Jezioro Rusałka (Poznań)

Jeziora i stawy

Jezioro Rusałka, znane również jako zbiornik Rusałka, a także proponowana nazwa Rusałka, jest niezwykłym miejscem w Poznaniu. To sztuczne jezioro zaporowe o imponującej powierzchni wynoszącej 36,7 hektara, zbudowane w latach 1941–1942, mieści się w zachodnim golęcińskim klinie zieleni, co czyni je atrakcyjną lokalizacją dla mieszkańców oraz turystów.

Jezioro to jest zasilane przez rzeki Bogdankę oraz Golęcinkę, co zapewnia mu odpowiedni poziom wody i wpływa na jego bioróżnorodność. Powierzchnia zlewni jeziora wynosi 26,6 km², co oznacza, że do jeziora wpływa wiele naturalnych wód.

Całkowita długość trasy prowadzącej wokół jeziora wynosi około 3,5 km, co czyni je idealnym miejscem na spacery, jogging czy wycieczki rowerowe, zachęcając do aktywnego spędzania czasu na świeżym powietrzu.

Nazwa

W czasie okupacji niemieckiej zbiornik wodny zyskał nazwę Elsensee, która odnosiła się do niemieckiej nazwy pobliskiego młyna – Elsenmühle.

Po zakończeniu II wojny światowej, nadano mu nową, metaforyczno-kulturową nazwę Rusałka, która pochodzi od postaci nimf wodnych.

Historia i otoczenie

W rejonie, gdzie aktualnie znajduje się jezioro, pod koniec XIX wieku funkcjonowała niewielka trapezowa bateria, która stanowiła część umocnień Twierdzy Poznań. Obszar ten charakteryzował się obecnością nieużytków, na których często obozowali Cyganie, a także znajdowały się tu dwie glinianki, znane powszechnie jako Zuzanna i Bycze Jajo, oprócz wysypiska śmieci.

W okresie niemieckiej okupacji, między 1941 a 1942 rokiem, stworzono jezioro poprzez spiętrzenie rzeki Bogdanki. Prace nad jego utworzeniem rozpoczęto w maju 1941 roku i trwały przez 16 miesięcy. Do realizacji tych prac przymusowo zmuszono Żydów osadzonych w obozach pracy niemieckiej w Poznaniu. Dodatkowo do utwardzania dna zbiornika nastąpiło wykorzystanie macew po synagodze oraz cmentarzu żydowskim przy ul. Głogowskiej. Jezioro miało stać się centralnym punktem dla planowanego kompleksu rekreacyjnego Golęciński Park Ludowy (niem. Golnauer Volkspark). W jego sąsiedztwie przewidziano budowę lunaparku, kolejki wąskotorowej, ścieżek rowerowych, saun, restauracji czy hali sportowej, jednakże z powodu zaostrzającej się sytuacji wojennej, te ambicje nie zostały zrealizowane.

W 1960 roku, na północnym brzegu jeziora zainaugurowano ośrodek wypoczynkowy, który oferował piaszczysto-trawiastą plażę, wypożyczalnię sprzętu wodnego oraz pole kempingowe. W lasach wokół jeziora znajdują się także trzy pomniki, które upamiętniają miejsca kaźni z stycznia 1940 roku, kiedy to niemieckie SS przeprowadziło masowe egzekucje więźniów obozu zagłady Fortu VII w Poznaniu.

Na zachodnim brzegu akwenu istnieje miejsce, gdzie mieszkańcy Poznania składają kwiaty, by uhonorować ofiary tragicznych wydarzeń związanych z Rusałką. W początkach XXI wieku stanął tam drewniany krzyż, przy którym odwiedzający umieszczają kwiaty, znicze oraz informacje o tym miejscu pamięci. Poznański dziennikarz Krzysztof M. Kaźmierczak opisał ten obiekt jako mauzoleum ofiar. Zgodnie z informacjami dostarczonymi przez Piotra Bojarskiego, dziennikarza Gazety Wyborczej, miejsce to jest pozostałością po estradzie wojskowej, która została postawiona w okresie powojennym.

Obiekt składa się z pięciu stopni utworzonych z sześcianów granitowych oraz niewielkiego śladu cokołu. Kierownik Zakładu Zieleni Miejskiej, który miał obowiązki w Jeżycach, wyjaśnił, że mimo iż poznaniacy z roku na rok składają kwiaty i palą znicze w tym miejscu, to rzeczywistą lokalizację kaźni i pomnika dzieli od siebie dystans 100 metrów. W 2012 roku pojawiły się informacje, że miasto planuje renowację trzech rzeczywistych pomników upamiętniających ofiary tych zbrodni oraz teren wokół nich.

Przyroda

W okolicach jeziora Rusałka można dostrzec niezwykle bogatą florę, obejmującą aż 314 gatunków roślin naczyniowych. Te rośliny wywodzą się z 195 różnych rodzajów oraz 69 rodzin. Dominują w niej rodziny takie jak: Poaceae, reprezentowana przez 11,1%, Asteraceae z 10,9%, a także Rosaceae i Fabaceae z odpowiednimi wartościami 9,9% i 5,7%. Pozostałe 64 rodziny stanowią 58% flory tego obszaru.

Warto zauważyć, że większość roślin to gatunki rodzime, które stanowią 76,4% całej flory. Wśród nich spontaneofity półsynantropijne stanowią 21%, a apofity, które związane są z siedliskami powstałymi na skutek działalności człowieka, osiągają 55,4%. Gatunki obce stanowią 23,6% flory nadjeziornej, wśród których najliczniej reprezentowane są kenofity, odpowiadające za 15,9%, a następnie archeofity i efemerofity.

W grupie obcych gatunków można znaleźć 74 różne rodzaje, z czego 52 gatunki, czyli 70,3%, to rośliny zadomowione. Gatunki inwazyjne przyczyniają się do 25,7% tej grupy z 19 gatunkami. Wśród flory stwierdzono także 26 gatunków wskaźnikowych starych lasów, co może świadczyć o bioróżnorodności tego ekosystemu.

Roślinność wokół Rusałki tworzy 41 różnych zbiorowisk, w tym 34 zespoły roślinne. Zdecydowaną większość stanowią zbiorowiska naturalne, które osiągają 65,8%. W tej grupie najbardziej prominentnym typem są auksochoryczne, co daje 48,8% całkowitych zbiorowisk. Jeśli chodzi o zbiorowiska antropogeniczne, to najwięcej jest ksenospontanicznych (17,1%), a następnie półnaturalnych (14,6%). Z kolei zbiorowiska ruderalne są w zdecydowanej mniejszości — 2,4%. Interesujące jest to, że na tym obszarze nie zaobserwowano zbiorowisk segetalnych.

Dziesięć zidentyfikowanych zbiorowisk jest zagrożonych w skali całego kraju, a dwanaście w skali regionu Wielkopolski. Wśród najbardziej zagrożonych znajduje się zespół Populetum albae. Powierzchniowo dominują zespoły leśne, takie jak Galio-Carpinetum oraz Fraxino-Alnetum. W tym ostatnim występują również olsy Carici elongatae-Alnetum, które wykazują oznaki degeneracji.

Nad brzegiem jeziora oraz w pobliżu rzeki Bogdanki rosną łęgi olszowo-jesionowe, a gleby w tych miejscach charakteryzują się torfowym i murszowym podłożem. Spośród gatunków charakterystycznych dla tego ekosystemu dominuje porzeczka zwyczajna, a drzewostan tworzy przede wszystkim olsza czarna. Warstwę krzewów budują głównie takie gatunki jak dereń świdwa oraz czeremcha zwyczajna.

Wokół jeziora można spotkać ubogie zbiorowiska, które uzupełniają pałki wąskolistne i trzciny pospolite. Woda jest zamieszkana przez takie rośliny jak wywłócznik, moczarka kanadyjska, mech jawajski, grążel żółty i rzęsa trójrowkowa. Dominujące drzewa wokół akwenu to nie tylko olsza czarna, ale także olsza szara, wierzba krucha, topola biała i leszczyna.

Na przestrzeni lat, w okolicach akwenu stwierdzono także obecność wielu rzadkich roślin. W latach 60. XX wieku zaobserwowano nasięźrzał pospolity, pępawę różyczkolistną, storczyk samczy oraz turówkę wonną. Natomiast w latach 2005 i 2008 w zaroślach nadbrzeżnych znaleziono stanowisko rzadkiej róży wirginijskiej.

W 2011 roku na kwiatach w pobliżu akwenu potwierdzono występowanie orszoła paskowanego. A w 2014 roku zauważono robotnicę rzadkiego gatunku mrówkowatych — Temnothorax corticalis na pniu jarzębu pospolitego. To stanowisko uznano za trzecie na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, a pierwsze w zieleni miejskiej.

Niestety, w lipcu 2018 roku na brzegach jeziora zaobserwowano setki martwych małży, co wzbudziło niepokój. Choć próby wyjaśnienia tych zjawisk nie przyniosły jednoznacznych rezultatów, wysunięto dwie hipotezy: wysoka temperatura związana z niską zawartością tlenu i redukcja siarczanu żelaza do siarczynu, a następnie do siarkowodoru. Taki stan rzeczy wskazuje na konieczność dalszych badań nad tym unikalnym ekosystemem.

Wędkarstwo i jeździectwo

Jezioro Rusałka, będące akwenem o charakterze sandaczowym, stanowi doskonałe miejsce dla wędkarzy. Spotkać tutaj można różnorodne gatunki ryb, w tym karpia, europejskiego węgorza, leszcza, lina, ukleję, amura białego, szczupaka pospolitego, krąpia, jazgarza, płoć, wzdręgę, okonia europejskiego oraz ciernika. Nie dziwi zatem jego popularność wśród miłośników wędkarstwa, szczególnie w weekendy, kiedy to akwenu odwiedza wielu pasjonatów tej aktywności.

W bezpośredniej okolicy Rusałki znajdują się także tereny sprzyjające jeździectwu konnemu, co jest wynikiem bliskości do hipodromu Wola. Tego typu obiekty rekreacyjne przyciągają zarówno miłośników jeździectwa, jak i wędkarzy, tworząc idealne miejsce do spędzania wolnego czasu na łonie natury.

Inne

Jezioro Rusałka jest otoczone malowniczymi lasami, co czyni je niezwykle ważnym miejscem rekreacyjnym dla mieszkańców Poznania. W tym malowniczym zakątku odbywają się różnorodne wydarzenia sportowe i rekreacyjne, w tym renomowane Grand Prix Poznania w biegach przełajowych oraz noworoczne spotkania cyklistów. Warto wspomnieć, że w 1982 roku to właśnie tu miały miejsce XIV Mistrzostwa Polski w Ratownictwie Wodnym, co podkreśla znaczenie tego akweny w kalendarzu sportowym kraju.

Rusałka jest również znanym miejscem wśród poznańskich naturystów, którzy dawniej szczególnie upodobali sobie południową plażę. Obecnie jednak ich liczba jest mniejsza, a preferowane miejsca kąpieli przesunęły się w kierunku obszarów graniczących z lasem.

Filmowcy także dostrzegli urok Jeziora Rusałka; kręcono tu różnorodne filmy, w tym niektóre sceny do klasycznego obrazu „Ogniem i mieczem,” w którym akwen ten „zagrał” Dniepr. To tylko potwierdza, jak piękny i inspirujący jest to zakątek dla artystów.

W 2020 roku studenci Wydziału Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przedstawili interesujący raport, który dotyczył współczesnych sposobów doświadczania jeziora Rusałka oraz jego okolic przez mieszkańców poznańskich dzielnic: Sołacza, Golęcina, Ogrodów oraz Woli. Tego typu badania są niezwykle ważne, ponieważ ukazują, jak znaczące jest to miejsce dla lokalnej społeczności.

Oceń: Jezioro Rusałka (Poznań)

★★★★★
Średnia ocena:4.94 Liczba ocen:7