBN 978-83-08-04266-3),
• 2006: Liquid Times: Living in an Age of Uncertainty. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-3987-9 (wyd. pol.: Płynne czasy. Życie w epoce niepewności. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2007. ISBN 978-83-60457-28-3),
• 2006: Moralność w niestabilnym świecie. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha. ISBN 83-7015-863-3,
• 2007: Consuming Life. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-4002-8 (wyd. pol. Konsumowanie życia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2009. ISBN 978-83-233-2572-7),
• 2008: Does Ethics Have a Chance in a World of Consumers?. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02780-0 (wyd. pol.: Szanse etyki w zglobalizowanym świecie. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2007. ISBN 978-83-240-0870-4),
• 2008: Bauman o popkulturze. Wypisy (wybór tekstów z lat 1994–2006). Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. ISBN 978-83-60807-31-6,
• 2008: The Art of Life. Cambridge: Polity Press. ISBN 0-7456-4326-4 (wyd. pol.: Sztuka życia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2009. ISBN 978-83-08-04652-4),
• 2009: Living on Borrowed Time: Conversations with Citlali Rovirosa-Madrazo. Cambridge: Polity. ISBN 978-0-7456-4738-8 (wyd. pol.: Żyjąc w czasie pożyczonym. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2010. ISBN 978-83-08-04543-5),
• 2009: (z Romanem Kubickim i Anną Zeidler-Janiszewską) Życie w kontekstach. Rozmowy o tym, co za nami i o tym co przed nami. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. ISBN 978-83-61408-77-2,
• 2011: Kultura w płynnej nowoczesności (wraz z filmem na DVD: „Miłość, Europa, świat Zygmunta Baumana”, w reżyserii Krzysztofa Rzączyńskiego). Warszawa: Agora SA, 2011. ISBN 978-83-268-0505-9,
• 2011: Collateral Damage: Social Inequalities in a Global Age. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-5294-8,
• 2011: 44 listy ze świata płynnej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Literackie. ISBN 978-83-08-04635-7,
• 2013: (z Davidem Lyonem) Liquid Surveillance: A Conversation. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-6282-4 (wyd. pol.: Płynna inwigilacja. Rozmowy. Kraków: Wydawnictwo Literackie. ISBN 978-83-08-05209-9),
• 2013: Does the Richness of the Few Benefit Us All?. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-7108-6,
• 2015: (z Ireną Bauman, Jerzym Kociatkiewiczem i Moniką Kosterą) Management in a Liquid Modern World. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-1509502226 (wyd. pol: Zarządzanie w płynnej nowoczesności. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana, 2017. ISBN 978-83-62418-75-6),
• 2015: (ze Stanisławem Obirkiem) Of God and Man. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-9568-6,
• 2015: (ze Stanisławem Obirkiem) On the World and Ourselves. Cambridge: Polity. ISBN 978-0-7456-8711-7 (wyd. pol. O świecie i sobie samych. Warszawa: Wydawnictwo Arbitror 2020) ISBN 978-83-66095-25-0,
• 2016: (z Riccardo Mazzeo) In praise of literature. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-1-5095-0268-4,
• 2016: Strangers at Our Door. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-1-5095-1217-1 (wyd. pol.: Obcy u naszych drzwi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016. ISBN 978-83-01-18754-5),
• 2017: Szkice z teorii kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2017. ISBN 978-83-7383878-9 (wyd. ang.: Sketches in the theory of culture, transl. Katarzyna Bartoszyńska. Cambridge: Polity Press, 2018. ISBN 978-1-5095-2830-1),
• 2017: Das Vertraute unvertraut machen. Ein Gespräch mit Peter Haffner. Hamburg: Hoffmann und Campe. ISBN 978-3-455-00153-2 (wyd. pol.: Czynić swojskie obcym. Rozmowy Petera Haffnera z Zygmuntem Baumanem. Warszawa: Wielka Litera, 2019. ISBN 978-83-8032415-2),
• 2017: A chronicle of crisis 2011–2016. London: Social Europe Edition. ISBN 978-1-9997-1510-6,
• 2017: Retrotopia. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-1-5095-1531-8 (wyd. pol.: Retrotopia. Jak rządzi nami przeszłość. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. ISBN 978-83-01-19855-8),
• 2017: (z Thomasem Leoncinim) Nati Liquidi. Transformazioni nel terzo millennio, Milano: Sperling & Kupfer. ISBN 978-88-200-6266-8 (wyd. pol.: Płynne pokolenie, przeł. Szymon Żuchowski, Warszawa: Czarna Owca, 2018. ISBN 978-83-8015864-1),
• 2018: Liquid Modernity. Reprinted. Cambridge: Polity Press. ISBN 978-0-7456-2409-9,
• 2019: (z Timem May): Thinking Sociologically, 3rd edition. Hoboken: Wiley Blackwell. ISBN 978-1-1189-5998-5.

---

Oceń: Zygmunt Bauman

---