Garbary (Poznań)

---

Etymologia

Historia nazwy wskazuje na jej obecność już od XV wieku. W dokumentach można znaleźć różne formy, takie jak Garber-gasse z roku 1436, za Garbari iacente z 1443, platea Cerdonum z 1465 oraz na Garbarach z 1564.

Wyraz ten związany jest z terminem garbarz, który oznacza rzemieślnika zajmującego się wyprawianiem skór. Nazwa zatem podkreśla historyczny związek tej lokalizacji z rzemiosłem oraz tradycją pracy ze skórą.

Historia

Garbary, niegdyś zlokalizowane w średniowiecznej przestrzeni między wschodnimi murami Poznania a Chwaliszewem, tworzyły charakterystyczną, wąską oraz długą osadę służebną. Ich strukturę historyczną można podzielić na trzy istotne częłości, które do pewnego momentu były rozróżniane, nawet po II wojnie światowej:

• część północna (Tama Garbarska) – obejmowała obszar pomiędzy ulicą Estkowskiego a stacją Poznań Garbary (znaną dawniej jako Poznań Tama Garbarska). W tym rejonie znajdują się m.in. Grochowe Łąki,
• część środkowa (właściwe Garbary, nazywane również Wielkimi) – rozciągała się od ulicy Estkowskiego do Placu Bernardyńskiego,
• część południowa – rozciągająca się poniżej Placu Bernardyńskiego, często identyfikowana z Piaskami.

Mieszkańcy Garbar, zwani garbarzami lub skórnikami, głównie trudnili się obróbką skór. Fach ten wymagał dostępu do znacznych ilości wody, co zapewniały pobliskie rzeka Warta oraz fosa miejska. Proces garbowania przysparzał jednak wielu niewygód, przede wszystkim nieprzyjemnych zapachów, które stały się symbolem tej osady. Wody po procesach produkcyjnych odprowadzano do fosy i Starej Rzeki (będącej starą odnogą Warty), co znacznie przyczyniało się do zanieczyszczenia lokalnych wód.

W dziewiętnastym wieku ulica Garbary zmieniła swój charakter dzięki budowie imponujących, wielopiętrowych kamienic inaugurowanych w stylach historycznych oraz secesyjnych. Powściągano również wiele niewielkich zakładów przemysłowych, które często lokowano w podwórzach tych budynków.

U zarania lat 70. XX wieku, w kontekście modernizacji połączeń komunikacyjnych z centrum miasta ku Warszawie, miała miejsce gruntowna przebudowa ulic Garbary, Solnej oraz Małe Garbary. W ramach tej operacji zmieniono także skrzyżowanie Garbar z ulicami Estkowskiego i Małe Garbary. Dodatkowo, powstała trasa tramwajowa łącząca Garbary z Placem Wielkopolskim. W trakcie robót natrafiano na niewybuchy z okresu II wojny światowej, a także na fundamenty już nieistniejących budynków oraz fragmenty fortyfikacji, co stanowiło znaczne utrudnienie w pracach budowlanych. W wyniku przebudowy wyburzono kilka budynków przy ulicy Garbary, oznaczonych numerami: 90, 92, 93 i 95. Prace rozpoczęto 29 października 1976 roku, natomiast zakończono 6 czerwca 1977 roku.

W 2008 roku władze miasta ogłosiły zamknięty konkurs architektoniczny w celu zagospodarowania obszarów przy ulicy Północnej. Z jednej z propozycji (przygotowanej przez architekta Wojciecha Krawczuka) wynikało, że na tym terenie miałyby się znaleźć budynki mieszkalne, biurowe i obiekty użyteczności publicznej, w tym również punktowiec w formie trójkąta. W centrum planowano zbudowanie placu połączonego ze Starym Miastem za pośrednictwem pasażu, który miał być ulokowany pomiędzy Rzeźnią Miejską i lodowiskiem Bogdanka. Proponowano również budowę kładki nad Wartą prowadzącej do Ostrowa Tumskiego, jednak z tych zamierzeń w końcu zrezygnowano.

Niektóre obiekty zabytkowe i osobliwości

W rejonie Garbar w Poznaniu można znaleźć wiele interesujących obiektów, które mają znaczenie historyczne i architektoniczne. Do najbardziej prominentnych miejsc w tej okolicy należą:

• dworzec Poznań Garbary (kiedyś znany jako Tama Garbarska),
• parafia św. Wojciecha w Poznaniu,
• neogotycka przepompownia ścieków, zbudowana w latach 1908–1909 pod nadzorem architekta Fritza Teubnera,
• kantor Krzyżanowskiego z 1882 roku,
• stanowisko dawniego portu rzecznego na Warcie, który przeszedł transformację na zabudowę mieszkaniową Osiedla Nad Wartą w XXI wieku,
• pomnik Akcji Bollwerk,
• budynek mieszkalny ul. Garbary 97/98 z lat 1927-1928, zaprojektowany przez architekta Kazimierza Rucińskiego, który był również miejscem pracy Wojciecha Kossaka,
• dwór przy ul. Szyperskiej 9,
• dawna Rzeźnia Miejska, stanowiąca rozległy zespół budynków przemysłowych z 1898 roku, częściowo przebudowany w latach 50. XX wieku przez architekta Felixa Moritza,
• szkoła podstawowa nr 40 przy ul. Garbary 82, zbudowana w latach 1914–1917 (architekt Hermann Herrenberg), prezentująca cechy renesansu północnego,
• pozostałości po arsenale artyleryjskim,
• średniowieczny klasztor dominikanów, w miejscu którego niegdyś stał kościół św. Gotarda,
• barokowy kościół i klasztor franciszkanów – bernardynów,
• Kościół Przemienienia Pańskiego,
• zespół mieszkaniowy przy Placu Bernardyńskim,
• Liceum Ogólnokształcące św. Marii Magdaleny,
• Ogród Roślin przy Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu – pierwszy w Niemczech szkolny ogród botaniczny (1882), który już nie istnieje,
• Szpital Przemienienia Pańskiego,
• Wielkopolskie Centrum Onkologii,
• dawny Plac Zjednoczenia.

Wzdłuż ulicy Garbary stoi wiele kamienic z XIX i XX wieku, które wyróżniają się zarówno artystyczną, jak i dekoracyjną wartością. Do ciekawszych przykładów należą budynek przy Garbary 49, z motywami kuźniczymi, oraz Plac Bernardyński 1/2, zbudowany w latach 1900–1902, zaprojektowany przez architekta Ludwika Frankiewicza. Znajdujące się na kamienicy przy ul. Garbary 44 popiersia Adama Mickiewicza i Tadeusza Kościuszki, a także popiersia prawdopodobnie Władysława Niegolewskiego oraz Kazimierza Kantaka na garbarach 48, stanowią interesujące akcenty tego zabytkowego szlaku.

Komunikacja

Ulica Garbary w Poznaniu była niegdyś ważnym punktem komunikacyjnym, gdzie do lat 70. XX wieku funkcjonowały tramwaje. Pętle tramwajowe ulokowane były przy ulicach Północnej oraz Woźnej. W dzisiejszych czasach Garbary obsługiwane są przez autobusy MPK Poznań. Tramwaje natomiast przecinają obszar Garbar na Placu Bernardyńskim, obsługując linie 5, 13 oraz 16, jak również na ul. Estkowskiego, gdzie kursują linie 3, 4, 8, 16 oraz 17.

Linie autobusowe

• linie dzienne,
•  147 Wielka ↔ Boranta,
•  151 Poznań Główny ↔ os. Sobieskiego,
•  160 Garbary ↔ Strzeszyn,
•  163 Garbary ↔ Górczyn,
•  167 RondoŚródka ↔ Radojewo,
•  174 Os. Sobieskiego ↔ Kazimierza Wielkiego,
•  176 os. Dębina ↔ Garbary,
•  190 Kazimierza Wielkiego ↔ os. Sobieskiego.

• linie nocne,
•  248 Rondo Kaponiera ↔ Radojewo.

• linie podmiejskie,
•  603 Łęczyca/Dworcowa ↔ Garbary,
•  911 Rondo Śródka ↔ Biedrusko/Park.

Flora

W wrześniu 1950 roku w obrębie stacji Poznań Garbary (ulica Garbary przy skrzyżowaniu z Północną, zlokalizowane pod ogrodzeniem stacyjnym) odkryto jedno z pierwszych w Polsce stanowisk rośliny zwanej iwą rzepieniolistną. Roślina ta została prawdopodobnie wprowadzona do okolicy wraz z transportem wojskowym podczas II wojny światowej.

Na tym stanowisku stwierdzono kilka okazów, które osiągały wysokość przekraczającą dwa metry. Warto dodać, że rośliny te odnawiały się co roku w zbliżonej liczbie, co świadczy o ich dobrym przystosowaniu do lokalnych warunków. Towarzyszył im także szarłat szorstki, który również został wprowadzony w wyniku tych samych działań.

---

Oceń: Garbary (Poznań)

---