Staw Antoninek to pierwszy i najpłytszy z czterech wstępnych zbiorników zaporowych, które znajdują się pomiędzy Jeziorem Swarzędzkim a Jeziorem Maltańskim. Jego powstanie było możliwe dzięki spiętrzeniu wód rzeki Cybiny, która wpłynęła w granice Poznania, w dolinie usytuowanej między Antoninkiem a Kobylepolem.
Główne zadanie tego zbiornika polega na spowolnieniu przepływu rzeki Cybiny, co przyczynia się do jej naturalnego samooczyszczania. Dzięki temu staw spełnia kluczową rolę w utrzymaniu funkcji rekreacyjnej Jeziora Maltańskiego, a także w zapewnieniu mu odpowiedniej klasy czystości.
Staw Antoninek jest również częścią użytku ekologicznego o nazwie "Olszak II", co podkreśla jego znaczenie dla lokalnego ekosystemu oraz rekreacji mieszkańców i turystów.
Historia powstania
W latach 80. XX wieku powstała innowacyjna koncepcja z zakresu biologicznych metod oczyszczania wód rzeki Cybiny przed ich skierowaniem do Zbiornika Maltańskiego. Realizacja tego projektu obejmowała m.in. regulację terenów bagiennych i rozlewisk doliny Cybiny, która miała na celu odbudowę kluczowych stawów takich jak Młyński, Browarny oraz Olszak. Jednym z elementów tej rewitalizacji było również stworzenie stawu Antoninek. Niestety, wczesne lata 90. XX wieku przyniosły przerwanie tego ambitnego przedsięwzięcia, co doprowadziło do dewastacji, zamuleniu oraz deformacji stawów, mimo że w okolicy zlikwidowano praktycznie wszystkie źródła nieoczyszczonych ścieków.
W roku 1998 znowu podjęto działania w kierunku ochrony i biologicznego oczyszczania wód wpływających do Jeziora Maltańskiego. W ramach tych prac, rozpoczęto rekultywację stawu, która zakończyła się w 2003 roku. Proces rekultywacji polegał na usunięciu niemal całej roślinności oraz oczyszczeniu dna stawu, co doprowadziło do istotnego wzrostu czystości wypływającej wody. Niestety, takie działania miały swoje konsekwencje, ponieważ wiązały się z eliminacją miejsc lęgowych dla ptaków, co rodzi zastrzeżenia dotyczące wpływu tych działań na lokalny ekosystem.
Podstawowe parametry techniczne
Spiętrzenie Cybiny odbywa się od budowli piętrzącej, która znajduje się na 7,677 km, licząc od ujścia rzeki do kanału ulgi na Warcie, aż do kładki, osiągającej 8,270 km, przed wiaduktem pod linią kolejową nr 394, który usytuowany jest na 8,294 km.
| Parametr | 1998 (przed rekultywacją) | 2004 (po rekultywacji) |
|---|---|---|
| Całkowita powierzchnia | 7,50 ha | 7,70 ha |
| Lustro wody | 7,20 ha | 7,40 ha |
| Maksymalna pojemność | 30 000 m³ | 38 500 m³ |
| Poziom wody spiętrzonej | 69,30 m n.p.m. | 69,30 m n.p.m. |
| Średnia głębokość | 0,5 m | 0,5 m |
| Maksymalna głębokość | 0,8 m | 0,7 m |
| Minimalna głębokość | 0,3 m | 0,3 m |
| Nachylenie skarp | 1:2 | 1:2 |
| Średni czas wymiany wody | _ | 0,5 d |
Ptactwo
W latach 90. XX wieku staw Antoninek borykał się z poważnym problemem zanieczyszczenia, które w znacznym stopniu było spowodowane przez odchody mewy śmieszki (Larus ridibundus). Pierwsze osobniki tego gatunku zaczęły regularnie zjawiać się w tym miejscu od 1995 roku, a już na wiosnę 1996 roku liczba ptaków wzrosła do kilku tysięcy. Zawartość bakterii coli w odchodach tej mewy jest porównywalna z odchodami człowieka, co skutkowało negatywnym wpływem na jakość wypływającej z stawu wody.
Problemy z jakością wody nasiliły się dodatkowo w wyniku żerowania mew na nieopodal ulokowanych wysypiskach śmieci oraz terenie oczyszczalni ścieków. Wzrost liczebności kolonii mewy był także rezultatem przeprowadzanych zimą prac związanych z koszeniem trzciny. Zbyt nadmiernie przycięte źdźbła rośliny stawały się wiosną idealnym miejscem do zakładania gniazd, a resztki trzciny były wykorzystywane przez mewy jako materiał do budowy.
Przed rekultywacją w 2003 roku, staw Antoninek był również miejscem gniazdowania wielu innych gatunków ptaków, w tym:
- perkoz zausznik (Podiceps nigricollis),
- kokoszka zwyczajna (Gallinula chloropus),
- wodnik zwyczajny (Rallus aquaticus),
- bączek (Ixobrychus minutus),
- wąsatka (Panurus biarmicus),
- kaczka krzyżówka (Anas platyrhynchos),
- główienka (Aythya ferina),
- czernica (Aythya fuligula),
- trzciniak zwyczajny (Acrocephalus arundinaceus),
- trzcinniczek zwyczajny (Acrocephalus scirpaceus),
- potrzos zwyczajny (Emberiza schoeniclus).
W opracowywanej koncepcji rekultywacji stawu, podejście do utrzymania niskiej populacji ptaków na jego obszarze opierało się na strategii zimowego koszenia trzciny. Proces ten powinien następować po niewielkim obniżeniu lustra wody przed zamarznięciem, a na wiosnę lustro wody powinno być podwyższane, aby zasłonić pozostałości po koszeniu. Warto zwrócić uwagę, że zarośla pozostawione przy brzegu nie tylko nie zapewniają bezpieczeństwa ptakom, ale stają się również pułapką dla drapieżników, które łatwo upolują ptaki w nich gniazdujące.
Po zakończeniu rekultywacji stawu w 2003 roku i z powodu braku odpowiednich miejsc lęgowych, populacje wszystkich gatunków ptaków zaczęły się stopniowo przenosić do innych akwenów. Ich miejsce na stawie zajęła rodzina łabędzi niemych, która zaczęła gniazdować na pobliskim Młyńskim Stawie.
Roślinność
Dno oraz skarpy zbiornika charakteryzują się bogatą i naturalną roślinnością wodną. W tej ekologicznej przestrzeni dominują różne gatunki roślin, które pełnią ważną rolę w ekosystemie zbiornika.
- trzcina pospolita (Phragmites australis),
- pałka szerokolistna (Typha latifolia),
- pałka wąskolistna (Typha angustifolia),
- rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum),
- rogatek krótkoszyjkowy (Ceratophyllum submersum),
- mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea).
Pozostałe obiekty w kategorii "Jeziora i stawy":
Staw Młyński (Naramowice) | Stawy Strzeszyńskie | Jezioro Rusałka (Poznań) | Głęboki Dół (staw) | Karpętaj | Kajka | Staw Rozlany | Stawy Sołackie | Szachty (Poznań) | Jezioro Maltańskie | Staw Browarny (Poznań) | Zimna Woda (Poznań) | Stara Baba | Zbiornik Czapnica | Stawy przy Kampusie UAM Morasko | Staw Olszak | Staw Baczkowski | Jezioro Umultowskie | Jezioro Strzeszyńskie | Jezioro KierskieOceń: Staw Antoninek