Tomasz Polak

---

Życiorys

Święcenia kapłańskie Tomasz Węcławski przyjął 24 maja 1979 roku. Od roku 1983 rozpoczął swoją karierę akademicką jako wykładowca teologii fundamentalnej w Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu. W latach 1989-1996 pełnił funkcję rektora Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu. Następnie, w okresie 1996–1998, był dziekanem Papieskiego Wydziału Teologicznego w Poznaniu, a w latach 1998-2002 dziekanem oraz organizatorem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Dodatkowo, w latach 1997-2002, był członkiem Międzynarodowej Komisji Teologicznej w Rzymie. W dniu 4 listopada 1999 roku uzyskał tytuł profesora nauk teologicznych.

W latach 2003-2006 zasiadał w Komitecie Nauk Teologicznych Polskiej Akademii Nauk, a także w prezydium Fundacji Guardiniego w Berlinie. W 2004 roku został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi „za wzorowe i sumienne wykonywanie obowiązków zawodowych”. Ponadto, był członkiem Rady Nauki, organu doradczego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego do czerwca 2008 roku.

Tomasz Węcławski razem z innymi badaczami współtworzył Pracownię Pytań Granicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Swoimi osiągnięciami wydawniczymi przyczynił się do tłumaczenia Ewangelii Marka, która ukazała się w 2000 roku jako „Dobra nowina według św. Marka”, dostępnej w Internecie dzięki decyzji autora.

W 2002 roku, jako jeden z nielicznych, publicznie poruszył temat moralnej odpowiedzialności arcybiskupa Juliusza Paetza. Z tego powodu został ukarany naganą kanoniczną, co zostało później zatwierdzone przez Watykan. Dnia 3-4 stycznia 2007 roku, na zaproszenie Rzecznika Praw Obywatelskich Janusza Kochanowskiego, współpracował z redaktorem Zbigniewem Nosowskim oraz profesorem Andrzejem Paczkowskim w komisji mającej badać dokumenty zgromadzone w Instytucie Pamięci Narodowej, dotyczące arcybiskupa Stanisława Wielgusa. Ostatecznie komisja potwierdziła, że dokumenty wskazują na podpisanie przez Wielgusa deklaracji współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa.

9 marca 2007 roku opublikowano Oświadczenie dotyczące zakończenia działalności kapłańskiej Tomasza Węcławskiego, w którym zawarte były następujące słowa:

„Po wieloletnim i gruntownym zastanowieniu doszedłem do przekonania, że z racji sumienia nie powinienem już w moim działaniu reprezentować instytucji i wspólnoty kościelnej. Zakończyłem i zamknąłem moją działalność kapłańską. Zamierzam działać publicznie wyłącznie na moją własną odpowiedzialność.”

21 grudnia 2007 roku dokonał aktu apostazji z Kościoła katolickiego, co według Kodeksu prawa kanonicznego nałożyło na niego karę ekskomuniki. Zostało to potwierdzone przez przedstawicieli poznańskiej Kurii Metropolitalnej w odpowiedzi na artykuł Artura Sporniaka o Tomaszu Węcławskim w „Tygodniku Powszechnym”. Ta decyzja wywołała szereg dyskusji na temat jego poglądów dotyczących Jezusa historycznego i początków chrześcijaństwa, które były szeroko komentowane na łamach „Tygodnika Powszechnego”.

30 kwietnia 2008 roku Węcławski ożenił się i przyjął nazwisko żony – Polak. Dziś identyfikuje się jako ateista.

Poglądy

W swojej książce dotyczącej struktury kościelnej, Tomasz Polak podjął się analizy chrześcijaństwa, identyfikując je jako „fantazmat”, który uformował się jako odpowiedź na głęboką traumę uczniów Jezusa w obliczu jego śmierci.

Pojawienie się tej religijnej koncepcji wiąże się z ostatecznym rozczarowaniem związanym z obietnicą królestwa Bożego, które miało nastąpić. W tym kontekście, w czasie, który nastał po tych wydarzeniach, zaszło wtórne „ubóstwienie” postaci nauczyciela z Nazaretu.

Przemiany te prowadziły do coraz bardziej wyraźnego odstąpienia od pierwotnego impulsu nauczania Jezusa, które było głęboko osadzone w rzeczywistości ówczesnego judaizmu. Zamiast tego miało miejsce kształtowanie nowego systemu kościelnego oraz jego doktryn.

W rezultacie tego procesu, dokonała się radykalna reinterpretacja postaci Jezusa, która odchodziła od jego wymiaru historycznego, przekształcając się w obraz „świadomości sfantazmowanej”, co oznacza odejście od faktów na rzecz mistycyzmu i kulturowych konstrukcji.

Krytyka

Opinie Tomasza Polaka zostały poddane dogłębnej krytyce przez Grzegorza Strzelczyka, który zwrócił uwagę na liczne słabo umocnione „przed-sądy” oraz „niekonsekwencję” w podstawowych założeniach teologicznych tego poznańskiego myśliciela. Analizy Strzelczyka miały istotny wpływ na formułowane przez Polaka wnioski.

Przeanalizujmy kilka kluczowych uwag, które zostały sformułowane w tej krytyce:

• Polak zbytnio psychologizuje pierwszych chrześcijan, co przekracza granice naukowej rekonstrukcji i przekształca się w subiektywną „konstrukcję”,
• Zgodnie z analizą Strzelczyka, dynamika budowy systemu kościelnego, o której mówi Polak, opiera się głównie na domniemaniach o stanie psychicznym pierwszych świadków zmartwychwstania,
• Należy uznać, że pierwsi chrześcijanie nie dążyli do stworzenia nowego systemu religijnego; źródła wskazują, że kluczowe było doświadczenie „paschalne”, które stanowiło fundament i następnie rozwijane było w ramach usystematyzowanej refleksji teologicznej,
• Strzelczyk wskazuje, że błędne założenia Polaka mogą wynikać z jego wcześniejszych publikacji związanych z Kościołem katolickim, które pomijały odrębność między człowiekiem a Bogiem, co z kolei prowadziło do ograniczenia transcendencji do osobistego doświadczenia,
• Ostatecznie, uwewnętrznienie transcendencji, jakie zaprezentowane zostało w pismach Węcławskiego, z czasem doprowadziło do zatarcia różnicy między wiarą religijną a tzw. „fantazmatem”.

Czytając te argumenty, można zauważyć, jak skomplikowany i kontrowersyjny jest temat refleksji teologicznej związanej z pierwszymi chrześcijanami. Krytyka Strzelczyka zmusza do przemyślenia założeń i wniosków, które prezentuje Polak, odkrywając subtelności w interpretacji wczesnochrześcijańskiej myśli teologicznej.

Publikacje książkowe

Tomasz Polak jest autorem wielu znaczących publikacji, które obejmują różnorodne tematy teologiczne oraz filozoficzne. Jego dzieła wprowadzają czytelników w głębokie refleksje nad wiarą i duchowością. Poniżej przedstawiamy listę jego najważniejszych książek:

• Obecność i spotkanie, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1981,
• Zwischen Sprache und Schweigen. Eine Erörterung der theologischen Apophase im Gespräch mit Vladimir N. Lossky und Martin Heidegger, Pontificia Università Gregoriana, Roma 1983 (publikacja doktoratu; wyd. 2 Minerva-Fachserie Theologie, Minerva Publikation, München 1985),
• Elementy chrystologii, „Biblioteka Pomocy Naukowych”, PWT Poznań, 1988,
• Gdzie jest Bóg? Małe wprowadzenie do teologii dla tych, którzy nie boją się myśleć, Znak, Kraków 1992 (wyd. 2 Poznań 2002),
• Jezus. Bóg, któremu wierzymy, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1993 (wyd. 2 Poznań 1996),
• Wspólny świat religii, „Biblioteka Filozofii Religii”, Znak, Kraków 1995,
• Rekolekcje z Karlem Čapkiem, W drodze, Poznań 1995 (wyd. czeskie Rekolekce s Karlem Čapkem Praha 1996),
• W teologii chodzi o Ciebie. Przewodnik po źródłach i skutkach teologicznej wyobraźni, „Teologia Żywa”, Znak, Kraków 1995,
• Chrystus naszej wiary, „Biblioteka Pomocy Naukowych”, PWT Poznań, 1995,
• Ewangelia dla dzieci (wybór i tłumaczenie), Kraków 1997 (wyd. 2 poprawione Kraków 2006),
• Sieć: powieść dla początkujących teologów i dla wszystkich, którzy chcieliby wiedzieć, czym tacy się zajmują (podręcznik teologii fundamentalnej w formie zbeletryzowanej), Znak, Kraków 1997,
• Abba. Wobec Boga Ojca, Kraków 1999,
• Wielkie kryzysy tradycji chrześcijańskiej, Poznań 1999,
• Sententia consonans eucharistiae. Zarys fundamentalnej teologii zorientowanej ku Eucharystii, Poznań 1999,
• Tryptyk o pontyfikacie Jana Pawła II, opracowała i wstępem poprzedziła Mieczysława Makarowicz, Poznań 1999, współautor z: Janem Górą i Pawłem Mielcarkiem,
• Dobra nowina według św. Marka, przekład z języka greckiego i wprowadzenie – objaśnienie ks. Tomasz Węcławski, Poznań 1999 (wyd. 2 Poznań 2004),
• Pytanie o ducha XXI stulecia, Wydaw. Nauk. UAM, Poznań 2002,
• Królowanie Boga. Dwa objaśnienia wyznania wiary Kościoła, Poznań 2003 (wyd. 2 Poznań 2004),
• Powiedzcie prawdę, Wydawnictwo Znak, Kraków 2003,
• Pokochać własne życie, W drodze, Poznań 2004,
• Praeceptores. Teologia i teologowie języka niemieckiego (antologia); wybór, redakcja i komentarz Eligiusz Piotrowski i Tomasz Węcławski, „Poznańska Biblioteka Niemiecka”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2005 (wyd. 2 Poznań 2007),
• Królowanie Boga. Jeszcze trzy objaśnienia wyznania wiary Kościoła, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2005,
• Pascha Jezusa (współpraca: Wojciech Bonowicz, Michał Okoński), Wydawnictwo Znak, Kraków 2006,
• System kościelny, czyli przewagi pana K., Wydawnictwo Nauk Społecznych i Humanistycznych UAM, Poznań 2020.

---

Oceń: Tomasz Polak

---