Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu

---

Opis

Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu to wspólna inicjatywa Miasta Poznania oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Budowa obiektu została zlecona trzem przedsiębiorstwom: Atrem S.A., Firmie Budowlanej Eugeniusza Dota oraz New Amsterdam Sp. z o.o. Te firmy wygrały przetarg ogłoszony w czerwcu 2019 roku.

Pomysłodawcą powstania tej instytucji, pierwotnie określanej jako Muzeum Enigmy, był dziennikarz radiowy Szymon Mazur. Należy jednak zaznaczyć, że centrum nie ma formalnego statusu muzeum, ponieważ nie gromadzi ani nie prezentuje tradycyjnych eksponatów. Zamiast tego, jego wystawy są skupione na interaktywnych doświadczeniach dla odwiedzających.

Realizacja budowy centrum miała miejsce w ramach Działania 4.4 „Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego” w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014–2020. Współpraca z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu była kluczowa w tym projekcie.

Oficjalne otwarcie placówki miało miejsce 25 września 2021 roku, a kierownikiem centrum został Piotr Bojarski.

Historia

W miejscu, w którym obecnie znajduje się centrum, niegdyś wznosił się gmach intendentury wojskowej, będący częścią dowództwa V Korpusu Armijnego Cesarstwa Niemieckiego (niem. Königliche Intendantur des V Armeekorps). Budowa tego monumentalnego obiektu miała miejsce w latach 1843–1847.

Po zakończeniu I wojny światowej, budynek stał się siedzibą dowództwa 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. Co więcej, część jego pomieszczeń wykorzystywała poznańska filia wojskowego Biura Szyfrów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, w której swoją pracę rozwijali trzej wybitni kryptolodzy: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki.

Po wybuchu II wojny światowej budynek został przejęty przez armię niemiecką, co wpłynęło na jego stan. Po zakończeniu wojny, w 1948 roku, gmach był poważnie uszkodzony, i zdecydowano o nie odbudowywaniu go. W jego miejsce postanowiono zbudować nowy obiekt, który służył jako siedziba wojewódzkich władz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, działającej tu aż do 1990 roku.

W kolejnych latach budynek został przekazany Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza, który zorganizował na jego terenie Wydział Historyczny. Ten wydział był czynny w tym miejscu do 2015 roku, kiedy to został przeniesiony do Kampusu Morasko.

Ekspozycja

W Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu zwiedzający mają możliwość odkrycia niezwykłej multimedialnej wystawy. Ekspozycja ta w fascynujący sposób przybliża historię przełamania szyfru niemieckiej maszyny Enigma, którego dokonali trzej polscy matema tycy: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki. Ich zmagania, a także losy na uchodźctwie, zostały szczegółowo opisane, ukazując jak ich osiągnięcia miały kluczowy wpływ na przebieg drugiej wojny światowej oraz przyczyniły się do postępu w dziedzinie technologii cyfrowej.

Wystawa nie ogranicza się tylko do samej historii szyfrów, ale także ilustruje ich ewolucję, sięgając od czasów starożytnych aż po epokę współczesną. W ramach tej narracji, szczególną uwagę poświęcono powstaniu w Poznaniu tajnego kursu szyfrów, w którym uczestniczyli polscy matematycy, zanim rozpoczęli pracę nad złamaniem szyfru Enigmy.

Jednym z najważniejszych punktów ekspozycji jest oryginalny egzemplarz maszyny szyfrującej Enigma. Dodatkowo, wystawione są modele urządzeń stworzonych przez polskich kryptologów, które były kluczowe dla procesu łamania szyfrów. Wśród nich znajdują się: cyklometr, płachty Zygalskiego oraz Bomba Mariana Rejewskiego. Te fascynujące artefakty ilustracje nie tylko technologii, ale także umiejętności i determinacji, które przyczyniły się do jednego z największych sukcesów w historii kryptografii.

Projekty

Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu pełni bardzo ważną rolę w upamiętnianiu historycznych osiągnięć polskich kryptologów. Oprócz stałej ekspozycji, instytucja prowadzi różnorodne projekty mające na celu wsparcie twórczości i edukacji związanej z ich działaniami. Jednym z nich jest „Rezydencje w CSE”, który w szczególności skupia się na podkreśleniu zasług polskich specjalistów w łamaniu szyfru maszyny Enigma.

Projekt ten prowadzi utalentowany kontrabasista oraz kompozytor Patryk Piłasiewicz, który organizuje otwartą interdyscyplinarną pracownię CSE Open Lab. Artyści są zapraszani do tworzenia różnych form wyrazu, a pokazy artystyczne odbywają się bezpośrednio w przestrzeni stałej wystawy. W pierwszej edycji projektu wzięli udział studenci z Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz studenci Wydziału Informatyki i Telekomunikacji Politechniki Poznańskiej.

W ramach tego projektu miały miejsce różne wydarzenia, w tym warsztaty tematyczne. 10 listopada 2021 roku zrealizowano pierwsze warsztaty pod tytułem „Synteza subtraktywna. Architektura dźwięku”, a 24 listopada odbyły się warsztaty „Odsłuchy. Prezentacje elementów projektu SubRosa”. W dniach 1 i 8 grudnia tego samego roku, przeprowadzono próby koncertu rozproszonego „Subrosa”.

Warto zaznaczyć, że 16 grudnia 2021 roku w przestrzeni wystawy miał miejsce niezwykły koncert rozproszony „Sub Rosa”, zorganizowany z okazji 89. rocznicy złamania szyfru Enigmy przez polskich kryptologów. Wystąpili w nim studenci Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz chór kameralny UAM pod kierownictwem prof. Krzysztofa Szydzisza. Uczestnicy mieli podczas koncertu możliwość spacerować po wystawie i spotykać muzyków, którzy w różnych punktach przestrzeni grali utwory zainspirowane biografiami trzech poznańskich matematyków oraz historią Centrum. Tytuł koncertu „Sub Rosa”, pochodzący z języka łacińskiego, nawiązuje do tajemniczego symbolu, jakim jest róża.

Szyfrodziewczyny

Warto również zwrócić uwagę na projekt Szyfrodziewczyny, który jest edukacyjno-kulturalną inicjatywą mającą na celu upowszechnienie wiedzy o wpływie wybitnych kobiet w naukach matematycznych oraz kryptologii, szczególnie w czasie II wojny światowej. Projekt ten został zorganizowany przez Centrum Szyfrów Enigma i z jego ramienia powstała Pracownia STEAM. Akronim STEAM łączy pięć kluczowych dziedzin: nauki (science), technologie (technology), inżynierię (engineering), sztukę (art) oraz matematykę (mathematics).

W pracowni można znaleźć czasową wystawę „Szyfrodziewczyny/Cipher_girls”, która przybliża zwiedzającym sylwetki dwudziestu znakomitych kobiet. Opowiada o ich dokonaniach i wkładzie w rozwój nauk ścisłych oraz digitalizacji, a także przedstawia ich heroiczną działalność podczas II wojny światowej. Wśród nich znajdują się zarówno szyfrantki, jak i kurierki oraz pielęgniarki.

Nagrody i wyróżnienia

Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu zdobyło wiele znakomitych nagród i wyróżnień, co potwierdza jego wysoką jakość oraz znaczenie w sferze kultury i turystyki. Poniżej przedstawiamy szczegółową listę najważniejszych osiągnięć:

• Finalista w konkursie BohaterON w kategorii „Instytucja” (2022),
• Nagroda w konkursie Wydarzenie Historyczne Roku za 2021 (2022),
• Certyfikat Specjalny „Najlepszy Produkt Turystyczny 2022 roku” wydawany przez Polską Organizację Turystyczną,
• Lider Dostępności – Centrum Szyfrów Enigma zwyciężyło w kategorii „obiekt zabytkowy”,
• W kategorii „Wydarzenie” Centrum Szyfrów Enigma zostało nominowane z projektem Szyfrodziewczyny (2024),
• Buzdygan dla Zespołu Centrum Szyfrów Enigma przyznany przez redakcję miesięcznika „Polska Zbrojna” (2024).

---

Oceń: Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu

---