Fort IIa w Poznaniu

---

Historia

Fort IIa w Poznaniu został zbudowany w latach 1887–1890, jako część większego projektu budowy fortów, za co zapłacono około 1 miliona marek. Wpierw otrzymał on nazwę Thümen, co było uhonorowaniem Heinricha Thümena. Jednak w 1931 roku patron fortu zmienił się na polski, przyjmując imię kapitana Kazimierza Więckowskiego.

Przed wybuchem II wojny światowej, obiekt został przekazany wojsku w celu użytkowania jako magazyn. W czasie okupacji fort pełnił podobną rolę. 6 lutego 1945 roku, podczas intensywnych walk w bitwie o Poznań, oddziały 117 dywizji piechoty zdołały zdobyć wyłom pomiędzy Fortem IIa oraz Fortem III. Tereny w okolicach osiedla Zodiak, Rataj oraz Żegrzy zostały zdobyte w nocy z 8 na 9 lutego 1945, podczas gdy załogi fortów musiały wycofać się do Fortu Rocha.

Po wojnie, aż do końca lat czterdziestych XX wieku, fort użytkowało Ludowe Wojsko Polskie i oddziały Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW). Następnie, aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku, fort służył jako magazyn dla przedsiębiorstwa farmaceutycznego „Cefarm”. W 1997 roku most zwodzony prowadzący do obiektu został zniszczony w pożarze. Od 1998 roku, fort jest wykorzystywany przez Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”. Regularnie odbywają się tam zbiórki I Szczepu Drużyn Harcerskich i Zuchowych im. Poznańskich Kryptologów Hufca ZHP Poznań-Wilda im. Jana Kasprowicza.

Fort doczekał się szeregu prac remontowo-adaptacyjnych, co przyczyniło się do jego dobrego stanu zachowania. Ściany poterny głównej zostały wypiaskowane, a wewnątrz obiektu zainstalowano elektryczność. Fosy zostały oczyszczone z nadmiaru zieleni, jednak nadal są zalane wodą, co sprawia, że przenika ona do wnętrza fortu.

Teren fortu wchodzi także w skład obszaru Natura 2000, czyli obszaru specjalnej ochrony dla tego regionu, oznaczonego symbolem PLH300005, który nosi nazwę „Fortyfikacje w Poznaniu”.

Lokalizacja i konstrukcja

Fort IIa, zlokalizowany w bliskim sąsiedztwie historycznych zabudowań Chartowa, znajduje się obecnie w zorganizowanym parku otoczonym nowoczesną zabudową. W pobliżu znajduje się os. Czecha, gdzie można znaleźć kościół należący do parafii św. Marka Ewangelisty, a także os. Rusa.

Dojazd do fortu umożliwiała droga fortowa, która była niegdyś zabezpieczona wałami ziemnymi (niestety, te już się nie zachowały) oraz droga rokadowa, obejmująca ulice Chartowo, aleję ks. Radziejewskiego i ulicę Inflancką. Fort został zaprojektowany w formie trapezu, zorientowany wzdłuż osi wschód-zachód, posiadający pięć trawersów w wale (trzy na czołowej części, jeden na wtórnych bokach). Całość otoczona jest suchą fosą o szerokości 10 metrów i wysokości 6 metrów.

Dodatkowy wał został usypany wzdłuż szyi fortu, co zwiększało jego walory obronne. W budowli znajdują się trzy kaponiery: dwie czołowe, umiejscowione w przeciwskarpie, oraz jedna szyjowa, ulokowana na skarpie. Korytarze w przeciwskarpie zapewniały komunikację z tymi kaponierami.

Przebudowy

W końcowej fazie XIX wieku fort przeszedł istotne zmiany, w tym przebudowę otworu bramy, który został przekształcony z łukowego na prostokątny. Następnie, w latach 1913–1914, przeprowadzono kilka modernizacji, które polegały na przemurowaniu niektórych wejść oraz montażu nowych drzwi. Na przeciwskarpie zbudowano także dwa niewielkie betonowe schrony, które miały znaczenie w kontekście obronności fortu.

W latach 60. XX wieku fort przechodził dalsze zmiany, kiedy to pomieszczenia zostały podzielone na mniejsze przestrzenie za pomocą kilku ściankami działowymi. Dawne ceglane sklepienia zostały pokryte farbą wapienną oraz tynkami, co znacząco wpłynęło na ich wygląd, ale także na odporność na czynniki atmosferyczne.

Przyroda

Na przestrzeni końca lat 90. XX wieku przeprowadzono istotną inwentaryzację przyrodniczą na terenie obiektów fortecznych. W jej wyniku odkryto pierwsze w Polsce stanowisko porostu Peltigera monticola, co miało miejsce w obrębie Fortu IIa w Poznaniu. Fakt ten skłonił do nadania rodzimskiej nazwy temu wyjątkowemu gatunkowi, który zyskał miano pawężnica forteczna.

Warto zaznaczyć, że równie cenny okaz można znaleźć w pobliżu, na sąsiednim forcie, co podkreśla znaczenie tej lokalizacji w kontekście ochrony i badań nad przyrodą.

---

Oceń: Fort IIa w Poznaniu

---